بریده‌هایی از کتاب شوروی ضد شوروی

به قول نیکالای اوشاکوف: به خودم آموختم واژه‌هایم را پنهان کنم تا از گزند دیگران در امان باشد. هر چه سکوت طولانی‌تر، کلام مبهوت‌کننده‌تر.

مقامات شوروی مدام ادعا می‌کنند که اوضاع در شوروی بسیار خوب و عالی است، اما در کمال تعجب، به جای این‌که غربی‌ها به کشور آباد ما پناهنده شوند، این ماییم که از کشور آبادمان به ممالک خرابهٔ آن‌ها پناهنده می‌شویم. واقعاً چه کار عجیبی ما انجام می‌دهیم! ناسلامتی ما در کشورمان بیکاری نداریم، آپارتمان‌هایمان ارزان است، خدمات پزشکی‌مان مفت و مجانی است و مردم رفتار رفیقانه و دوستانه‌ای با یکدیگر دارند.

در ۱۹۷۱ سه فضانورد شوروی، به هنگام بازگشت به زمین، کشته شدند، اما گویندهٔ اخبار تلویزیون نگفت: «هموطنان عزیز، فاجعه‌ای رخ داده است.» بلکه با لحن پیروزمندانه‌ای، گزارش داد که پرتاب سفینهٔ فضایی با موفقیت انجام شد، فلان و بهمان دستاوردها طی پرواز حاصل شد، موتورهای ترمز به موقع روشن شدند، سفینه وارد لایه‌های ضخیم‌تر اتمسفر شد و به درستی بر روی هدف مورد نظر فرود آمد و فضانوردان در صندلی‌های خود یافت شدند. در این‌جا گویندهٔ خبر لحن پیروزمندانهٔ خود را به لحنی حماسی ـ تراژیک تغییر داد و این گونه گزارش خود را تمام کرد: «اما نشانه‌ای از حیات دیده نشد.»

موقعی که هیچ‌گونه زندگی عمومی‌ای وجود نداشته باشد، موقعی که انتقاد کردن از مقامات یا حتی تعریف کردنِ جوک سیاسی جرم تلقی شود، موقعی که تئاتر و سینما و تلویزیون، به جای سرگرم کردن مردم، تبدیل به ابزار تولید پروپاگاندا شود، و موقعی که کتاب‌فروشی‌ها هیچ کتابی نداشته باشند مگر مجموعه سخنرانی‌های ملال‌آور دبیر کل حزب و دیگر اعضای دفتر سیاسی، طبیعتاً موقع رو آوردن به خرافات و عرفان‌های قلابی است. حکومت با این‌که ظاهراً مخالف این نوع گرایشات «منحط» است، اما نه تنها مقابله‌ای با آن نمی‌کند، بلکه از شیوع آن خوشحال هم هست: همان بهتر که مردم، به جای خواندن و توزیع کتاب‌های سیاسی غیرمجاز، سرشان را با تله‌پاتی و احضار ارواح گرم کنند.

ادبیات در دوره‌های سکوت اجباری، همیشه انرژی‌های دورنی‌اش را انباشته کرده است

در این کشور آن‌چه اهمیت دارد، قوانین نانوشتهٔ رفتاری است و نه قوانین نوشته‌شده در کتاب‌های قانون

چه کسی جانشین این دبیر حزبی اختلاسچی خواهد شد؟ همان دبیر حزبی اختلاسچی قبلی که مورد بخشش مقامات بالاتر قرار گرفته است

«شما باید درک کنید که ما کتاب ماندلشتام را صرفاً با هدفِ بستنِ دهان غربی‌ها چاپ کرده‌ایم.» صدایی از میان جمع گفت: «همین‌طور دهان‌های ما!»

همهٔ نویسندگانی که به کشورهای غربی رفته و سفرنامه نوشته‌اند، الزاماً باید در کتاب‌هایشان به بیکاری گسترده، شیوع اعتیاد، فقر و جنایت در غرب اشاره کنند، وگرنه کتاب‌هایشان مجوز چاپ دریافت نمی‌کنند و خودشان هم به شدت در معرض انتقادات غضب‌آلود مقامات اتحادیهٔ نویسندگان قرار می‌گیرند.

حتی یک صفحه هم در این کتاب نمی‌توانید پیدا کنید که قادر به عبور از سد سانسور بوده باشد، زیرا حقیقت در تک تک صفحاتش جاری و ساری است.

در اتحاد شوروی طبقه‌ای از آدم‌ها وجود دارد که نه کالاهای مادی تولید می‌کنند و نه ارزش‌های معنوی. این‌ها رؤسای کمیته‌ها، اعضای نهادها و مقاماتی‌اند که با صدور دستورالعمل‌هایشان، درصددند نحوهٔ کشاورزی کردن را به دهقانان، و نحوهٔ کتاب نوشتن را به نویسندگان یاد دهند. انگل‌های واقعی همین‌هایند.

مسئولین حکومتی می‌گویند شما نباید زیاد نان بخورید وگرنه چاق می‌شوید. اما آن‌ها می‌گویند شما گوشت هم نباید زیاد بخورید، چون این هم باعث چاقی‌تان می‌شود. اما گرگ‌ها را در نظر بگیرید: آن‌ها گوشت می‌خورند و شما هیچ گرگ چاقی نمی‌بینید، اما شاید مسئولین محترم بگویند گرگ‌ها وحشیانه غذا می‌خورند و نه به صورت علمی. بله، در مورد ما شوروی‌ها، هر چیزی مبنای علمی دارد. به محض این‌که فلان محصول غذایی در فروشگاه‌ها نایاب می‌شود، سروکلهٔ انواع دکترهایی که دقیقاً متخصص همان مادهٔ غذایی‌اند، پیدا می‌شود. آن‌ها مقاله‌های علمی مفصلی در اثبات مُضر بودن غذایی که شما نمی‌توانید آن را به دست آورید، می‌نویسند و در انواع برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی دربارهٔ مضرات این محصول غذایی سخن می‌گویند. البته مخالفت کردن با آن‌ها کار دشواری است.

رژیم‌های استبدادی همیشه از بیان واژه‌ها و عبارت‌های صریح و عریان طفره می‌روند و تزویر کلامی آن‌ها همواره توأم با قساوتی باورنکردنی است. این خصوصیت بارز و منحصربه‌فرد چنین رژیم‌هایی است. نازی‌های آلمان نابودی میلیون‌ها یهودی را «راه‌حل نهایی مسئلهٔ یهودی» می‌نامیدند. در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، سرکوب عام و فراگیر توده‌ها را «اشتراکی‌سازی» یا «نبرد علیه اپوزیسیون» و بعدها «اشتباهِ کیش پرستش شخصیت» می‌نامیدند. اسم تجاوز نظامی به کشورهای دیگر را هم «کمک برادرانه» گذاشته بودند که عنوان غلط‌انداز و پرطمطراقی بود.

چسبیدن به عقایدی که برخلاف تجربیات انسان از زندگی است یا برخلاف تجربیات تاریخی است، عملی احمقانه و بعضی وقت‌ها جنایتکارانه به شمار می‌رود

پروپاگاندای شوروی در گذر سال‌ها کاملاً اعتبار و کارایی خود را در بین مصرف‌کنندگانش از دست داده است. یک عمر دروغگویی بی‌وقفه و پایمال کردن مستمرِ اخلاقیات تأثیر عجیب و مبهوت‌کننده‌ای به جا گذاشته است: مردم شوروی عمیقاً علاقه‌مند به هر آن چیزی‌اند که پروپاگاندا آن را باطل و نجس اعلام کرده است؛ و مردم شوروی به همان اندازه، عمیقاً از هر چیزی که مورد ستایش پروپاگانداست، نفرت دارند. این ویژگی شامل همهٔ عرصه‌های فرهنگ و جامعه می‌شود.

من این‌جا می‌نشینم و به این صنوبرها خیره می‌شوم و می‌نویسم. اگر خسته بشوم، می‌توانم بلیطی بخرم و به هر کجا دلم خواست، سفر کنم؛ به ایالات متحد آمریکا، به ایتالیا، به اسپانیا و به هر کشوری که انتخاب کرده باشم، البته بجز یک کشور! این کشور هم به رغم همه‌چیز، برایم هنوز از مجموع مابقی کشورهای دیگر عزیزتر است. مهم نیست که زندگی در آن‌جا چقدر فقیرانه و مفلوکانه است. مهم نیست که آن‌جا سوسیس، لامپ و مواد شوینده به اندازهٔ کافی ندارد. اما آن‌جا یک چیزی را ندارد که مهم است: آزادی. و این آزادی نه یک نیاز ذهنی، بلکه یک نیاز حیاتی برای هر فردی است که بر خویشتن خویش به عنوان یک فرد مستقل وقوف دارد.

تأکید بر این‌که حقوق بشر در اتحاد شوروی نقض می‌شود، چندان درست نیست. شما نمی‌توانید چیزی را که اصلاً وجود ندارد، نقض کنید.

همهٔ وسایل ارتباط جمعی، از جمله روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون را وادار کنید که هر روزِ هفته سخنرانی‌های طولانی و ملال‌آور شما را به طور کامل نقل و پخش کنند.

«شما ایثارگرانه به نظام خدمت کنید، ما هم دستمزد شما را می‌دهیم.»

این نوع آدم‌ها، با اجتناب از شرکت در ریاکاری‌ها و دروغ‌پردازی‌ها، روحشان را از ملوث شدن به کثافات پاک نگه می‌دارند. آن‌ها از خودشان نیکی، انسانیت و شرافت ساطع می‌کنند. آن‌ها فاقد آن انگیزه‌هایی‌اند که بعضاً انسان‌ها را وادار به واکنش عمومی می‌کند. آن‌ها اصلاً رفتار قهرمانانه ندارند، اما به سختی می‌توان، از طریق تطمیع، به فساد کشاندشان یا با تهدیدِ زندان و اردوگاه، مرعوبشان کرد. آرام، خونسرد و محجوبند و اصلاً تمایلی به جلب توجه ندارند. آن‌ها هرگز هیچ انقلابی را نمی‌آغازند، هرگز هیچ جنبشی را رهبری نمی‌کنند، هرگز هیچ چالشی را برنمی‌انگیزند و هیچ اتهامی به هیچ کسی نمی‌زنند. در اتحاد شوروی فراوان از این آدم‌ها داریم و به لطف همین آدم‌هاست که دستنوشته‌ها هرگز نمی‌سوزند و خاطرهٔ گذشتگان زایل نمی‌شود و مفاهیمی مثل صداقت و وجدان و شرف هنوز معنای خود را کاملاً از دست نداده است.

نفرتِ آغازین، نفرتی است که مهاجم نسبت به قربانی‌اش دارد و یک نفرت هم داریم که واکنشی است: نفرتی است که قربانی نسبت به مهاجم ابراز می‌کند. به این ترتیب، نفرت موجب بروز یک دور و تسلسل باطل می‌شود.

تجمعات و تظاهراتی که واقعاً آزاد باشد، در شوروی جرم تلقی می‌شود و شرکت‌کنندگان در آن مجازات می‌شوند، در حالی که حکومت مردم را به زور به تجمعات و تظاهرات‌هایی می‌برد که توسط خودش سازماندهی شده و هدف از برگزاری آن‌ها تحکیم پایه‌های حکومت است. اگر شهروندی بکوشد در این نوع تجمعات و تظاهرات‌های فرمایشی شرکت نکند، این عمل وی به عنوان نشانه‌ای از عدم وفاداری به حکومت تلقی خواهد شد.

یک عمر دروغگویی بی‌وقفه و پایمال کردن مستمرِ اخلاقیات تأثیر عجیب و مبهوت‌کننده‌ای به جا گذاشته است: مردم شوروی عمیقاً علاقه‌مند به هر آن چیزی‌اند که پروپاگاندا آن را باطل و نجس اعلام کرده است؛ و مردم شوروی به همان اندازه، عمیقاً از هر چیزی که مورد ستایش پروپاگانداست، نفرت دارند. این ویژگی شامل همهٔ عرصه‌های فرهنگ و جامعه می‌شود

در مورد ما شوروی‌ها، هر چیزی مبنای علمی دارد. به محض این‌که فلان محصول غذایی در فروشگاه‌ها نایاب می‌شود، سروکلهٔ انواع دکترهایی که دقیقاً متخصص همان مادهٔ غذایی‌اند، پیدا می‌شود. آن‌ها مقاله‌های علمی مفصلی در اثبات مُضر بودن غذایی که شما نمی‌توانید آن را به دست آورید، می‌نویسند و در انواع برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی دربارهٔ مضرات این محصول غذایی سخن می‌گویند.

نیش قلم واینوویچ در شوروی ضد شوروی، همان‌طور که می‌توان انتظار داشت، علیه کلیت نظام شوروی است. بوروکرات‌های بی‌سواد حزبی، امنیه‌چی‌های خشن و نادان، نویسندگان مرعوب و مزدور و مردم عادی از جمله شخصیت‌های اصلی در کتاب واینوویچ هستند.

استالین روس‌هایی را که در خارج از کشور زندگی کرده بودند، حتی اگر مدت اقامتشان کوتاه بود و این اقامت بر حسب اجبار، اصلاً دوست نداشت. استالین از هیچ‌یک از کسانی که زندگی در غرب را دیده بودند و در نتیجه قادر به مقایسهٔ این دو نوع زندگی بودند، خوشش نمی‌آمد.

رود «می‌سی‌سی‌پی» را به سمت صحرای «نوادا» هدایت کنید تا بتوانید در آن‌جا پنبه و برنج کشت کنید. فلات سابق می‌سی‌سی‌پی هم به موقع خودش تبدیل به صحرا و منبع خوبی برای تولید شن و ماسه خواهد شد.

چند وقت پیش، خیلی اتفاقی یکی از برنامه‌های تلویزیون شوروی را در لندن می‌دیدم. یک پروفسور فلسفه مشغول سخنرانی دربارهٔ روش‌های غیراخلاقی و شریرانه‌ای بود که امپریالیست‌های بین‌المللی با توسل به آن درصدد تضعیف اتحاد و یکپارچگی مردم شوروی و نابودی نظام شکست‌ناپذیر شوروی‌اند. پروفسور می‌گفت: «امپریالیست‌ها طی سال‌های نخست انقلاب، سعی کردند حکومت شوروی را از طریق مداخلهٔ مستقیم نظامی نابود کنند، اما موفق نشدند. آن‌ها بعداً سعی کردند با توسل به انواع تحریم‌های اقتصادی حکومت شوروی را خفه کنند، اما موفق نشدند. آن‌ها امیدوار بودند که مردم شوروی را از طریق ارتش متجاوز آلمان هیتلری نابود کنند، اما موفق نشدند. آن‌ها سپس کوشیدند از طریق تحریک مخالفان سیاسی به هدفشان برسند، اما باز موفق نشدند. حالا آن‌ها میلیون‌ها دلار را صرف توزیع پنهانی شلوارهای جین و تی‌شرت‌های مزین به نمادهای بورژوایی کرده‌اند و به چنان پستی و ذلتی افتاده‌اند که حتی پرچم آمریکایی خودشان را به قسمتی از شلوارهایشان می‌چسبانند که درست روی باسن قرار می‌گیرد.»

اما آدم‌ها دارند از کشورشان فرار می‌کنند و چه آدم‌هایی! نقاشان، آهنگسازان، کارگردانان، شاعران، اساتید شطرنج، قهرمانان ورزشی، دانشمندان، برندگان جوایز سوسیالیستی، دیپلمات‌ها و لازم به گفتن نیست، کارکنان کمیتهٔ امنیت کشوری (کاگ‌ب). احتمالاً تعداد فراریان گروه آخر، مأموران کاگ‌ب، از هر گروه دیگری بیش‌تر است. تعداد دررفتن‌ها به قدری زیاد است که می‌توانید از آن‌ها چندین تیم کامل دوومیدانی درست کنید. هم آدم‌های غیر مهم فرار می‌کنند، هم آدم‌های مهم.

تجمعات و تظاهراتی که واقعاً آزاد باشد، در شوروی جرم تلقی می‌شود و شرکت‌کنندگان در آن مجازات می‌شوند، در حالی که حکومت مردم را به زور به تجمعات و تظاهرات‌هایی می‌برد که توسط خودش سازماندهی شده و هدف از برگزاری آن‌ها تحکیم پایه‌های حکومت است. اگر شهروندی بکوشد در این نوع تجمعات و تظاهرات‌های فرمایشی شرکت نکند، این عمل وی به عنوان نشانه‌ای از عدم وفاداری به حکومت تلقی خواهد شد.