بریده‌هایی از کتاب یوگای پاتنجلی

روان‌شناسی هندی چهار حالت خودآگاهی را تأیید می‌کند: خودآگاه بیداری، خودآگاه خواب با رؤیا، خودآگاه خوابِ بدون رؤیا و «خودآگاه جمود خلسه‌ای» یا «توریه» . هر یک از این حالت خودآگاهی مربوط به ریتم تنفسی خاصی است. یوگی به‌واسطه پِرانایامه، یعنی با طولانی کردن تدریجی دم و بازدم که هدف از آن‌ها سپری شدن وقفه‌ای حتی الامکان طولانی بین این دو جریان تنفس است ـــ می‌تواند به تمامی حالات خودآگاهی نفوذ کند. گسستی بین این حالات مختلف برای اشخاص عادی وجود دارد: شخص از حالت بیداری به‌طور ناخودآگاه به خواب می‌رود. یوگی باید پیوستگی خودآگاهی را حفظ کند. وی با قوت و روشن‌بینی به هر یک از این حالات راه می‌یابد.

وقتی آخرین خویشتن به رهایی خود دست یابد

امید، بدبختی انسان را طولانی‌تر و وخیم‌تر می‌کند؛ فقط کسی که تمام امیدش را از دست داده، خوشحال است (سانکهیا سوتره؛ ۲: ۴) ، «زیرا امید بزرگ‌ترین عذابی است که وجود دارد و ناامیدی بزرگ‌ترین خوشی است» (به نقل از مَهابهاراتا در تفسیرو دانتای مدهوه برسانکهیا سوترا، ۲: ۴) . آداب و رسوم مذهبی هیچ ارزشی ندارند (سانکهیا سوترا؛ ۲۶: ۳) ، زیرا مبتنی بر آرزو و مشقت‌اند.

پاندو برای این‌که باعث شود ایندره زمین را ببخشد، به مدت یکروز کامل بر روی یک پا ایستاد و سرانجام به سَمادْهی دست یافت (۶، ۱۲۳: ۱) . اما این خلسه دلالت بر مفهوم یوگایی نمی‌کند؛ بلکه بیش‌تر حالتی از هیپنوتیسمی است که از طریق ابزار فیزیکی ایجاد می‌شود و نیز از طریق روابط بین انسان و خدا که در سطح جادو باقی می‌ماند.

هر چیزی که از قبیل احساس، خواهش، تفکر و غیره برای ما روی دهد، دیگر بخشی از ما محسوب نمی‌شود. همه آن از پیچیدگی حقایق کیهانی است که مشروط به قوانینی‌اند که مسلما واقعی‌اند

مسئله مهم دانستن روش نبود بلکه چیره‌شدن بر آن‌ها بود؛ این همه سختی که شخص مرتاض بر سر درونه ناخودآگاهی می‌کشید در اصل برای «داغ زدن» بر آن بود.

یوگی از طریق سَمادْهی فراتر از تضادها رفته، خالی و لبریز، حیات و مرگ، هستی و نیستی را تنها در یک تجربه یکی می‌سازد. افزون بر این، سَمادْهی مانند تمام حالات متناقض برابر است با اتحاد مجدد تمام حالات مختلف واقعیت در یک حالت یعنی در کمال نامجزای ماقبل خلقت یا اتحاد نخستین

این نظر درست نیست که سرزمین هند رهایی را فقط به‌طور منفی جسته است زیرا کوشیده‌اند تا رهایی را به‌طور مثبت به‌دست آورند. در حقیقت «شخص رهایی یافته در زندگی» می‌تواند قلمرو عملش را تا جایی که می‌خواهد، گسترش دهد. او چیزی ندارد تا نگرانش باشد زیرا اعمالش دیگر هیچ پیامدی برای او ندارند و از این‌رو آن اعمال حد و مرزی ندارند. بعد از این دیگر چیزی نمی‌تواند او را اسیر کند، «انسان رهایی‌یافته» می‌تواند هر چیزی را برای خود در هر حوزه‌ای از فعالیت جایز بداند، زیرا آنچه می‌کند دیگر او «خودش» نیست بلکه ابزاری صرفا غیرشخصی است.

در تفکر هندی هر مالکیتی مستلزم فرمانبرداری از آن چیزی است که به مالکیت درمی‌آید طبیعی است.

و هرگز به تسلطی فریبنده بر عناصر که بدین لحاظ پراکنده و زودگذرند امیدی ندارد. زیرا این سَمادْهی است که نمایانگر «تسلط» واقعی است و نه «قدرت‌های نهفته» .