بریده‌هایی از کتاب دوست خانواده

غالبا معصومیت به اندازه باریکی یک مو از فساد فاصله دارد.

شخص می‌تواند احساس کند که حتی درخت‌هاهم فهم و ادراکی دارند و دارای احساساتند و از زندگی لذت می‌برند...

چرا من اغلب ستمگر می‌شوم. درحالی‌که خوب بودن، این قدر باشکوه است؟

کوروکین را به عنوان مثال در نظر بگیر. امروز بعدازظهر بر او خندیدیم و معهذا چنان که می‌دانی این یک عمل نابخشودنی بود... تو می‌دانی که ممکن است او یک مرد مهربان و فوق‌العاده‌ای باشد ولی سرنوشت... او را دچار مصائبی کرده است.

ما فقط موقعی که سعادتمندیم مهربانیم (البته در واقع من تنها راجع به خودم حرف می‌زنم) ولی وقتی که بدبختیم، بهتر است کسی به ما نزدیک شود!

وقتی که انسان زندگی می‌کند، به او بی‌حرمتی می‌شود. و وقتی که خاک روی تابوتاش می‌ریزند، فقط آن وقت مردم یاد او می‌کنند و بنای یادگاری روی استخوان‌هایش می‌سازند!

این افراد چرا همیشه اخمهایشان درهم است و همیشه عصبانی و از یکدیگر متنفرند؟ کاش می‌توانستم حقیقت را به آنها توضیح دهم. اوه خدایا!

پسر عزیزم؟ تو باید به من رحم کنی. چرا باید من به اصطلاح این طور زنده زنده روحا و جسما توسط شما خورده شوم!

در یک زمانی، ایام خوش به ما هم روی خواهد آورد

فکر می‌کنی پدرم این مسخرگیها را برای که می‌کند؟ او فقط به خاطر من این کارها را می‌کند. آری، فقط به خاطر من! او چیزی نمی‌خواهد، او به خاطر تأمین منافع خودش جلو کسی خم نشده است. ممکن است در نظر بعضی افراد آدم مهملی جلوه کند، ولی در واقع مرد نجیبی است، خیلی هم نجیب است

چون خود فومافومیچ زمانی یک دلقک بوده میل دارد، حالا هم در اطرافش عدّه‌یی مسخره‌ها و دلقک‌ها جمع شودند

فومافومیچ، ولو من در کنار شما آدم پستی، بلکه برده‌ای به نظر می‌رسم معهذا، ممکن است احساس کنم که مورد توهین قرار گرفته‌ام! من مجبورم به شما خدمت و از شما اطاعت کنم، زیرا برده به دنیا آمده‌ام و باید وظیفه‌ام را با ترس و لرز انجام دهم. شما می‌نشینید و مشغول نوشتن کتابی می‌شوید. وظیفه من این است که کار شما را قطع نکنم. این یک وظیفه حقیقی من است. هر خدمتی از من خواسته شود من حاضرم با کمال میل آن را انجام بدهم. ولی اینکه در سالخوردگی وادارم کنید بع‌بع کنم و جلو دیگران شرمسارم نمایید، برایم غیرقابل تحمل است

ما فقط یک ذره هوش داریم، گو اینکه ممکن است به قرض کردن یک مقدار دیگر هوش نیز محتاج شویم. فقط آن قدر هوش داریم که دو اداره دولتی ـ شاید هم در صورت احتیاج سه اداره ـ را اداره کنیم

ساشنکا که به نوبه خود از جا در رفته بود فریاد زد: به من آب و نان بدهید. من از چیزی وحشت ندارم. من از پاپا دفاع می‌کنم، چون او قادر نیست از خود دفاع کند. با مقایسه با پاپای من، این فومافومیچ شما کیست؟ این مخلوق حق‌ناشناس نان پاپا را می‌خورد و به او توهین می‌کند. من فومافومیچ شما را قطعه قطعه می‌کنم. من او را به دوئل دعوت می‌کنم و با دو فشنگ او را در جا می‌کشم!...

در این دنیا به احمق خوش‌تر می‌گذرد؛ اگر از این حقیقت واقف می‌بودم از همان آغاز طفولیت نامم را در لیست احمق‌ها ثبت می‌کردم و حالا آدم عاقلی می‌شدم. ولی چون می‌خواستم در آغاز آدم زرنگی باشم. حالا در پیری تبدیل به یک احمق شده‌ام.

ولی کیست که خالی از عیب است؟ خود ما کامل و بی‌عیب نیستیم. آیا چنین نیست؟

خدا فوما را گسیل داشته تا به خاطر گناهانی که مرتکب شده‌ام، توبیخ شوم

من مرد دانایی هستم! خوب که چه؟ آیا چون داناست باید افرادی را که دانا نیستند مورد تحقیر قرار دهد؟... و موقعی که با زبان عالمانه خود شروع به صحبت می‌کند، به وراجی خود ادامه می‌دهد. به طوری که اگر زبانش را ببرند و توی زباله بیندازند آنجا هم مشغول صحبت خواهد بود تا اینکه کلاغی بیاید و آن را از توی زباله بردارد!

آنها شروع به اثبات این نکته به عمویم کردند که او بی‌اندازه خشن، ناشکیبا، نادان و خودخواه است. نکته مهم این است که زن عجوزه و احمق به آنچه که او می‌کرد باور داشت. و من گمان می‌کنم که فومافومیچ هم نیز لااقل تا حدودی باور داشت. آنها عمویم را نیز وادار کردند تا باور کند که فوما برای رستگاری روحش و مهار کردن شهوات لگام‌گسیخته‌اش از آسمان آمده است و او چون مغرور به ثروت خویش است می‌تواند فومافومیچ را به علت اینکه نان‌خور اوست مورد توبیخ و سرزنش قرار دهد. این حرف‌ها به زودی عموی بیچاره مرا قانع کرد که عمیقا فاسد و منحط است و به حدی ناراحتش کرد که حاضر بود موی خود را بکند و طلب عفو کند... گاهی به یکی از افرادی که با او عادت صحبت داشت اظهار می‌نمود که: «برادر، تمامش تقصیر از من است، تمامش تقصیر من است! شخص باید نسبت به کسی که مدیونش می‌باشد دو بار بیشتر مهربان باشد....

اغلب ژنرال بازی را با دعوا پایان می‌داد و این امر چنان همسرش و دوستان همسرش را می‌ترساند که آنها شمع روشن کرده و آن را جلو تصویر حضرت مریم می‌گذاشتند و دعا می‌خواندند و آینده را با لوبیا و ورق پیش‌بینی می‌کردند و به زندانیان نان می‌دادند و باز با ترس و لرز منتظر می‌شدند که بعد از شام ورق بازی آغاز گردد تا باز سر هر اشتباهی که رخ می‌داد داد و فریاد و حتی کتک زدن ژنرال را تحمل کنند