بریده‌هایی از کتاب کلیدهای رفتار با کودک پنج‌ساله

به یاد داشته باشید که کودکان بیشتر از آنچه می‌توانند بیان کنند، درک می‌کنند. به همین دلیل وقتی با کسی گفتگویی می‌کنید که فرزندتان نباید بشنود، مراقب باشید این مطالب به گوشش نخورد.

ممکن است کودکان برای پی بردن به شکل اندامهای جنسی جنس مخالف یا مقایسه خود با همجنسانشان، دکتربازی کنند. اما والدین نباید در این مورد واکنش افراطی نشان دهند بلکه باید سعی کنند بازی را به سوی فعالیت مناسب‌تری سوق دهند. بعدها، وقتی با فرزند خود تنها شدند، بهتر است درباره تفاوت دختر و پسر با هم صحبت کنند. همچنین باید بحثی درباره اندامهای مختلف بدن پیش بکشید و بر این نکته تأکید کنید که برخی از اعضای بدن عمومی هستند و اِشکالی ندارد دیگران آن را ببینند، اما برخی دیگر خصوصی هستند و دیگران مجاز نیستند آن را ببینند.

پیامهای خود را با کلمه «من» انتقال دهید. «من واقعا ناراحت و عصبانی می‌شوم وقتی بی‌دقتی می‌کنی و شیر را روی زمین می‌ریزی.» این پیام تفاوت زیادی با این عبارت دارد: «چِت شده؟ شده یک بار کاری را درست انجام بدی؟ مگر عقل تو کله‌ات نیست؟» هیچ‌کس بعد از شنیدن این جمله‌ها احساس خوبی نخواهد داشت.

کودک پنج‌ساله شما می‌تواند با قطعات لگو خانه‌سازی کند، دکمه‌های لباس را باز کند و ببندد و بند کفش خود را ببندد.

هرچند کودکان پنج‌ساله ارتباط تنگاتنگی با مادر خود دارند اما ارتباط با پدر نیز اغلب برایشان دلنشین است. آنها در انتظار موقعیتهای خاص برای ارتباط با پدر هستند و بسیار از آن لذت می‌برند.

تغییرات چشمگیری در زبان کودکان پنج‌ساله مشاهده می‌شود، به ویژه از لحاظ ارتباط مطالب و جملات، و اختصار کلام. پاسخهایشان صریح و کوتاه می‌گردد. سؤالاتشان ارتباط بیشتری با هم دارد و به منظور کسب آگاهی سؤال می‌کنند.

پیشنهادهایی در جهت تقویت مهارتهای حرکتی درشت و ظریف کودکان ارائه شده است: از کودک بخواهید برای آویزان کردن پارچه یا لباسهای کوچک روی بند، از گیره استفاده کند. باقلا یا نخود سبز را از پوست درآورد. برای تقویت هماهنگی بین چشم و دست، با نظارت شما از میخ و چکش استفاده کند. درِ قوطیهای پلاستیکی را باز و بسته کند. برای تقویت مهارتهای حرکتی درشت، با استفاده از صندلی، جعبه و دیگر وسایل موجود در خانه، عبور از مانع را تمرین کند.

فرصتهایی در اختیار کودک قرار دهید تا شعر، سرود و آیه‌ها را حفظ کند و خواندن داستانهای بلندتر را ادامه دهید. به موازات گسترش دایره توجه فرزندتان، حافظه وی نیز قوی‌تر می‌گردد. کتابها و داستانهای طولانی و پیچیده به رشد زبانی او کمک خواهد کرد. وقتی کودکتان با شما سخن می‌گوید به صحبتهایش گوش کنید و با زبان بچه‌ها با او صحبت نکنید. به یاد داشته باشید که کودکان بیشتر از آنچه می‌توانند بیان کنند، درک می‌کنند. به همین دلیل وقتی با کسی گفتگویی می‌کنید که فرزندتان نباید بشنود، مراقب باشید این مطالب به گوشش نخورد.

نظر به جایگاه خشونت در جامعه کنونی، آیا راهی برای مقابله با تأثیر آن بر کودکان وجود دارد؟ اولین و مهم‌ترین قدم این است که با کودک خود درباره خوبی و بدی صحبت کنید. کودکان باید از الگوهای خود بشنوند که چرا استفاده از مشت و لگد و انتقام از فردی که با ما بدرفتاری کرده است صحیح نیست. و این خود وظیفه سازگار ساختن کودک را به دنبال دارد. اگر کودک مشاهده کند که والدین مشکلات خود را با گفتگو حل می‌کنند و در این زمینه راهنمایی هم شود، همین شیوه را الگو قرار خواهد داد.

شما به عنوان یک بزرگسال نباید در بند رفتار فرزند خود گرفتار شوید، بلکه باید سعی کنید رفتار طبیعی خود را حفظ کنید. واکنش احساسی از خود نشان ندهید. به جای تکیه بر انگیزه رفتار، به خودِ رفتار توجه کنید تا بتوانید با آن درست برخورد کنید.

در کار خود ثابت‌قدم باشید. جریمه یا تنبیه را بلافاصله بعد از رفتار نادرست اعمال کنید. اگر بین رفتار نادرست و مجازات آن خیلی فاصله بیفتد ارتباط بین رفتار و نتیجه آن احساس نمی‌شود. اطمینان حاصل کنید که نوع پاداش و تنبیه برای کودک شما اهمیت دارد. بگذارید گذشت زمان تأثیر راهکار را نشان دهد. معجزه و تغییر رفتار یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد.

از کودک بخواهید برای آویزان کردن پارچه یا لباسهای کوچک روی بند، از گیره استفاده کند. باقلا یا نخود سبز را از پوست درآورد. برای تقویت هماهنگی بین چشم و دست، با نظارت شما از میخ و چکش استفاده کند. درِ قوطیهای پلاستیکی را باز و بسته کند. برای تقویت مهارتهای حرکتی درشت، با استفاده از صندلی، جعبه و دیگر وسایل موجود در خانه، عبور از مانع را تمرین کند.

بر این نکته تأکید کنید که برخی از اعضای بدن عمومی هستند و اِشکالی ندارد دیگران آن را ببینند، اما برخی دیگر خصوصی هستند و دیگران مجاز نیستند آن را ببینند

شما به عنوان یک بزرگسال نباید در بند رفتار فرزند خود گرفتار شوید، بلکه باید سعی کنید رفتار طبیعی خود را حفظ کنید. واکنش احساسی از خود نشان ندهید. به جای تکیه بر انگیزه رفتار، به خودِ رفتار توجه کنید تا بتوانید با آن درست برخورد کنید.

هرگاه کودک شما دیگری را اذیت کرد، بلافاصله واکنش نشان دهید. ارزشهای اخلاقی خود را به وضوح به کودک تفهیم کنید. البته اگر کودک در محیطی مملو از تحقیر و توهین به دیگران بزرگ شود، مشکل می‌تواند مهربانی کردن با دیگران را بیاموزد. در هر صورت، توجه به این نکته فوق‌العاده مهم است که انتظارات رفتاری خود را با فرزندتان در میان بگذارید. با کودک صحبت کنید تا ببینید آیا می‌تواند علت اذیت کردن دیگران را توضیح دهد. اگر رفتار او راهی برای ابراز خشم است، راههای صحیح ابراز خشم را به او بیاموزید و اگر برای سرگرمی یا پذیرفته شدن نزد دیگران این کار را می‌کند، به او توضیح دهید این کار تا چه حد می‌تواند موجب رنجش دیگران شود

علایق مشترک و شباهت شخصیتی دو عامل تعیین‌کننده در انتخاب بهترین دوست فرزند شما است.

کودکانی که مهارتهای اجتماعی یا خودانگاره‌ای ضعیف دارند، در دوستی و ارتباط با همسالان مشکل بیشتری پیدا می‌کنند. اکثر مشکلاتی که کودکان این رده سنی با یکدیگر دارند، خود را به صورت اذیت کردن یکدیگر نشان می‌دهد.

در سراسر این کتاب یک اصل در رأس همه اصول قرار دارد: «الگوی مناسب بودن» . اگر ما در مقام والدین یا فرد مهم دیگری نتوانیم خشم خود را درست ابراز کنیم، چگونه از کودک خود انتظار داریم که احساسات خود را از راههای درست و سازنده ابراز کند؟

کمک به کودک برای ادای کلمات معمولاً کار مشکلی است اما توجه به این نکته بسیار مهم است که بی‌آنکه کلامش را قطع کنید، به او فرصت زیادی برای حرف زدن بدهید.

به عنوان والدین چگونه می‌توانید رشد حرکتی کودک خود را پرورش دهید؟ نخست اینکه کودک خود را در تمام فعالیتهای فیزیکی شرکت دهید تا هماهنگی بین اعضای بدن او بیشتر شود. دویدن، پریدن و پرتاب توپ، همگی رشد حرکتی درشت کودک شما را تقویت می‌کنند. فرصتهایی را در اختیار کودک قرار دهید که به فعالیتهای حرکتی ظریف نیز بپردازد. کودکانی که در هماهنگی حرکات ظریف مشکل دارند نسبت به انجام کارهایی که مستلزم چنین مهارتی باشد، تمایل نشان نمی‌دهند. استفاده از ماژیک، مداد و مدادشمعی‌های مخصوص گاه کودک را ترغیب به نقاشی می‌کند. برای بریدن کوپنها از کودک خود کمک بگیرید تا در استفاده از قیچی ماهر شود. هرچند خمیر بازی و گِل سفالگری محیط را کثیف می‌کنند اما ابزارهای خوبی برای تقویت عضلات هستند.

قانون طلایی - «با دیگران چنان رفتار کن که دوست داری با تو آن‌گونه رفتار کنند» - اصل مهم دیگری برای رشد اخلاقی است. هرچند کودکان این رده سنی قادر نیستند خود را کاملاً به جای دیگران بگذارند، اما یادآوری اتفاقهایی که به تازگی رخ داده‌اند و قوه تخیل، به آنها کمک می‌کند تا احساس کودک دیگر را دریابند. وقتی فرزند شما ماجرای کودکی را تعریف می‌کند که در مدرسه به دیگری توهین کرده است، از این موقعیت استفاده کنید و از کودک بخواهید «تصور» کند که هریک از آن دو کودک چه احساسی داشته‌اند.

پیامهای خود را واضح بیان کنید و اجازه دهید کودک شما در گفتگو درباره مسائل اخلاقی مشارکت فعالانه‌ای داشته باشد. فراموش نکنید که تصمیمهای بسیاری از کودکان پنج‌ساله منفعت‌طلبانه است.

شاید مهم‌ترین نکته‌ای که باید به یاد داشته باشید این است که او را «خجالتی» خطاب نکنید. اغلب مشاهده می‌شود که والدین به دیگران می‌گویند: «کاری به کار او نداشته باشید. خیلی خجالتیه.» هرچند والدین این عبارت را برای رنجاندن کودک ابراز نمی‌کنند، اما باعث شرمندگی او می‌شوند و او را نسبت به این باور که موقعیتهای اجتماعی دشوار هستند، حساس‌تر می‌کند.

اگر دیگران درباره «خجالتی بودن» فرزند شما اظهارنظری کردند، بهترین راه برخورد پاسخی ساده است: «کمی طول می‌کشد تا به شرایط جدید عادت کند.» یا «ترجیح می‌دهد آرام باشد.»

بهترین راه مقابله با ترس و نگرانی کودک چیست؟ اولین و مهم‌ترین نکته این است که به احساس او احترام بگذارید. اگر کودک را با عبارتی مثل «ترسو» تحقیر کنید، فقط باعث شرمندگی و خجالت او می‌شوید. سعی کنید با بیان عبارتی همدلی خود را با کودک نشان دهید: «می‌دونم چقدر ترسیدی.» یا «این‌جور خوابها خیلی وحشتناک است.» با چنین عباراتی احترام خود را نسبت به احساسات کودک نشان می‌دهید.

«کارَت عالی بود اما دفعه بعد بهتر از این هم می‌توانی انجام بدهی.» ممکن است کودک حساس بخش اول این عبارت را نشنود و فقط به این فکر کند که کار او آنقدر هم خوب نبوده است.

در کنار او کار کنید تا رفتار درست را از شما یاد بگیرد. در صورت لزوم راهنمایی و توصیه هم بکنید، اما وقتی تلاش می‌کند تا کارش را انجام دهد، سعی نکنید کار او را به عهده بگیرید.

سعی کنید توجه خود را بر تواناییهای فرزندتان معطوف کنید، نه بر اموری که انجامش برای او دشوار است.

مهم‌ترین عامل یادگیری، آماده‌سازی محیط مؤثری است که در کودک انگیزه ایجاد کند. این بدان معنا نیست که برنامه‌ای پرخرج پیاده شود یا کودک به انواع و اقسام فعالیتها مشغول شود. و البته این به آن معنا هم نیست که تمام وقت و انرژی خود را صرف غنی ساختن محیط کودک کنید. با بهره‌وری از موقعیتهای روزمره، اشیاء، سرودها یا کتابها می‌توانید یک‌دنیا انگیزه در کودک خود ایجاد نمایید.

محیط کودکستان طوری است که کودک یاد می‌گیرد با همسالان خود بده‌بستان داشته باشد و به تدریج یاد می‌گیرد در بعضی شرایط کوتاه بیاید و در بعضی دیگر موضع خود را حفظ کند و از این رهگذر انعطاف‌پذیری در روابط شخصی در آنها شکل می‌گیرد.