بریده‌هایی از کتاب ارتداد

و خدا فراموشی را آفرید تا رنج‌ها خاطره نشوند...

دریغا که در همراهیِ هر امام حقی، رنجی نهفته است که سیاه‌لشکر حامیان را با این پرسش ناگهانیِ دهشتناک می‌آزماید: «آیا این انتخاب به رنجی که در پی دارد می‌ارزد؟»

شکِ بعد از یقین صدچندان مخوف‌تر از شکِ پیش از یقین است. شک پیش از یقین به جلو می‌راند و شک پس از یقین زمین‌گیر می‌کند.

- شک هم مخلوق خداست، یونس؟! - بی‌شک! - چرا خدا شک را خلق کرده؟ - چون یقین را هم خلق کرده و یقین بدون شک بی‌معناست.

آن‌وقت‌ها نمی‌دانستم نباید هیچ مسئله‌ای را به حال خودش رها کرد. هیچ مسئله‌ای خودبه‌خود حل نمی‌شود. باید با مسئله کلنجار رفت. باید خسته‌اش کرد

معنا نمی‌تواند تکراری باشد. معنا همیشه تازه است، ولی ممکن است لباس تکرار را به تن کند و تو گمان کنی کهنه است.

«نترسید مردم! نترسید؛ ترس میوهٔ درخت خبیث شیطان است.»

آرزوها متولد می‌شوند؛ بعضی‌هایشان قد می‌کشند و میوه می‌دهند و بعضی‌هایشان، نه، دود می‌شوند و گاهی بر باد می‌روند.

خستگی، تن دادن است، پذیرفتن است، کوتاه آمدن است. کوتاه آمدن وحشتناک است. آدم می‌تواند نجنگد و کوتاه هم نیاید؛ اما آن که جنگیدن را برمی‌گزیند و دست‌آخر آن را رها می‌کند، کوتاه آمده است. سربازی که از جنگ می‌گریزد، از آن که پایش را در جنگ نمی‌گذارد، نفرت‌انگیزتر است.

«و مانند کسانی نباشید که خدا را از یاد بردند و خدا هم خویشتن خودشان را از یادشان برد تا آنکه ندانستند که کیستند...» مصحف، سورهٔ پنجاه‌ونه، آیهٔ نوزده

از آنچه به‌تدریج رخ می‌دهد بترسید؛ فاصله‌های تدریجی، لرزش‌های تدریجی، سستی‌های تدریجی، «شدن» های تدریجی! از تدریج بیش از شوک بهراسید.

برخی عشق را چنگکی می‌دانند که نیازهای تنشان را به آن بیاویزند. لحظه‌ای را که نیاز غلیان می‌کند حادثهٔ عشق می‌نامند و آن را با تمنا می‌جویند و آن‌گاه که نیاز فروکش کرد، عشق را از یاد می‌برند. عشق محصول انس است و بعد از نیاز تن و در غیاب آن آغاز می‌شود. غیر از این تعریف را برای حضرت عشق، توهین‌آمیز می‌دانم.

آدم‌ها گاهی در مسیری طولانی، مقصد را فراموش می‌کنند.

«ایمان، در هوای صاف و زمین آرام، محک نمی‌خورد. تکان و طوفانْ آغاز پرسش است. شوکْ عمق ریشه‌های اندیشه را نشان می‌دهد. شوک، شک می‌آفریند. گل‌آلود می‌کند و چُرت آرام روزمره را با کابوسی وحشت‌زا می‌گسلد. شوک، شک می‌آفریند و شکیبایی می‌سوزاند.»

یونس، عشق مهم‌تر است یا معشوق؟ - عشق مهم‌تر است، دریا! فراق معشوقْ طاقت‌سوز و جانکاه است ولی فقدان عشقْ مرگ است. عاشق بدون معشوق می‌سوزد و عاشق‌تر می‌شود، اما بدون عشقْ حیاتی نیست که دربارهٔ چیستی آن حکمی بکنیم.

«ما هیچ نمی‌خواستیم جز آنکه مقدمه‌ای باشیم بر انقلاب نهایی تاریخ. دعوت ما فقط آغاز راه بود. آغازی بر فصل جدید زندگی انسان و تحقق وعدهٔ نهایی و آمدن آن که منتظر اوییم.»

به گمان من شکِ بعد از یقین صدچندان مخوف‌تر از شکِ پیش از یقین است

سکوت به معنای آرامش نیست. سکوت گاهی خیز برداشتن برای پریدن و نفس گرفتن برای فریاد کشیدن است.

«هرچه هست، ابتلاء توست و تو نمی‌توانی و نخواهی توانست از ابتلا رها شوی؛ نه تو و نه هیچ‌کس دیگر. ابتلا قوت غالب بشر است و هر کس از این قوت بی‌بهره شود، از آدمی می‌میرد و به حیوان سرمی‌زند. بلای خود را در آغوش بگیر و بفشار؛ آن‌گونه که با آن درهم بیامیزی. او از آنِ توست و تو از آنِ او. و این مقام رضاست.»

بلا غالباً خودش سرزده می‌آید و ماهیچه‌های کرخت و خواب‌آلود تاریخ را به تحرک وامی‌دارد. بلا می‌آید تا تاریخ زخم بستر نگیرد.

مقاومت‌ها «به‌تدریج» می‌شکند؛ «به‌تدریج»؛ در باتلاق ساکت و بی‌صدای استدراج. شهرْ ظرف استدراج است. «تدریج» چه خلقت دهشت‌آور و پیچیده‌ای است! خداوند می‌توانست تدریج را نیافریند ولی آفرید. تدریج جلوهٔ مکر خداست و خداوند بهترین و سریع‌ترین مکّار است.

آینده با قدم‌های ما روشن خواهد شد، هرچند از هم‌اکنون در تاریکی مطلق باشد. تنها شرطش این است برای قدم‌هایی که برمی‌داریم، دلیلی پاک و قابل دفاع داشته باشیم

خداوند فراموشی را خلق کرد تا رنج‌ها خاطره نشوند

هر حرکتی از هر توقفی بهتر است. توقف به طور فزاینده خود را بازتولید می‌کند. در توقف، رسوب می‌کنیم، بوی کهنگی و ماندگی می‌گیریم. انسان متوقف یعنی مرده؛ حرکتِ متوقف یعنی سکون؛ مبارزهٔ متوقف یعنی سازش.

برای خوکردگان به بزدلی و دنیاپرستی، دیدن بلندهمتان دریادل عذاب شدیدی است.

سیدعلی خراسانی یک‌بار گفته بود: «آینده را در آینده خواهیم ساخت. آینده با قدم‌های ما روشن خواهد شد، هرچند از هم‌اکنون در تاریکی مطلق باشد. تنها شرطش این است برای قدم‌هایی که برمی‌داریم، دلیلی پاک و قابل دفاع داشته باشیم.»

حتی اگر کسی خود را در لحظهٔ طلوع خورشید به خواب بزند، مانع رفتن تاریکی نخواهد شد.

این یک تقلب هوشمندانه است: خواستن آزادی به جای عدالت. و یک تقلب هوشمندانه‌تر: جا زدن تن‌طلبی و غریزه‌پروری، به جای آرمان مقدس آزادی.

- عجله سوءتفاهم ایجاد می‌کند و سوءتفاهم ما را به تأخیر می‌اندازد، پس عجله ما را عقب می‌اندازد نه جلو.

«پرسش‌ها یک روز تمام خواهد شد، نه؟» - گمان نکنم. پایان پرسش، پایان اندیشیدن است. گمان نکنم انسان دست از اندیشیدن بردارد.