بریده‌هایی از کتاب کلیدهای پرورش هوش اخلاقی در کودکان و نوجوانان

گفت‌وگوهای روزانه والدین و فرزندان شامل هجده پیام انتقادی در برابر هر پیام تحسین‌آمیز است. شاید یکی از دلایل بحران مهربانی این باشد که کودکانمان عبارات منفی بسیار زیادی می‌شنوند.

در حقیقت؛ بسیاری از فرزندان ما بزرگ می‌شوند اما اندکی از آنها بلوغ و پختگی را تجربه می‌کنند؛ بسیاری از فرزندان ما در مدرسه رسمی «دانش‌آموخته» می‌شوند اما اندکی از آنها در مدرسه زندگی «فرهیخته» می‌شوند؛ بسیاری از فرزندان ما «آموزش» می‌بینند اما اندکی از آنها «پرورش» می‌یابند؛

۴ . کارتهای احساس درست کنید. با مقوا کارتهایی درست کنید و بر هر یک اسامی متداول‌ترین عواطف را بنویسید. با چند نام شروع کنید و پس از آنکه این کلمات یاد گرفته شدند، به تدریج به آنها اضافه کنید. برای کودکان بسیار خردسال فقط شش عاطفه بنیادی را که عبارتند از شادی، غم، خشم، تعجب، ترس و نفرت، در نظر بگیرید. سپس به کودکتان کمک کنید تا عکسهایی را در مجله یا برنامه‌های رایانه‌ای پیدا کند که نشانگر آن عواطف است. آن عکس را به کارت مربوط بچسبانید. سپس هر کارت عکس دار را به فرزندتان نشان دهید و از او بخواهید آن احساس را حدس بزند. پس از مدتی می‌توانید نام احساس را به فرزندتان بگویید و از او بخواهید آن حالت را با چهره یا حرکاتش نشان دهد و یا درباره وقتی که آن احساس را تجربه کرده است، حرف بزند.

آیا به همان اندازه که والدین نگران «هوش منطقی» کودکان خود هستند به همان اندازه نسبت به «هوش اخلاقی» آنها حساسیت دارند؟

تعصبات و افکار کلیشه‌ای پنهان و خطرناک این گفته‌ها شاید در ظاهر بی‌ضرر باشند، اما خیلی آزار دهنده‌اند، مراقب آنها باشید: آدمهای بی‌پول تنبل هستند. دخترها خرخوان هستند، پسرها باهوش. خوشگلها احمق هستند. مادران‌ناتنی بدجنس هستند. خواهرشوهرها / مادرشوهرها حسودند. سیاستمدارها قابل اعتماد نیستند. هر کسی به مقامی رسیده، نادرست است. آدمهای خوب مورد ظلم قرار می‌گیرند. هیچ کس از راه درست پولدار نمی‌شود. پسری که گریه می‌کند به درد نمی‌خورد.

از امیر مؤمنان علی (ع) نقل است که فرمود: «اَلْحِلْمُ تَمامُ اَلعَقْل». تمامیت«خردورزی» در «بردباری» است

خطرناک‌ترین مورد برای رشد اخلاقی آن است که کودک با این باور بزرگ شود که او فقط باید هنگامی کاری کند که در مقابل چیزی بگیرد:

۱ .به کودک مقرری ماهیانه یا هفتگی (بستگی به سن او دارد) بدهید تا یاد بگیرد مخارجش را تنظیم کند. ۲ .برایش قلک بخرید تا پول خردش را نگه دارد. این قانون را بگذارید که برای خرج کردن سکه‌ها، ابتدا باید قلک پر شود. ۳ .از او بخواهید هر چیزی را که می‌خواهد بخرد، ابتدا بنویسد و چند روز جلوی چشمش قرار دهد و سپس برای خرید آن اقدام کند. ۴ .او را وادار کنید که برای سرگرمی و موارد غیرضروری پول خودش را خرج نکند. به او وام ندهید. ۵ .به او کمک کنید حساب پس‌اندازی باز کند تا بتواند بردرآمد و مخارجش نظارت داشته باشد. ۶ .از او بخواهید بخشی از پول توجیبی‌اش را به مرکز خیریه دلخواهش بدهد. ۷ .از او بخواهید بخش معینی از پول توجیبی‌اش را پس‌انداز کند. ۸ .با خریدهای سبک سرانه و با عجله مخالفت کنید و تسلیم آن نشوید.

آیا به همان میزان که از فرزندان خود انتظار دارند تا در «کارنامه آموزشی» خود نمرات بالا ردیف کنند به همان میزان از آنها انتظار دارند که در رفتارها و ارزشهای اخلاقی نیز نمره بالا به دست آورند؟

فرزندتان را به گونه‌ای پرورش دهید که او به‌طور عمیق قدرت تشخیص درست از نادرست را داشته باشد و بتواند در برابر تأثیرهای بیرونی مقاومت کند. هوش اخلاقی قدرتی است که فرزندتان در مقابله با این فشارهای منفی نیاز دارد و به او این امکان را می‌دهد که با راهنمایی شما یا بدون آن درست رفتار کند.

سه نیکخویی زیربنای هوش اخلاقی فرزندتان را می‌سازند که عبارتند از همدلی، وجدان و خویشتن‌داری. در حقیقت، آنها به اندازه‌ای برای هوش اخلاقی مهم هستند که من آنها را هسته اخلاقی می‌خوانم.

خویشتن‌داری یعنی اینکه بدن و ذهن این قدرت را پیدا می‌کنند تا آن کاری را انجام دهند که می‌دانی درست است. خویشتن‌داری کمک می‌کند تا در شرایط وسوسه‌انگیز و حتی هنگامی که افکار و عقاید بدی به سرت می‌زند، درست انتخاب کنی. خویشتن‌داری موجب می‌شود فکر کنی در نتیجه انتخابهای مضّر تو چه پیش می‌آید. خویشتن‌داری، تو را از دردسر نجات می‌دهد و کمک می‌کند درست رفتار کنی

«اگر نیازهای عاطفی خردسالان برآورده نشود، شاید هرگز متوجه نشوند که لازم است نسبت به نیازهای عاطفی دیگران حساس یا نگران باشند.

«به نظر تو چرا مت همیشه به همه بی‌احترامی می‌کند؟» [ احتمالاً از خودش راضی نیست. شاید با تحقیر دیگران، احساس بهتری درباره خودش پیدا می‌کند.

فرزندتان شرح دهید که همه ما نشانه‌هایی داریم که با آنها می‌توانیم بفهمیم نزدیک است عصبانی شویم و اگر به آنها توجه کنیم، دچار دردسر نمی‌شویم.

ظاهرا حتی تا اواخر جنگ جهانی دوم، فقط ۲۰ درصد سربازان امریکایی قادر به نشانه‌روی با اسلحه و تیراندازی به سوی دشمن بودند و ۸۰ درصد دیگر به علت گریزان بودن از این کار در ارتش اختلال ایجاد کرده بودند. راه‌حل ارتش این بود که برنامه‌های آموزشی را به گونه‌ای تغییر دهند که سربازان برای تمرین تیراندازی به جای مرکز دایره، آدمکهایی را مورد اصابت قرار دهند. در نتیجه تا آخر جنگ ویتنام ۹۰ درصد سربازان امریکایی قادر بودند بدون درنگ به دشمن تیراندازی کنند. مسئله به شدت نگران کننده این است که بسیاری از بازیهای پرطرفدار ویدئویی درست همین شیوه بی‌حس کننده را به کار می‌برند. این بدان معناست که بسیاری از کودکان ساعتهای بی‌شماری با بی‌حس شدن نسبت به خشونت سرگرم هستند و احتمالاً آن خشونتها را رفتارهای بسیار معمولی فرض می‌کنند. البته، نه اینکه هر کودکی که این بازیها را انجام می‌دهد، قاتل می‌شود، اما بازیهای خشن ویدئویی کودکان را برای آدم‌کشی آماده می‌کند و حتی به آنها یاد می‌دهد که از این تجربه لذت ببرند. کانون پزشکان کودک امریکا اشاره می‌کند «کودکانی که در خردسالی در معرض برنامه‌های خشن قرار می‌گیرند، بیش از کودکانی که چنین تماسی را نداشته‌اند، بعدها در زندگی به اعمال خشونت‌بار دست می‌زنند».

در حقیقت توصیه‌ها و شیوه‌های تربیتی زمانی مؤثر و مفید خواهند بود که بدانیم چه کسی، چه چیزی را، به چه کسی، در چه شرایطی، با چه روشی، و در چه موقعیتی منتقل می‌کند و این دشوارترین، پیچیده‌ترین و در عین حال ظریف‌ترین و لطیف‌ترین رسالت والدین در تربیت کودکان است.

کودکان بیشتر از همه تحت تأثیر اشخاصی قرار می‌گیرند که بیشترین علاقه و احترام را برایشان قائل هستند. آنها معمولاً باورهای اخلاقی آن افراد را تقلید می‌کنند. یکی از مطمئن‌ترین راهها برای تقویت اخلاقیات فرزندتان برقراری رابطه‌ای صمیمانه و پرمهر با اوست

فکری بکارید تا عملی به بار آورید؛ عملی بکارید تا عادتی به بار آورید؛ عادتی بکارید تا شخصیتی به بار آورید؛ شخصیتی بکارید تا سرنوشتی به بار آورید.

«باید آرام بگیرم؛ احساس خشم می‌کنم.» «به جای خریدن آن اسباب بازی، پولم را پس‌انداز می‌کنم.» «پیش از حرف زدن، دستم را بلند می‌کنم و اجازه می‌گیرم.» «قانون را می‌فهمم، پس آن را نمی‌شکنم.» «کیک خیلی هوس‌انگیزی است، اما وقت شام نزدیک است.» «واقعا دوست داشتم با تو بیایم، اما باید درس بخوانم.» «باید تکلیف شبم را انجام دهم، پس بعد تلویزیون تماشا می‌کنم.»

فرزندتان را تشویق کنید که در این جهان مفید و مؤثر باشد و همیشه به او کمک کنید تا تشخیص دهد محبت او چه تأثیر مثبتی بر گیرنده داشته است. فرصتهای مهربانی کردن را در خانه و اجتماع به فرزندتان نشان دهید. برای نمونه، بردن اسباب‌بازی به بخش کودکان بیمارستان، کمک در آشپزخانه‌های خیریه، گلگاری در خانه‌های امن یا کتاب خواندن برای سالمندان. هر چه فرزندتان در کودکی معجزه‌های مهربانی را بیشتر تجربه کند، به احتمال بیشتری مهربانی را یکی از عادتهای زندگی‌اش خواهد کرد.

هفت نیکخویی ضروری هوش اخلاقی هوش اخلاقی شامل هفت نیکخویی اصلی است - همدلی، وجدان، خویشتن‌داری، احترام، مهربانی، بردباری و انصاف - که به کودکتان کمک می‌کنند هنگام مواجهه با فشارها و چالشهای اخلاقی گریزناپذیر در زندگی، از آنها عبور کند. این اصول اخلاقی به فرزندتان جهتی اخلاقی می‌دهد تا در مسیر نیکی باقی بماند و طبق موازین اخلاقی عمل کند. یا به زبان یک دختر هفت ساله: «آنها چیزهایی در من هستند که به من کمک می‌کنند تا خوب باشم.»

ب ۱: با آرامش برخورد کنید و نیت فرزندتان را بسنجید. ب ۲: بررسی کنید چرا آن کار اشتباه است. ب ۳: بر آثار رفتار بیندیشید. ب ۴: با تشویق کودک به جبران خطایش، اشتباه را اصلاح کنید

تماشای برنامه‌های تلویزیونی که حاوی پیامهای معین اجتماعی هستند، همکاری، حساسیت و مهربانی را بین کودکان افزایش می‌دهد و کودکان به تقلید از این‌گونه رفتارها علاقه‌مند می‌شوند

تماشای خشونت، کودکان را ستیزه خوتر، ناآرام‌تر و هراسان‌تر می‌کند و خلاقیت و شهود آنها را کاهش می‌دهد. مرکز پزشکان کودکان اِمریکا اشاره می‌کند که بسیار بیشتر از هزار پژوهش، قاطعانه به این نتیجه رسیده‌اند که تماشای سرگرمیهای خشن می‌تواند ارزشها و رفتارهای تهاجمی و ستیزه‌جویانه را در کودکان افزایش دهد

از رفتار تعریف کنید، نه کودک.

نتظارهایتان واقع‌بینانه و با انصاف باشد. هر والدی آرزو دارد که فرزندش بهترین باشد. اما توجه داشته باشید خط ظریفی بین تقویت تواناییهای طبیعی فرزندتان و فشار آوردن بر او وجود دارد تا آن کسی بشود که شما می‌خواهید. ممکن است فرزندتان این فشار را این‌گونه معنی کند: «تو به اندازه کافی خوب نیستی»

«هوش اخلاقی» می‌تواند گستره و ژرفای توانمندیهای فکری و عاطفی را در همه مراحل و ابعاد زندگی نمایان ساخته و نیکی و «نیک‌خلقی» را پدید آورد.

از این‌رو «هوش اخلاقی» می‌تواند گستره و ژرفای توانمندیهای فکری و عاطفی را در همه مراحل و ابعاد زندگی نمایان ساخته و نیکی و «نیک‌خلقی» را پدید آورد.

فکری بکارید تا عملی به بار آورید؛ عملی بکارید تا عادتی به بار آورید؛ عادتی بکارید تا شخصیتی به بار آورید؛ شخصیتی بکارید تا سرنوشتی به بار آورید.