بریده‌هایی از کتاب مکتب های ادبی

مکتب از سبک گسترده‌تر است.

رمانتیک‌ها بیشتر می‌دانستند که چه نمی‌خواهند و کمتر درصدد آن بودند که ببینند چه می‌خواهند.

ناتورالیسم هم مثل رئالیسم در مقابل رمانتیسم قرار دارد. به‌نظر زولا شکست رمانتیسم به سبب عدم مطابقت آن با علم بود. زولا به تخیل اعتقادی ندارد و می‌گوید طبیعت (چه عینی چه انسانی) را باید با مشاهده و تجربه وصف و بیان کرد.

گروهی از نویسندگان که یک واحد تأثیرگذار را تشکیل می‌دهند و با اصولی توافق دارند یک مکتب هنری را بوجود می‌آورند.

منشاء مکتب افکار و اندیشه‌ها و طرز کار یک هنرمند است که شاگردان و پیروان او آن را ادامه و گسترش می‌دهند.

در مفهوم مکتب بیشتر فلسفه و بینش مطرح است و در مفهوم سبک بیشتر زبان و شگردهای ادبی

هر بینش و فلسفه‌یی، نوع ادبی خاص خود را اقتضاء می‌کند مثلا در رئالیسم، داستان‌نویسی و در کلاسیسم تراژدی مرسوم بوده است.

اگر فرض کنیم که دمکراسی یک مکتب فکری است می‌توان فرض کرد که احزاب مختلفی که برای دمکراسی کار می‌کنند سبک‌ها هستند

آمیختگی رمانتیسم و رئالیسم که از مشخّصات عمده نویسندگان بزرگ ماست

رئالیسم در کشورهای فقیرِ جهان سوّمی خود به خود به طرف ناتورالیسم می‌رود، زیرا واقعیت‌های این جوامع معمولا زشت و ناپسند است. بسیاری از آثار رئالیستی در ایران هم چنین است از جمله آثار چوبک که در آن زشتی‌ها برجسته شده است.

ناتورالیسم اگر هم نبود، رئالیسم تا حدودی وظایف آن را انجام می‌داد. امّا اگر سوررئالیسم نبود دریچه‌های دنیای پنهان اعماق وجود بشری بر روی نوع بشر به این وسعت گشوده نمی‌شد.

وجود هر کدام از این مکاتب برای بوجود آمدن مکاتب بعدی ضرورت تام داشت. اگر سمبولیسم نبود، چگونه سوررئالیسم بوجود می‌آمد؟ و اگر سوررئالیسم نبود چگونه رئالیسم جادویی بوجود می‌آمد؟

هُمر می‌گوید که همین زندگی آدمیان با همه فراز و فرودهایش مثلا مرگ، خوب است، خدا شدن لذّتی ندارد.

اومانیسم به عرف عام هر جریانی است که ارزش و اعتبار را به انسان می‌دهد مثلا عرفان به اعتباری یک جریان اومانیستی است

اومانیسم امروزه معنای وسیعی یافته است چنان‌که سارتر، اگزیستانسیالیسم را نوعی اومانیسم قلمداد کرده است.

برخی از مختصات مهم تفکر اومانیستی از این قرار است: ۱. نفی قرون وسطی که تحت سیطره کلیسا بود و به آدمی بهایی نمی‌داد. ۲. علاقه به زبان و تمدّن‌های کهن مخصوصاً فرهنگ یونان. ۳. بزرگداشت انسان. ۴. ستایش عقل. ۵. و اگر اومانیسم قرون بیست و بیست‌ویکم را هم در نظر بگیریم، تعهّد انسان نسبت به جامعه خود.

با اطمینان باید گفت که ادبیات چند قرن اخیر غرب اومانیستی است یعنی متکی بر انسان و زمین است، حال آن‌که ادبیات قرون وسطایی مبتنی بر خدا و آسمان بود. البته برخی از جریانات فرهنگی کهن چون فلسفه و عرفان هم علی‌رغم ظاهر متافیزیکی در باطن اومانیستی هستند. در اوایل عصر رنسانس هنرمندان مشغول ترسیم صورت و زندگی قدّیسان بودند، امّا هرچه از آن تاریخ دورتر می‌شویم، چهره‌ها را می‌بینیم که دارند زمینی‌تر می‌شوند و زمین جای آسمان را می‌گیرد.

ماکیاولی در کتاب شهریار می‌گوید که برای نظم دادن به جماعات بشری نیازی به شرع و مذهب نیست. شاه باید گاهی شیر باشد و گاهی روباه (مکر و فریب) و خلاصه این‌که‌هدف وسیله را توجیه می‌کند. در جمله معروف دکارت (در قرن هفدهم) من می‌اندیشم پس هستم بحث خدا مطرح نیست، بحث از بشر است.

شوپنهاور می‌گوید: «دُن‌کیشوت به نحو استعاره‌آمیزی زندگی همه آدمیانی را که از وضع خود راضی نیستند و در پی خوشبختی خویشند ولی می‌خواهند به هدف عینی و مطلوب خود برسند مطرح ساخته است»

ولتر می‌گفت هیچ چیز بی‌فایده را نباید گفت.

در هر نوع ادبی اصول و قواعدی است که باید رعایت شود، در حماسه لغات باید مطنطن و فاخر باشد. در نمایشنامه (تراژدی و کمدی) سخن گفتن شاهان و بزرگان و اساساً قهرمانان باید متناسب شأن و مقام آنان باشد. «در سخن گفتن از محیط عفن جانیان و فرو مایگان استعمال عبارات فخیم ناشایسته است، چنان‌که در اشاره به شکوه روم نیز استعمال عبارات سست و مبتذل نابجاست

مسائل و حوادثی که در ادبیات مطرح می‌شود باید حقیقت‌نما باشد نه حقیقی که موضوع تاریخ است. به بیان دیگر اگر تاریخ حقیقت است ادبیات محتمل حقیقت است.

۷. قانون سه وحدت (Le trois units) یعنی رعایت وحدت موضوع و زمان و مکان

در رمانتیسم بی‌قید و بندی و بی‌اعتنایی به اصول و قواعد تثبیت شده ترویج می‌شد و اشعار صمیمانه را می‌پسندیدند نه فاضلانه (اصطلاح فروغ) را. البته در اواخر دوره بازگشت برخی از شاعران سنّتی هم این ضرورت را حس کرده بودند.

در رمانتیسم زندگی را طوری نشان می‌دادند که دوست داشتند آن‌طور باشد، بدیع‌تر و قهرمانانه‌تر و پرماجراتر از آن‌چه معمولا در عالم واقع هست (اغراق‌آمیز و آرمانی). امّا رئالیست‌ها می‌کوشیدند زندگی را آن‌طور که عملا و واقعاً هست نشان دهند، هرچند زشت و ناپسند باشد.

ناتورالیست‌ها معتقد بودند که نسبت به رئالیست‌ها تصویر درست‌تر و واقعی‌تری از زندگی به دست می‌دهند.

تاریخ علوم و ادبیات نشان می‌دهد که هیچگاه حقیقت مطلق و جواب‌های منحصر به سؤالات و مسائل وجود نداشته است و حقیقت و پاسخ‌ها پا به پای تاریخ بشر در حال تحویل و تحوّل است.

کادن در فرهنگ خود می‌نویسد که واژه رئالیسم آن‌قدر مبهم و کشدار است که اصلا بهتر است که به اصطلاح از خیرش بگذریم، و راست می‌گوید زندگی و حقیقت پیچیده‌تر از آن است که هنر بتواند آن را بعینه نشان بدهد و لذا وظیفه هنر فقط محاکات یعنی شبیه‌سازی آن است.

مراد رئالیست‌ها از حقیقت و واقعیت بحث فلسفی آن نیست بلکه معنای واژه در عرف عام است یعنی مسائلی که به واقعیت شبیه است. دوم این‌که نویسنده رئالیست بخشی از زندگی را زیر ذره‌بین می‌گذارد.

نویسندگان معروف رئالیست فرانسه: بالزاک، استاندال، فلوبر انگلستان: جین استین، چارلز دیکنز، جورج الیوت، هنری جیمز، برخی اشعار فلسفی و پر اندیشه براونینگ را شعر رئالیستی خوانده‌اند. آمریکا: جک لندن، والت ویتمن شاعر را برخی رئالیست خوانده‌اند مارک تواین