بریده‌هایی از کتاب استبداد؛ بیست درس از قرن بیستم

اگر هیچ‌یک از ما آمادگیِ مرگ در راهِ آزادی را نداشته باشد، همگی در سایهٔ استبداد خواهیم مرد.

استبداد نوین مدیریت وحشت است. وقتی که حملهٔ تروریستی روی می‌دهد، یادتان باشد که مستبدها از این حوادث سوءاستفاده می‌کنند تا قدرت‌شان را تحکیم کنند. بلای ناگهانی -که دربرگیرندهٔ پایان نظارت و موازنه، انحلال احزاب مخالف، تعلیق آزادی بیان و حقّ برخورداری از دادرسی عادلانه و نظایر آن است- از قدیمی‌ترین حیله‌ها و ترفندها در آموزه‌های هیتلری است. در دامِ آنها نیفتید.

«وقتی که انتخاباتِ سالانه به پایان می‌رسد، استبداد آغاز می‌شود.»

اگر هیچ‌یک از ما آمادگیِ مرگ در راهِ آزادی را نداشته باشد، همگی در سایهٔ استبداد خواهیم مرد.

تاریخ تکرار نمی‌شود، ولی درس می‌دهد.

می‌پرسید چه بخوانیم؟ هر رمان خوبی توانایی ما را برای اندیشیدن به موقعیت‌های مبهم و پیچیده و سردرآوردن از مقاصد دیگران شکوفا می‌سازد.

هاوِل نوشت: «اگر ستون اصلیِ نظامْ زندگی کردن با دروغ باشد، پس عجیب نیست که تهدید اساسی برای نظامْ زندگی کردن با حقیقت باشد.»

اگر بتوانیم از آسیب رساندن به ذهن دیگرانی که در اینترنت هستند و ما نمی‌بینیم پرهیز کنیم، دیگران هم یاد خواهند گرفت که همین‌طور عمل کنند. و آن‌وقت شاید رفت‌وآمدها در دنیای اینترنت دیگر شبیه تصادفات بزرگِ مرگبار نباشد.

اعتراض می‌تواند از طریق رسانه‌های اجتماعی سازماندهی شود، اما هیچ‌چیز تا وقتی نهایتاً به حضور در خیابان‌ها نینجامد واقعیت پیدا نمی‌کند. اگر مستبدان حس کنند اعمال‌شان هیچ پیامد و عاقبتی در جهانِ سه‌بُعدی ندارد، هیچ تغییری رخ نخواهد داد.

تماشای اخبار تلویزیونی گاهی چندان تفاوتی با نگاه کردن به کسی ندارد که او هم دارد به تصویری نگاه می‌کند. ما این خلسه و جذبهٔ گروهی را عادی می‌دانیم و آرام آرام در آن فرو می‌رویم.

اگر با همه مهربانی پیشه کنید می‌توانید مطمئن باشید که برخی افراد احساس بهتری خواهند داشت. در خطرناک‌ترین دوران‌ها، کسانی که می‌گریزند و زنده می‌مانند معمولاً کسانی را می‌شناسند که می‌توانند به آنها اعتماد کنند. داشتن دوستانِ قدیمی به معنای سیاستِ «آخرین چاره» است. و پیدا کردن دوستان تازه اولین قدم به سمتِ تغییر است.

وقتی از تفاوت میان آنچه می‌خواهید بشنوید و آنچه عملاً حقیقتِ موضوع است چشم‌پوشی می‌کنید، به استبداد تن می‌دهید.

تاریخ هم می‌تواند آگاهی بدهد و هم هشدار.

دنباله‌رَوی‌های سرسریِ اولیه بعدها قابل برگشت نیست.

بیش از نیم‌قرن پیش، رمان‌های کلاسیک با مضمون تمامیت‌خواهی در مورد استیلای تلویزیون‌ها، جلوگیری از نشر کتاب، محدود ساختنِ دامنهٔ لغات، و در نتیجه دشوار شدن تفکر و اندیشیدن، هشدارها می‌دادند.

انتخاب و تصمیم به بودن در میان جمع بستگی به توانایی برای حفظ حریم خصوصی در زندگی دارد. ما فقط هنگامی آزاد هستیم که تنها خودمان باشیم که مرز میان وقتی را که دیده می‌شویم و وقتی را که دیده نمی‌شویم تعیین کنیم.

استبداد نوین مدیریت وحشت است. وقتی که حملهٔ تروریستی روی می‌دهد، یادتان باشد که مستبدها از این حوادث سوءاستفاده می‌کنند تا قدرت‌شان را تحکیم کنند. بلای ناگهانی -که دربرگیرندهٔ پایان نظارت و موازنه، انحلال احزاب مخالف، تعلیق آزادی بیان و حقّ برخورداری از دادرسی عادلانه و نظایر آن است- از قدیمی‌ترین حیله‌ها و ترفندها در آموزه‌های هیتلری است. در دامِ آنها نیفتید.

آتش گرفتنِ رایستاگ (پارلمانِ آلمان) همان لحظه‌ای بود که دولت هیتلر، که در اصل از طریق شیوه‌های دموکراتیک به قدرت رسیده بود، تبدیل به حکومت دائمی و ترسناکِ نازی شد. این وضعیت نمونهٔ کاملی از مدیریت وحشت است.

بیشتر قدرتِ استبداد را آزادانه و با میل و رغبت به آن بخشیده‌اند. در این‌گونه بُرهه‌های زمانی، افراد پیشاپیش به این فکر می‌کنند که یک حکومتِ سرکوبگرتر چه خواهد خواست، و سپس خودشان بی‌آنکه از آنها خواسته شود همان را تقدیم می‌کنند. شهروندی که خود را این‌گونه تطبیق می‌دهد به قدرت می‌آموزد که چه کارها می‌تواند بکند.

هوشیاریِ همیشگی بهایی است که باید برای آزادی پرداخت.

ارسطو هشدار می‌داد که نابرابری بی‌ثَباتی می‌آورد، و افلاطون بر این باور بود که عوام‌فریبان از آزادی بیان سوءِاستفاده می‌کنند تا خود را بر سریر استبداد مستقر سازند.

هر خبری در اخبار تلویزیونی «خبر فوری» است تا وقتی که خبر بعدی جای آن را بگیرد. این‌گونه است که موج‌ها یکی پس از دیگری به ما اصابت می‌کنند بدونِ آنکه هیچ‌گاه اقیانوس را ببینیم.

از نظر ما طبیعی است که به لوله‌کش یا مکانیک پول بدهیم، اما انتظار داریم اخبارمان را رایگان به‌دست بیاوریم. اگر برای لوله‌کشی یا تعمیر اتومبیل‌مان هزینه نکنیم، باید از خیرِ آب خوردن یا اتومبیل راندن بگذریم. پس چرا حاضر نیستیم برای رسیدن به نظرات و عقاید سیاسیِ درست سرمایه‌گذاری کنیم؟ ما همان چیزی نصیب‌مان می‌شود که برای به‌دست آوردنش هزینه کرده باشیم.

تردیدی نیست که افراطیگری جلوهٔ خوشایندی ندارد و حکومت‌ها و دولت‌ها اغلب سعی می‌کنند، با استفاده از کلمهٔ تروریسم در کنار آن، آن را بدتر هم جلوه دهند. اما افراطیگری چندان معنایی ندارد. مکتبی به نامِ افراطیگری وجود ندارد. مستبدان وقتی از افراطیون حرف می‌زنند، منظورشان صرفاً کسانی است که با جریان غالب همراه نیستند، جریان غالبی که خودِ مستبدان در آن مقطع زمانیِ خاص تعریفش می‌کنند. مخالفان استبداد در قرن بیستم، چه در برابر فاشیسم مقاومت می‌کردند و چه در مقابل کمونیسم، افراطیون نامیده می‌شدند. حکومت‌های خودکامهٔ امروز مانند روسیه هم قوانینی را در مورد افراطیگری به کار می‌گیرند تا منتقدانِ سیاست‌هایشان را تنبیه کنند. به این ترتیب، مفهوم افراطیگری عملاً در همهٔ موارد مصداق پیدا می‌کند مگر خودِ همان افراط، که همانا استبداد است.

ولادیمیر پوتین نه‌تنها در طی حادثه‌ای که شباهت شگفت‌انگیزی به آتش‌سوزی پارلمان آلمان داشت به قدرت رسید، بلکه پس از آن هم زنجیره‌ای از حملات تروریستی را -چه واقعی، چه مشکوک، و چه ساختگی- به کار گرفت تا موانعِ موجود بر سر راهِ قدرت مطلق در روسیه را کنار بزند و کشورهای دموکراتیک همسایه را مورد حمله قرار دهد.

درکِ یک لحظه و یک مقطع از تاریخ یعنی دریافتنِ این احتمال که خودمان هم می‌توانیم در ساختِ لحظه و مقطعی دیگر از تاریخ سهیم باشیم. تاریخ به ما امکان می‌دهد که مسئول باشیم؛ نه مسئولِ همهٔ چیزها، بلکه مسئول برخی چیزها. چِسلاو میلوش شاعر لهستانی فکر می‌کرد که چنین تصوری از مسئولیت است که در مقابل احساس تنهایی و بی‌تفاوتی و بی‌اعتنایی کارساز است. تاریخ مصاحبتِ کسانی را به ما هدیه می‌دهد که بیش از ما کار کرده‌اند و زجر کشیده‌اند.

اگر جوانان شروع به ساختنِ تاریخ نکنند، سیاستمدارانِ قائل به جاودانگی و اجتناب‌ناپذیری تاریخ را نابود خواهند کرد.

جهانی‌شدن بر شکاف‌های ناشی از ثروت افزوده است. این تصور عجیبِ امریکایی که پول دادن به کارزارهای سیاسی به معنای آزادی بیان است معنایش آن است که ثروتمندترها آزادی بیانِ بسیار بیشتری دارند و بنابراین عملاً قدرت رأی‌ِ آنها بسیار بیشتر از دیگر شهروندان است.

در اتحاد جماهیر شورویِ تحت فرمانرواییِ یوسیف استالین، کشاورزانِ موفق و ثروتمند را در پوسترهای تبلیغاتی به شکل خوک تصویر می‌کردند ـ‌گونه‌ای انسانیت‌زدایی که در فضای روستایی آشکارا القاءکنندهٔ قتل‌عام است. این مربوط به اوایل دههٔ ۱۹۳۰ بود، زمانی که دولت شوروی سعی داشت بر مناطق روستایی مسلط شود و سرمایهٔ آنها را بیرون بکشد تا صنعتی‌سازی را به طور فشرده انجام دهد. دهقانانی که زمین‌ها یا دام‌های بیشتری داشتند نخستین کسانی بودند که داشته‌هایشان را از دست دادند. همسایه‌ای که به شکلِ خوک تصویر می‌شد کسی بود که می‌شد زمینش را گرفت. اما کسانی هم که از این منطقِ نمادین پیروی می‌کردند به‌نوبهٔ خود قربانی شدند.

تاریخ هم می‌تواند آگاهی بدهد و هم هشدار.