بریده‌هایی از کتاب اخترفیزیک؛ کتابی جمع و جور برای بچه های عجول

دانشمند که باشید، یاد می‌گیرید قدر بی‌اطلاعی یا ندانستن، را بدانید. اگر همهٔ جواب‌ها را بدانید، دیگر کاری برایتان نمی‌ماند که دنبالش را بگیرید و آن‌وقت باید باروبندیلتان را جمع کنید و بروید خانه بست بنشینید.

دنیایی را تصور کنید که توی آن همهٔ آدم‌ها، به‌خصوص افرادی که قدرت و نفوذ دارند، منظره‌ای گسترده از جایگاه ما در کیهان را در نظر بگیرند. با چنین چشم‌اندازی، مشکلات ما آب می‌روند و کوچک می‌شوند، یا از همان اول به وجود نمی‌آمدند و ما می‌توانستیم به‌جای اینکه سر تفاوت‌ها و اختلافات کوچک زمینی‌مان بجنگیم و بگومگو کنیم، قدر آن‌ها را بدانیم.

گاهی پیش می‌آمد همسایه‌ها، که به خیال خودشان مچ دزدی را گرفته‌اند که یواشکی روی پشت‌بام می‌پلکد، پلیس خبر کنند. زحل، فرشتهٔ نجات برای اینکه به پلیس‌ها ثابت کنم من منجمی جوان هستم و مجرم و جانی نیستم، بهشان پیشنهاد می‌دادم نگاهی به آسمان شب بیندازند. سیارهٔ زحل رسماً مهرهٔ مار دارد. سیاره‌ای زیبا و مسحورکننده است و در آن مواقع، هوایم را داشت و نمی‌گذاشت اشتباهی بازداشت شوم.

خط استوای زحل با سرعت حدود ۳۵۴۰۰ کیلومتر بر ساعت دوران می‌کند. اگر سیارهٔ ما هم این‌قدر سریع می‌چرخید، در طول روز سرجمع حدود بیست دقیقه توی مدرسه می‌ماندید. اما خب از طرفی تعطیلات تابستانی هم خیلی کوتاه‌تر می‌شد، و تازه از این‌ها گذشته اصلاً ما انسان‌ها وجود نداشتیم که بخواهیم غصهٔ این چیزها را بخوریم.

دستاوردهای اینشتین نظریه‌های نیوتن را زیر سؤال برد و این موضوع اصلاً به مزاج بعضی افراد در جامعهٔ دانشمندان خوش نیامد. گروهی از آن‌ها دور هم جمع شدند و در سال ۱۹۳۱ میلادی کتابی با عنوان صد نویسنده علیه اینشتین منتشر کردند. اینشتین وقتی از ماجرای کتاب باخبر شد در جواب گفت اگر اشتباه کرده باشد، آن‌وقت فقط یک نویسنده هم برای اثبات اشتباهش کافی است.

داشتن دیدگاه کیهانی عواقب پنهانی هم دارد. وقتی هزاروششصد کیلومتر سفر می‌کنم تا چند لحظه‌ای را زیر سایهٔ پرسرعت ماه و خورشیدگرفتگی کامل بگذرانم، گاهی از زمین خودمان غافل می‌مانم. وقتی درنگ می‌کنم و غرق افکارم دربارهٔ جهان گسترش‌یابندهٔ خودمان می‌شوم، با آن کهکشان‌هایش که تند و سریع از هم دور می‌شوند و توی ساختار بی‌نهایت کش‌آمدهٔ مکان و زمان قرار دارند، گاهی فراموش می‌کنم که کلی آدم توی همین زمین با شکم گرسنه و بدون سقفی بالای سرشان سرگردان هستند، و تازه خیلی از آن‌ها هم بچه‌هایی مثل شما هستند.

چشم‌انداز کیهانی نشان می‌دهد زمین نقطهٔ آبی کم‌رنگی است که در عظمت فضا روی مدارش می‌چرخد. اما نقطهٔ عزیزی است و تا این لحظه، تنها خانه‌ای است که سراغ داریم، کاش تکانی به ما بدهد تا مراقب سیارهٔ کمیاب و مهمان‌نواز خودمان باشیم.

چشم‌انداز کیهانی به ما کمک می‌کند تا فراتر از اوضاع و احوال خودمان را ببینیم، این فرصت را به ما می‌دهد تا بفهمیم زندگی فقط پول و شهرت و لباس و ورزش و یا حتی درس و تحصیل نیست. چشم‌انداز کیهانی به ما گوشزد می‌کند که کاوش فضایی نباید مسابقه‌ای باشد که توی آن کشورها باهم رقابت کنند تا زودتر به دستاورد بزرگ بعدی دست پیدا کنند، بلکه باید جست‌وجویی کیهانی باشد که در آن همهٔ ملت‌ها در جریان جست‌وجوی دانش و تجربه همپای یکدیگر حرکت کنند.

روزی که گسترش دانش ما از کیهان متوقف شود، دوباره این خطر بیخ گوش ماست که به آن نگاه بچگانه برگردیم؛ اینکه ما مرکز جهان هستیم و جهان حول محور ما می‌چرخد. به این تفکر که فقط یک دانه شمع تولد پنج‌سالگی توی کل دنیا هست. شک نکنید که چنین فکری کلک جست‌وجوی انسان به دنبال دانش و حقیقت را می‌کند. پس تشویقتان می‌کنم همت کنید تا خاطرجمع شوید چنین اتفاقی نمی‌افتد. آیندهٔ بشریت شاید در گرو این است که به‌جای ترسیدن از چشم‌انداز کیهانی، آن را با آغوشی باز بپذیرید.