بریده‌هایی از کتاب خشت نو

عزیزترین فرآوردهٔ عالم خلقت، انسان خوب و انسان پاکیزه است. همین انسان اگر بد تربیت شود، از بدترین بدهای آفرینش، از حیوان درنده، از وحشی و از جماد پست‌تر است.

امیرالمؤمنین (علیه‌الصّلاةوالسّلام) درس همیشگی خودش را به همهٔ کسانی که در امور سیاسی جامعهٔ خود نقشی دارند، بیان کرده است: «من نصب نفسه للنّاس اماما فلیبدأ بتعلیم نفسه قبل تعلیم غیره»؛ هر کس که خود را در معرض ریاست، امامت و پیشواییِ جامعه میگذارد _ در هر محدوده‌ای_ اوّل باید شروع به تأدیب و تربیت خود کند؛ بعد شروع به تربیت مردم کند. یعنی اوّل خودش را اصلاح کند، بعد به سراغ دیگران برود.

معلّم عزیز بداند شغل او فقط تعلیم نیست؛ یا به تعبیری فقط تعلیمِ مطالب کتاب و دانشِ در دست اجرا نیست. معلّم، هم باید علم بدهد، هم باید روش تفکّر و کار تفکّر را بیاموزد، هم رفتار و اخلاق‌آموزی در کار او باشد. اگر تعلیم را یک معنای وسیعی بگیریم، این سه عرصه را شامل میشود:

خداوند نخواهد گذشت از آن کسانی که با قلمشان، با بیانشان سعی میکنند روحیّهٔ انقلابی را در بین مردم ما و جوانهای ما تضعیف کنند؛ خدا از اینها نمیگذرد... روحیّهٔ انقلابی جان این ملّت است، روح این ملّت است. آن وقت، آن قلمی که این روحیّه را در مردم تضعیف کند و تشکیک کند در انقلاب، این را خدا خواهد بخشید؟ برای تحوّل آموزش و پرورش روحیّهٔ انقلابی لازم است. روحیّهٔ انقلابی یعنی ترس نداشته باشید، ملاحظه‌کاری نداشته باشید، محافظه‌کاری نداشته باشید؛ وقتی تشخیص دادید، عمل کنید، اقدام کنید؛ پیش بروید، به توقّف راضی نشوید؛ کارها را تزیینی انجام ندهید

البتّه معنای اینکه من میگویم توقّف نکنید، بروید، حرکت کنید، اقدام کنید، این نیست که اگر نقد عالمانه‌ای به شما شد، گوش نکنید؛ نخیر؛ یکی از حرکتهای انقلابی هم همین است؛ نقد عالمانه را به گوش بگیرید، قدر بدانید، از ناقد و نقّاد استقبال کنید.

بدنهٔ آموزش و پرورش کشور با این سند آشنا بشوند؛ مطالبات این سند را بدانند که چیست. معلّمی که در فلان مقطع دبستان یا دبیرستان تدریس میکند، بداند که این تحوّل بنیادین از شخص او چه خواسته است. مدیر و رئیس دبستان یا دبیرستان بداند که وظیفهٔ او و تکلیف او در قبال دانش‌آموز بر اساس این سند چیست. مطالبات این سند باید مشخّص بشود؛

یک نکتهٔ اساسی این است، این را من به مسئولین آموزش و پرورش عرض میکنم، مراقب باشید که برنامه‌های دمِ‌دستی و تغییر و تبدیلهای سطحی و روزمرّه جای تحوّل بنیادین را نگیرد؛ ما را راضی نکند، خوشحال نکند که ما داریم تغییر میدهیم. تغییرات سطحی مهم نیست؛ اساس، همان موادّ تحوّل بنیادین است که بتدریج این بنا نوسازی بشود؛ این مهم است.

آنچه که به معلّم ارزش میدهد، چند چیز است؛ یکی از اینها عبارت است از اینکه مادّهٔ خامی که در دست معلّم است و با کار خود و تلاش خود میخواهد او را به محصول نهایی برساند، یک مادّهٔ بی‌جان نیست؛ انسان است.

سه نفرند که اگر کسی به آنها اهانت کند، منافق است یعنی به این تعبیر که «هیچ کس به آنها اهانت نمیکند مگر منافق.» اوّلی یک امر تشریفی است و به عنوان یک ارزش تشریفی در اسلام است: «ذو شیبة فی الاسلام»؛ کسی که در اسلام و در راه اسلام، عمرش را به سر آورده و محاسنش را سفید کرده است. دوّمی که مسئلهٔ مهمّی است، «امام مقسط»؛ رهبر و پیشوای عادل و سوّمی «معلّم الخیر»؛ معلّم آموزندهٔ نیکی‌ها؛ یعنی همان که درس و سواد و دین و دانش را به مردم می‌آموزد. اهانت به او، عملی است که هیچ کس آن را مرتکب نمیشود، مگر منافق

معنای بزرگداشت، همین است که در محیط جامعه، هر کسی احساس کند که به معلّم خود و به سایر معلّمان، قلباً و روحاً احترام میگذارد و آنها را بزرگ میشمارد. این، بزرگ‌ترین مشوّق برای تعلیم و تربیت است؛ همان چیزی که در اسلام هم هست. در اسلام، رعایت معلّم هست... این حکم اسلامی برای آن است که بازار تعلیم رایج باشد، نه کاسد. معلّمان در کلّ کشور، حقّاً و انصافاً به این احتیاج دارند. در فرهنگ و آموزشهای اسلامی ملاحظه کرده‌اید که چقدر به رعایت معلّم توصیه شده، و شاگرد خودش را در مقابل معلّم کوچک میشمارد و نسبت به او کوچکی میکند. این کوچکی مطلوب است؛ با اینکه میدانید در اسلام، هیچ انسانی نباید در مقابل انسان دیگری خود را کوچک و تحقیر بکند؛ امّا این از موارد استثنائی است

جلسهٔ ما با معلّمان در هر سال، یک هدف اصلی دارد و چند هدف پیرامونی؛ هدف اصلی تکریم نمادین از معلّم است. ما میخواهیم با این دیدار ارادت خودمان را به مقام معلّم ابراز کنیم؛ این حرکت نمادین کار لازمی است، باید تکریم معلّم و حرفهٔ تعلیم در جامعهٔ ما همگانی بشود، همه افتخار کنند به معلّم بودن، همه افتخار کنند به اینکه به معلّم سلام میکنند

میفرماید: «ولیکن تأدیبه بسیرته قبل تأدیبه بلسانه»؛ اگر میخواهد دیگران را تربیت کند، باید با سیره و روش و رفتارِ خود تربیت کند؛ نه فقط با زبان خود. به زبان، بسیار چیزها میشود گفت؛ امّا آن چیزی که میتواند انسانها را به راه خدا هدایت کند، سیره و عمل کسی است

بعد میفرماید: «و معلّم نفسه و مؤدّبها احقّ بالأجلال من معلّم النّاس و مؤدّبهم»؛ کسی که خود را تعلیم میدهد و تأدیب میکند، بیشتر مستحقِ‌ّ اجلال و تکریم است، از آن کسی که میخواهد دیگران را تأدیب کند، در حالی که خودش را تأدیب نکرده است.