بریده‌هایی از کتاب خودآموز فلسفه

هوسرل گفته معروفی دارد با این مضمون که اگر احساس می‌کنید توانایی توضیح مطلبی را ندارید، مطمئن باشید که آن را به‌طور کامل درک نکرده‌اید

چنین به‌نظر می‌رسد که ما انسانها زندگی را با کنجکاویهای فلسفی شروع می‌کنیم اما به‌تدریج با عادت کردن به روزمره‌گی، حساسیتمان را نسبت به این پرسشهای «کودکانه!» از دست می‌دهیم. شاید در نگاه اول، فلسفه و مسائل فلسفی یک موضوع تفننی و حاشیه‌ای در زندگی به‌نظر برسد، اما واقعیت این است که درک رایج از این مسائل و نحوه پاسخ ما به پرسشهای فلسفی نه‌تنها بر کلیه شئون زندگی و پیشرفت جوامع و کیفیت زندگی افراد تأثیر مستقیم و فراوان دارد، بلکه شاید بتوان ادعا کرد که نحوه پاسخ هر فرد به این پرسشها مبین شخصیت و میزان خردورزی اوست. کما اینکه حضرت مولوی می‌فرماید: ای برادر تو همان اندیشه‌ای مابقی تو استخوان و ریشه‌ای

خواندن اندیشه‌های دیگران را هرگز نمی‌توان جایگزین اندیشیدن کرد.

آیا به منطق درونی آنچه می‌گوییم توجه داریم؟

فلسفه ابدآ یکپارچه نیست و فیلسوفی وجود ندارد که کار او مقبول همگان بوده و مورد پرسش نباشد. فلسفه یک فعالیت است. از قضا فعالیتی است که بیشتر از آنکه به پرسشها پاسخ دهد، موجب طرح پرسشهای دیگر می‌شود.

مطالعه یک متن فلسفی قدری با سایر متون و کتابها متفاوت است و حوصله بیشتری می‌طلبد و گاه برای درک بهتر مطلب لازم است جملات و واژه‌های کلیدی را چندباره خواند و روی برخی مفاهیم تأمل کرد. از ابوعلی سینا نقل کرده‌اند که پس از ۴۳ بار خواندن موفق به درک حکمت ارسطو شده است.

اگر همه چیز مقید به تبعیت صِرف از یک سری قوانین علت و معلولی باشد، دیگر چه جایی برای نوعی هدفمندی، یا خدا، باقی می‌ماند؟

فلسفه به انسان کمک می‌کند که روشن‌تر و واضح‌تر فکر کرده و افکارش را دقیق‌تر بیازماید. به‌علاوه، بتواند با ابهام کمتری آنها را به دیگران منتقل نماید؛ که نتیجه آن گرفتن تصمیمهای بهتر در عرصه زندگی فردی و اجتماعی است.

معروف است که در جنگ جهانی اول، در خط اول جبهه آلمان و بریتانیا، سربازان دو کشور در روز کریسمس از سنگرهایشان بیرون آمدند و فوتبال بازی کردند و به یکدیگر سیگار تعارف کردند. در واقع آنها برای چند ساعت از اینکه صرفاً نماینده ملتهایشان باشند، دست برداشتند و به عنوان انسانهای منفرد عمل کردند. البته بعداً به سنگرهایشان بازگشتند و به کشتن یکدیگر ادامه دادند.

در فرهنگ فشرده آکسفورد، فلسفه چنین تعریف شده است: جستجوی شناخت یا حکمت، بخصوص آنچه که به واقعیت نهایی هستی یا کلی‌ترین اصول و ماهیت اشیاء و اندیشه‌ها و شناخت و ادراک بشری از پدیده‌های طبیعی و اخلاق مربوط می‌شود، که به ترتیب فلسفه طبیعی و فلسفه اخلاق خوانده می‌شود.

عقاید و ارزشهای هر نسلی بر اساس نسل پیشین ساخته می‌شود؛ گاهی با دور ریختنها و تغییرات و گاهی با توسعه تدریجی و تقارب آرا.

ممکن است فلسفه نتواند بگوید که فلان چیز درست است یا غلط، اما می‌تواند زمینه را روشن سازد تا امکان تصمیم‌گیری فراهم گردد.

موردی یا کلی؟ معجزه با استدلال کیهان‌شناختی و برهان صنع به گونه‌ای در تضاد است. نکته اساسی در برهانهای مذکور این است که جهان هستی دارای سازمانی است که نشان دهنده یک هدف کلی است. مبنای چنین استدلالهایی وجود نظم و قاعده است، چرا که تنها در سایه نظم و قانونمندی است که احساس وجود طرح و هدف آشکار می‌شود. اما معجزه، نظم و قانونمندی مستتر در ساختارهای کیهان‌شناختی را بهم ریخته و نوعی حس غیر قابل پیش‌بینی و دلبخواهی بودن در درک جهان هستی را تداعی می‌کند.

آیا بهتر نیست خودمان را به عقاید و ارزشهای جا افتاده، هر چند هم غیر حقیقی، قانع کرده و زندگیمان را ادامه دهیم؟ آیا به راستی این صحبتها ارزش نوشیدن شوکران را دارد؟

می‌توان ادعا کرد که «فلسفیدن» همان واضح و دقیق فکر کردن است

خواندن اندیشه‌های دیگران را هرگز نمی‌توان جایگزین اندیشیدن کرد

ما انسانها زندگی را با کنجکاویهای فلسفی شروع می‌کنیم اما به‌تدریج با عادت کردن به روزمرّگی، حساسیتمان را نسبت به این پرسشهای «کودکانه!» از دست می‌دهیم.

از کجا می‌فهمیم که کاری خوب است یا بد؟

بخش مهمی از فلسفه را فرایند تحلیل زبانِ مورد استفاده و معیارهای درستی نظریات تشکیل می‌دهد. در حالی که در علوم مختلف از «زبان مرتبه اول» استفاده می‌شود (مستقیمآ صحبت کردن در مورد مشاهدات فیزیکی، شیمیایی یا زیست‌شناختی)، فلسفه «زبان مرتبه دوم» (بررسی اینکه صحبت کردن در این موارد به چه معنی است) را مورد استفاده قرار می‌دهد.

هدف فلسفه روشن ساختن افکار و مفاهیم و معنی زبان است.

اگر احساس می‌کنید توانایی توضیح مطلبی را ندارید، مطمئن باشید که آن را به‌طور کامل درک نکرده‌اید.

اگر خدا قادر مطلق و کمال مهربانی (رحمان و رحیم) است، پس چرا در جهان رنج و شر و بدبختی وجود دارد؟ نتیجه: یا خدا قادر مطلق نیست؛ یا خدا رحمان و رحیم نیست؛ و یا اینکه: رنج بردن اصلا واقعیت ندارد، یا لازمه زندگی است، و یا وسیله‌ای است برای رسیدن به یک خیر بزرگتر

از دیدگاه افلاطون تعقل و آزادی انسان و زیستن بر اساس آن، نسبت به جایگاه اجتماعی و سیاسی دارای اولویت است.

چنین به‌نظر می‌رسد که ما انسانها زندگی را با کنجکاویهای فلسفی شروع می‌کنیم اما به‌تدریج با عادت کردن به روزمرّگی، حساسیتمان را نسبت به این پرسشهای «کودکانه!» از دست می‌دهیم. شاید در نگاه اول، فلسفه و مسائل فلسفی یک موضوع تفننی و حاشیه‌ای در زندگی به‌نظر برسد، اما واقعیت این است که درک رایج از این مسائل و نحوه پاسخ ما به پرسشهای فلسفی بر کلیه شئون زندگی و پیشرفت جوامع و کیفیت زندگی افراد تأثیر مستقیم و فراوان دارد.

به محض این که خود واقعیت فهمیده شد، دیگر هیچ چیز مثل سابق نخواهد بود

بعضی از فلاسفه، با وجود آنکه می‌پذیرند که برخی افراد دارای تجارب خلسه‌ای هستند، اما معتقدند که نمی‌توان چنین تجاربی را نقطه شروع قرار داد و از آن یک واقعیت خارجی را نتیجه گرفت. در سال ۱۹۸۰ از ا.جِی. اِیر در مصاحبه‌ای با روزنامه آبزرور پرسیده شد: هنگام گوش دادن به موسیقی، ممکن است در آن چیزی باشد که نتوان آن را به صورت علمی تفسیر نمود، برای مثال یک حالت خلسه‌آور یا چیزی که نتوان آن را به‌طور کامل بیان کرد. او در پاسخ گفت: من نمی‌خواهم تجارب زیبایی‌شناختی را تا حد چیزی کاملا قابل تبیین با اصطلاحات فیزیکی تقلیل دهم. اما فکر نمی‌کنم که این از هر اظهار نظری که در مورد خودتان بکنید، اسرارآمیزتر باشد.

-در چه صورت، و در چه مرحله‌ای، یک طفل زاده نشده را می‌توان یک شخص در نظر گرفت؟-یک طفل زاده نشده دارای مغز است، اما قادر به برقراری ارتباط مستقیم نیست. آیا برای آنکه بتوان او را به عنوان یک انسان تمام در نظر گرفت، چنین ارتباطی لازم است؟ (و یا برای مثال موارد معلولیت شدید را در نظر بگیرید؛ آیا عدم ارتباط‌گیری موجب می‌شود که نتوان ایشان را جزء «مردم» به‌شمار آورد؟)-آیا یک نوزاد حتمآ باید به استقلال رسیده باشد، تا بتوان او را به عنوان یک شخص در نظر گرفت؟ اگر چنین باشد، آیا هنگامی که کاملاً متکی به دیگران هستیم، مثلاً روی تخت جراحی، دیگر انسان محسوب نمی‌شویم.

امّا برای حرکت به سوی یقین مطلق هیچ راهی وجود ندارد.

در واقع، انتخاب طبیعی ریشه در کارهای هیوم دارد که ۲۳ سال قبل از پیلی برهان صنع را به چالش کشید. او استدلال می‌کند که با داشتن یک جهان محدود و زمان نامحدود، هر ترکیبی از چیزها می‌تواند بوقوع بپیوندد. آنهایی که هماهنگ با هم کار می‌کنند، ادامه یافته و بقیه شکست خواهند خورد. بنابراین همه آنچه که ما امروز شاهد آن هستیم تنها موارد موفق هستند.

از دیگر کارکردها و مسئولیتهای فلسفه تصمیم‌گیری در مورد نظریه‌ها و عمومیت‌دادنهایی است که از محدوده فعالیتهای علمی فراتر هستند