بریده‌هایی از کتاب درباره‌ی آزادی (آزادی فرد و قدرت دولت)

ذهن آن‌ها متوقف می‌شود و عقل آن‌ها از وحشت طغیان، راه و رسم بردگی در پیش می‌گیرد.

اگر هنوز در بعضی کشورها دیده می‌شود که زنان جز آرایش و پرداختن به ظاهر خود به فکر کار دیگری نیستند و در واقع بازیچه و عروسکی برای هوس‌رانی مردانند این همه به علت آن است که از لحاظ اقتصادی استقلال ندارند و نمی‌توانند بر روی پای خود بایستند و ناچارند خود را عروسک مردان و آلت هوس‌رانی آنان بار آورند. پس در واقع توقع مرد و وضع اجتماعی به‌خصوصی که در آن زیست می‌کنند باعث می‌شود که زنان سطحی و عروسک‌وار بار آیند.

آن‌چه آدمیان را زیبا و ارزنده و بزرگ می‌سازد یکنواخت شدن و تباه گشتن خواص فردی آنان نیست بلکه رشد و پرورش فردیت و تجلّی استعدادهای نهانی آنان است در حدودی که به حقوق و منافع دیگران لطمه نزند. هرچه این تکامل فردی بیشتر شود، زندگی بشر متنوع‌تر، غنی‌تر و عالی‌تر می‌گردد و افکار بزرگ و احساسات لطیف بیشتر از آن زاده می‌شود و رابطهٔ فرد را با نوع خود قوی‌تر می‌کند و تعلق فرد را به جامعه بشری ارزنده‌تر می‌سازد. هرچه فردیت شخص قوی‌تر شود ارزش فرد برای خود او بیشتر می‌شود و در نتیجه برای دیگران هم ارزنده‌تر می‌گردد. حیات در فرد نیرومندتر و قوی‌تر می‌گردد و در نتیجه حیات جامعه که از افراد مرکب است نیز نیرومندتر و قوی‌تر می‌شود. از محدود کردن افراد، تا آن حد که قوی‌دستان به حق دیگران تجاوز نکنند، چاره نیست.

امیدوارم آن زمان گذشته و دیگر لازم نباشد که از «آزادی مطبوعات» به عنوان تأمینی که در مقابل دولت فاسد یا ستم‌گر است دفاع شود. به نظر می‌رسد دیگر استدلالی برای این امر لازم نباشد که قوهٔ قانون‌گذار یا قوهٔ مجریه که منافع او با منافع ملت یکی نیست، حق ندارد اعتقاداتی را بر مردم تحمیل یا تعیین کند که مردم چه نوع عقاید یا دلایلی را باید بشنوند یا نشنوند.

اما چنین نیست و خاموش کردن عقیدهٔ کسی، محروم کردن همهٔ آدمیان و زیان رسانیدن به همهٔ آن‌ها است و نه تنها زیان رسانیدن به افرادی است که امروز هستند بلکه هم‌چنان محروم ساختن افرادی است که پس از این زاده خواهند شد. خواه آیندگان آن عقیده را بپذیرند یا نه. زیرا اگر این عقیده درست باشد، با از میان رفتن آن آیندگان از این‌که باطل را به حق تبدیل کنند محروم خواهند ماند. اگر این عقیده درست نباشد از امکان دستیابی به این مهم که حقیقت را در برخورد به باطل روشن‌تر و صریح‌تر درک کنند، محروم می‌مانند. هر یک از این دو فرض را باید جداگانه در نظر گرفت زیرا برای هر یک استدلال‌های جداگانه‌ای وجود دارد. ما هرگز نمی‌توانیم اطمینان داشته باشیم عقیده‌ای که در صدد خاموش کردن آن هستیم عقیدهٔ باطلی است. اگر هم چنین اطمینانی داشته باشیم در این صورت نیز خاموش کردن آن، عملی نادرست و نا به سود محسوب می‌شود.

آن‌چه آدمیان را زیبا و ارزنده و بزرگ می‌سازد یکنواخت شدن و تباه گشتن خواص فردی آنان نیست بلکه رشد و پرورش فردیت و تجلّی استعدادهای نهانی آنان است در حدودی که به حقوق و منافع دیگران لطمه نزند. هرچه این تکامل فردی بیشتر شود، زندگی بشر متنوع‌تر، غنی‌تر و عالی‌تر می‌گردد و افکار بزرگ و احساسات لطیف بیشتر از آن زاده می‌شود و رابطهٔ فرد را با نوع خود قوی‌تر می‌کند و تعلق فرد را به جامعه بشری ارزنده‌تر می‌سازد. هرچه فردیت شخص قوی‌تر شود ارزش فرد برای خود او بیشتر می‌شود و در نتیجه برای دیگران هم ارزنده‌تر می‌گردد. حیات در فرد نیرومندتر و قوی‌تر می‌گردد و در نتیجه حیات جامعه که از افراد مرکب است نیز نیرومندتر و قوی‌تر می‌شود. از محدود کردن افراد، تا آن حد که قوی‌دستان به حق دیگران تجاوز نکنند، چاره نیست. این امر به نظریهٔ تکامل فردی نیز سازگار است. زیرا اگر تکامل فردی موجب آسیب زدن به دیگران شود در حقیقت از تکامل دیگران جلوگیری کرده است. اما لزومی ندارد رعایت حقوق دیگران مانع تکامل فرد شود؛

خاموش کردن عقیدهٔ کسی، محروم کردن همهٔ آدمیان و زیان رسانیدن به همهٔ آن‌ها است و نه تنها زیان رسانیدن به افرادی است که امروز هستند بلکه هم‌چنان محروم ساختن افرادی است که پس از این زاده خواهند شد.

اگر هنوز در بعضی کشورها دیده می‌شود که زنان جز آرایش و پرداختن به ظاهر خود به فکر کار دیگری نیستند و در واقع بازیچه و عروسکی برای هوس‌رانی مردانند این همه به علت آن است که از لحاظ اقتصادی استقلال ندارند و نمی‌توانند بر روی پای خود بایستند و ناچارند خود را عروسک مردان و آلت هوس‌رانی آنان بار آورند.

قبل از این‌که مسلّم شود توانایی داریم برای تن کودک خود خوراک و برای روحش تربیت فراهم کنیم، آوردن کودک به جهان جنایت اخلاقی نسبت به او و نسبت به جامعه است.

مردم عادی نه تنها در عقل و شعور متوسط هستند بلکه در تمایلات خود نیز متوسطند. ذوق یا میلی چندان قوی در آن‌ها نیست که آن‌ها را به انجام کارهای غیرمعقول برانگیزد. در نتیجه نمی‌توانند دریابند چگونه ممکن است کسانی باشندکه ذوق یا میل غیرمعقول داشته باشند و بنابراین با نظر تحقیر به این‌گونه اشخاص می‌نگرند.

برای این‌که به طبیعت هر فرد فرصت تجلّی داده شود لازم است که هر فرد مجاز باشد زندگی خاص خود را داشته باشد.

هیچ اصل و میزانی موجه نیست که کسی عقیدهٔ خود را با زور بر دیگری تحمیل کند.

به فرض این‌که عقیده‌ای که آن را خاموش می‌کنیم خلاف حقیقت باشد و به فرض این‌که ما خطاپذیر نباشیم و بدانیم که این عقیده خلاف حقیقت است باز خاموش کردن آن گناه است زیرا وجود آن لازم است تا حقیقت در برخورد با آن جلوه و تابناکی بیشتری پیدا کند و هم بدان علت که اگر در میدان دشمنی نباشد سربازان به سستی می‌گرایند و نیروی خود را مهمل می‌گذارند تا به حدّی که قدرت دفاع از خود را از دست می‌دهند. حقیقت نیز اگر پیوسته با دشمن در مبارزه نباشد تابناکی و اثربخشی خود را در ذهن مردمان از دست می‌دهد.

با هیچ اصل و میزانی موجه نیست که کسی عقیدهٔ خود را با زور بر دیگری تحمیل کند.

حقیقت، از اشتباهات کسی که با تحقیق و مطالعه و مستقلا برای خود فکر می‌کند بهرهٔ بیشتری می‌برد تا از عقاید درست عدهٔ دیگر که اعتقادشان به عقیده‌ای بدان سبب است که هرگز رنج فکر کردن به خود نداده‌اند.

اگر هنوز در بعضی کشورها دیده می‌شود که زنان جز آرایش و پرداختن به ظاهر خود به فکر کار دیگری نیستند و در واقع بازیچه و عروسکی برای هوس‌رانی مردانند این همه به علت آن است که از لحاظ اقتصادی استقلال ندارند و نمی‌توانند بر روی پای خود بایستند و ناچارند خود را عروسک مردان و آلت هوس‌رانی آنان بار آورند. پس در واقع توقع مرد و وضع اجتماعی به‌خصوصی که در آن زیست می‌کنند باعث می‌شود که زنان سطحی و عروسک‌وار بار آیند

نبوغ تنها می‌تواند در فضای آزاد تنفس کند.

هیچ‌یک از این دسته حتی در نفس خود اعتراف نمی‌کنند که قضاوت آنان در این موارد، صرفآ سلیقهٔ ذوق شخصی آنان است. اما عقیده‌ای دربارهٔ خوب و بد اعمال که بر عقل و منطق مبتنی نباشد، تنها نمایندهٔ میل و ذوق صاحب عقیده است. حتی اگر دلیل آنان این باشد که عدهٔ دیگری نیز چنین اعتقادی دارند، آن وقت این اعتقاد جز نشانهٔ میل و ذوق عده‌ای چیز دیگری نیست.

دولتی که پرورش روحی و اعتلای نفس افراد خود را محدود می‌کند و یا در حداقل نگه می‌دارد، دولتی که افراد را کوچک می‌کند تا بهتر بر آن‌ها مسلّط باشد هر چند که از تسلّط بر آنان نفع آنان را در نظر داشته باشد، روزی متوجه می‌شود که با افراد کوچک و ناتوان کارهای بزرگ نمی‌توان کرد. چنین دولتی روزی پی‌خواهد برد که کفایت دستگاه حکومت که به خاطر آن همه چیز را فدا کرده است برای او حاصلی ندارد زیرا نیروی حیاتی و محّرکی را که برای چرخاندن این دستگاه لازم است، خود نابود کرده است.

در میان کسانی که در نظر داریم با زور به رعایت احتیاط یا اعتدال در زندگی عادتشان دهیم اگر کسی منش مستقل و قوی داشته باشد، مسلمآ در مقابل دخالت نابه‌جای ما طغیان می‌کند. هرگز چنین شخصی نمی‌پذیرد که ما حق داریم در امور مربوط به خود او دخالت کنیم، آن‌چنان‌که حق داریم از رسیدن زیان او به دیگران جلوگیری کنیم. این است که چنین شخصی با منش قوی و مستقل در مقابل دخالت ما، به خود حق می‌دهد آن‌چه می‌کرده است علنآ و به افراط و با شدت بیشتری انجام دهد. و این را نشانهٔ شجاعت خود می‌پندارد.