بریده‌هایی از کتاب مدیریت به سبک ژاپنی، رمز موفقیت و پیشرفت ژاپنی‌ها

این فریب که کالاهای ساخت خارج از کالاهای ساخت ژاپن پست ترند، افسانه‌ای ساختگی است که توسط رهبران سیاسی ژاپن طرح‌ریزی گردیده، زیرا آنان از این مسئله می‌ترسند که بسیاری از کمپانی‌های ژاپنی عملاً نتوانند با شرکتهای خارجی رقابت کنند، و چنانچه تحت فشار برای رقابت با آنها قرار گیرند، شکست می‌خورند (مک کارن، ۱۹۹۴). رهبری ژاپن برای عامه مردم این تصور را تداعی کرده است که بازارهای این کشور از نظام بازار آزاد تبعیت می‌کنند، درحالی‌که به خوبی می‌دانیم این ممکن است مورد تردید باشد!

این کشور حائز اختصاص پنجمین بودجه دفاعی جهان (۶۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۱) می‌باشد؛

«مدیریت» یکی از پایه‌های چهارگانه توسعه در کنار سه پایه «فرهنگ برای خواستن»، «دانش برای دانستن» و «فناوری برای توانستن» است که شدن را میسر می‌سازد. مدیریت قبل از این‌که یک علم باشد، هنر است؛ هنر را نیز بدون استعداد نمی‌توان فرا گرفت

اگر دانش (knowledge) را به سه قسمت Knowhow,KnoWhats knowwhy تقسیم کنیم، مدیریت آمریکایی در اولی، اروپایی در دومی، و مدیریت ژاپنی در سومی قوی‌تر از دیگران هستند. در واقع، در اولی مقصد و چرایی امور مشخص می‌شود، در حالی که در دومی راه و مسیر رسیدن به مقصد، و در سومی چگونه راه رفتن و طی مسیر تعیین می‌گردد.

اولین اقدام مهم در جهت راه‌اندازی و توسعه عملیاتِ ماشین اداری ژاپن پس از جنگ، عبارت بود از ایجاد یک بافت هماهنگ، به‌نحوی که حرکت چرخش‌هایش در جهت رسیدن به هدف‌های خاص به حرکت درآمده و هر حرکت منفردی توسط حرکت مخالف و مغایر دیگری خنثی نشود؛ در نتیجه منابع و نیروی به‌کار گرفته شده اتلاف نمی‌شد، مگر حاصل مورد نظر به‌دست آمده باشد.

«پنج اس» نظامی است که در ژاپن بصورت نهادینه مورد استفاده قرار گرفته و نتایج بسیار خوبی را برای واحدهای صنعتی و خدماتی به ارمغان آورده است؛ نتایجی که معمولاً با استفاده از این روش حاصل می‌گردد را می‌توان به اختصار به پیشگیری از حوادث، کاهش وقفه کاری و افزایش بهره‌وری در محیط کار عنوان نمود.

ساده زیستن را به‌عنوان یکی از صفات ژاپنی‌ها قلمداد نموده‌اند. هم‌چنین جواب دادن غیرمستقیم، تبسم به جای درگیر شدن در یک بحث منطقی، ابراز احساسات به جای منطق و عینیت‌گرایی، جواب مؤدبانه و به‌ظاهر مثبت به جای پاسخ رک و صریح و ایجاد چالش در طرف مقابل؛ پیروی از "سمبولیزم" در بسیاری از جنبه‌های زندگی و هنر، از دیگر خصیصه‌های ژاپنی‌ها برشمرده شده است.

اکثریت مردم ژاپن به خانواده اهمیت زیادی می‌دهند، به عهد خود وفادارند، غیبت نمی‌کنند، دروغ نمی‌گویند و همواره "«ژاپنی‌گرا» هستند؛ یعنی این‌که رابطه حقیقی آنان با خودشان است و خارجی همیشه بیگانه است؛ و لذا در برخورد با خارجیان همواره دارای برخوردی توام با نزاکت، تبسم، کم‌صحبتی، و عدم گفتگو پیرامون مسائل جدی می‌باشند. روحیه وطن‌دوستی در اقشار ملت اشاعه داده شده و انضباط ویژه‌ای در شیوه زندگی و کارهای اجتماعی به چشم می‌خورد که نظیر آن را به‌ندرت در سایر کشورها می‌توان مشاهده نمود.

جامعه ژاپنی از تجمع خانوارهای صاحبان صنایع، احزاب سیاسی و حتی دانشگاه‌ها تشکیل گردیده است؛ بنابراین، سیاست، تجارت و جامعه کاملاً به هم پیوسته می‌باشند؛ عقیده عمومی بر این است که این تجمع و یا اتحاد باعث حفظ امنیت ملی، ایجاد اشتغال کامل بین همه آحاد ملت می‌گردد.

کایزن چیست؟ کایزن ترکیبی دو کلمه‌ای از یک مفهوم ژاپنی است که تعریف آن "تغییر به سمت بهتر شدن یا بهبود مستمر و تدریجی" است.

در نگاه کایزنی برای تحقق بهبود تدریجی و مستمر در سازمان‌ها باید سه اقدام اساسی زیر صورت بگیرد: ۱- کلیه فعالیت‌هایی که هزینه‌زا هستند ولی ارزشی تولید نمی‌کنند (Muda) باید حذف شوند. ۲- فعالیتهایی که به شکلی در جای دیگری به صورت موازی انجام می‌شوند (Muri) با یکدیگر تلفیق شوند. ۳- آن دسته از فعالیت‌هایی که برای تکمیل و بهبود سطح کیفی خدمات لازمند (Mura) به فعالیت‌های سازمان افزوده شوند. این حرکت یا نهضت MU سه اساس اقدامات کارگاه آموزشی گمبا کایزن (کایزن عملی) را تشکیل می‌دهد.

اگر در روش QC باید محصول را کنترل کیفیت نمود، در TQM باید خود کارکنان، طوری خود را کنترل کیفیت نمایند که هیچ محصول بی‌کیفیتی از خط تولید آنها خارج نشود. این امر حکایت از توجه اصولی و بنیادی روش‌های مدیریت ژاپنی به نیروی انسانی و نقش آن در کارها می‌باشد. اما این امر به‌سادگی برای آنهایی که می‌خواهند در کشورهای خود از روشهای مدیریت ژاپنی استفاده نمایند میسر نیست! زیرا ژاپنی‌ها بستر پذیرش تغییرات در آموزه‌هایی از دیگران برای نیروی انسانی خود را از کودکی آماده نموده‌اند.

برای مدیریت ژاپن، همه چیز از وزارت تربیت آغاز می‌شود، و ارزش افزوده از انسان حاصل می‌شود.

نوع مدیریت ژاپنی‌ها بیشترین تاثیر را در این پیشرفت خارق العاده داشته است.

در نوع مدیریت ژاپنی مواردی جزئی و در عین حال بسیار مهم یافت می‌شوند که باعث پیشرفت فوق‌العاده این کشور شده است. این موارد به صورت خلاصه عبارتند از: -استخدام در ژاپن مادام‌العمر می‌باشد؛ در نتیجه کسی که در یک شرکت استخدام می‌شود آن شرکت را از آن خود و برای خود می‌داند. -در ژاپن بر خلاف غرب به تخصص‌های جزئی اهمیتی نمی‌دهند بلکه آنچه اهمیت دارد کلیات است. در نتیجه یک فرد زمانی می‌تواند پله‌های ترقی یک شرکت را طی کند که با تمام جزئیات و چند و چون آن آشنا بشود. -جابجائی و انتقال در ژاپن به کندی و با سختی انجام می‌گیرد؛ لذا همه با این تفکر که محل خدمتشان ثابت است با جان و دل مشغول به کار می‌شوند. -در ژاپن مسئولیت جمعی است نه فردی؛ یعنی کل جمع خود را مسئول می‌داند، نه اینکه صرفاً صاحب کارخانه یا مدیر آن خود را مسئول و همه‌کاره بداند.

دموکراسی را در ژاپن به‌معنای واقعی کلمه می‌توان یافت؛ مردم ژاپن برای بیان افکار و عقاید خود آزادی کامل دارند. برای هیچ‌کس هیچ‌گونه محدودیتی در انتخاب راه زندگی، پیوستن به احزاب مخالف یا موافقِ روش حکومت و انتقاد از قوانین موجود یا موردِ پیشنهاد دولت وجود ندارد. هرکس می‌تواند با کمال آزادی در مجامع عمومی، یا از طریق وسائل ارتباط جمعی عقیده خود را بیان کند و انتقادات خود را عنوان نماید؛ در خیابان‌های توکیو بارها افرادی دیده می‌شوند که بر روی سکوها یا سقف اتومبیل‌ها می‌ایستند و با بلندگوهای دستی عقاید خود را برای مردمی که دورشان جمع هستند تشریح می‌کنند، و نظرات اصلاحی خود را درباره‌ی حکومت و مسئولین امر با مردم در میان می‌گذارند.

ژاپن سومین اقتصاد بزرگ جهان را از نظر تولید ناخالص داخلی در اختیار دارد و با صادرات حدود ۸۰۰ میلیارد دلار در هر سال، چهارمین صادرکننده بزرگ جهان است؛ درآمد سرانه ژاپنی‌ها بیش از ۳۳ هزار دلار و درآمد سرانه ما ایرانی‌ها حدود چهار هزار دلار گزارش شده که مقایسه این اعداد به خودی خود نشان می‌دهد فاصله دو کشور چقدر عمیق است و این قیاس‌ها وقتی که در حوزه‌های علمی و صنعتی پیش می‌آید، فاصله عجیب‌تر می‌شود.

راهبردهای سنتی تجارت سه نوع مختلف از انواع رقابت را نشان می‌دهد: -رقابت مؤثر (رقابت قیمت و کیفیت محصول) -رقابت در محصول (تولید و توسعه محصولات متفاوت) -رقابت تمرکزگرا (راهبرد بینابین، مبتنی بر بازار)

ژاپنی‌ها کشورشان را «نیپون کوکو» خطاب می‌کنند که به معنی خاستگاه خورشید است.

-شمشیری علیه مهربانی وجود ندارد.

-رختخواب، زندان مرد تنبل است.

ژاپنی‌های جوانی که پدر و پدربزرگشان مشتاقانه دوازده ساعت در روز و هفت روز در هفته با رنج و مشقت کار می‌کردند امروزه به دنبال مشاغلی هستند که ساعات کار کوتاهتر و دو روز تعطیلی پایان هفته را داشته باشند و آزادی عمل بیشتری برای خلاقیت فردی آنان ایجاد کند. امروزه انگیزش و بهره‌وری اهمیت کمتری یافته است و از این‌رو کارکنان با علم به این‌که بدون توجه به بهره‌وری، ارتقاء و ارشدیت می‌یابند، غیرمولد بار می‌آیند.

جابجایی شغلی از یک سازمان به سازمان دیگر در یک حرفه بسیار مشکل است. از این رو، کارکنان قدیمی‌تر از تلاش برای تغییر سازمان خود مأیوس می‌شوند. فردی که شغل خود را بدین منظور ترک می‌کند توسط کارفرمایان دیگر با سوءظن نگریسته می‌شود، زیرا تصور می‌کنند که به دلیل عدم وفاداری نسبت به گروه قبلی، شرکت و سازمان خود را ترک کرده است. چنین فردی به عنوان یک مزاحم در سازمان جدید قلمداد می‌شود

واژه رینگی در اصل از دو بخش "رین" به معنی پیشنهاد دادن به بالادست و جلب نظر وی با آن، و "کی" به معنی اندیشه کردن و تصمیم گرفتن تشکیل شده است؛

مدیران رده‌های پایینِ سازمان روزانه با شماری از تصمیم‌ها روبرو هستند؛ آنان در سند یا برگه تصمیم‌گیری موضوع موردنظر را به‌روشنی توصیف می‌کنند و توصیه خود را نیز برای گشودن آن مشکل عنوان می‌سازند، و سپس آن را به تمام بخش‌ها و دفاتر گوناگون می‌فرستند که این تصمیم با کار آنها پیوستگی پیدا خواهد کرد، و مدیران این بخش‌ها پس از بررسی، چنانچه با آن موافق باشند، مهر خود را در کنار آن برگه نقش می‌زنند. این برگه آرام آرام با گذشتن از مسیرهای گوناگون به میز ریاست می‌رسد؛ هنگامی‌که ریاست شرکت هم مهر خود را بر برگه تصمیم‌گیری نهاد، آن برگه به صورت یک تصمیم در می‌آید و برای اجرا به مدیری که آن را در آغاز تهیه کرده بود، بازگردانده می‌شود.

در سازمان‌های آمریکایی، سرپرست کارمند را از دیدگاه کار و وظیفه‌اش می‌نگرد و ممکن است تفحص در زندگی خصوصی او را معقول نداند. برخلاف این نگرش محدود، توجه عمیق نسبت به کارکنان بر اساس تئوری Z قسمتی از نقش مدیریت را تشکیل می‌دهد. به این معنی که مدیر به آگاهی یافتن از تمام خصوصیات شخصی کارکنان علاقه‌مند است.

محققین، ساده زیستن را به‌عنوان یکی از صفات ژاپنی‌ها قلمداد نموده‌اند. هم‌چنین جواب دادن غیرمستقیم، تبسم به جای درگیر شدن در یک بحث منطقی، ابراز احساسات به جای منطق و عینیت‌گرایی، جواب مؤدبانه و به‌ظاهر مثبت به جای پاسخ رک و صریح و ایجاد چالش در طرف مقابل؛ پیروی از "سمبولیزم" در بسیاری از جنبه‌های زندگی و هنر، از دیگر خصیصه‌های ژاپنی‌ها برشمرده شده است.

در ژاپن نمی‌توان هیچ‌گونه اساس فلسفی و یا متافیزیک و مذهبی برای اخلاقیات تعیین نمود. اخلاقیات در ژاپن تنها یک الگوی زیستِ اجتماعی واقع‌گرایانه و عمدتاً بر اساس وظیفه، وفاداری نسبت به گروه و مافوق، و سلسله روابط اجتماعی منحصراً ژاپنی استوار است. جوهره این اصول اخلاقی را درون‌گرایی، صفای باطن، آرامش درونی و تاکید بر انگیزه و پرهیز از دنباله‌روی کورکورانه اصول فکری تشکیل می‌دهد.

نسل جوان امروزی ژاپن نسبتاً غرب‌گرا است و قید و بندهای نسل‌های گذشته را ندارد. جوانان در حال حاضر وقت بیشتری را با کامپیوتر و یا بازی‌های ویدیویی می‌گذرانند و روابط شخصی از صمیمیت کمتری برخوردار است، و روند روابط خانوادگی رو به تضعیف گذاشته است. ژاپنِ مدرن، بی‌آلایشی سابق خود را از دست داده و به‌جای آن خودبینی در حال جوانه‌زدن می‌باشد و این نگرانی وجود دارد که جامعه ژاپن در حالت گسستگی قرار گرفته باشد و آن نوع همبستگی که زمانی یکی از صفات بارز این جامعه را تشکیل می‌داد در حال نابودی قرار گرفته باشد.