بریده‌هایی از کتاب عیار تجربه

شخصی کتابی علمی را به دست شما می‌دهد و می‌گوید این کتاب به دست کودکی سه‌ساله نوشته شده که پشت رایانه نشسته و بی‌هدف کلیدها را بر صفحه‌کلید فشار داده و در اثر چند هزار بار فشار دادن کلیدها این کتاب درست شده است. آیا چنین سخنی را باور می‌کنید؟

هر آن چیزی که در عالم عیان است چو عکسی ز آفتاب آن جهان است جهان چون چشم و خط‌وخال و ابروست که هر چیزی به‌جای خویش نیکوست

در قرن گذشته که دانش ژنتیک کشف نشده بود، احتمال نمی‌دادند ژنتیک افراد متفاوت است و بر مریضی و درمان اثر بگذارد. ولی امروزه می‌دانیم اگر مریضی خاصی را در افراد یک منطقهٔ جغرافیایی که ژنتیک مشابهی دارند آزمودیم، نمی‌توانیم آن روش درمانی را به مناطق دیگر و گروه‌های ژنتیکی دیگر سرایت دهیم.

می‌دانیم در فضای بی‌کران که مختصات مکانی چیزی را نمی‌توان تعیین کرد، وقتی دو چیز به‌شکل دایره‌وار نسبتشان باهم عوض می‌شود نمی‌توان تشخیص داد اولی دور دومی می‌چرخد یا دومی دور اولی یا هر دو مشغول حرکت به دور دیگری هستند.

بااین‌همه، تمام دانشمندان معترف هستند که یا به‌یقین رسیدن از راه علم تجربی محال است یا بسیار دشوار و باید مقدمات زیادی را فراهم کرد و همهٔ جوانب و احتمالات مسئله را بررسی کرد تا به‌یقین برسیم و گاهی برخی احتمالات نمی‌گذارد انسان در موضوعی به‌یقین برسد.

دانشمندان بزرگ علم به‌خصوص فیلسوفان علم در مغرب‌زمین و مشرق‌زمین، به‌خوبی با مشکلات علم تجربی آشنا هستند و ده‌ها و صدها مقاله دربارهٔ این مشکلات نوشته‌اند و بسیاری از متخصصان فیزیک و شیمی و زیست به‌خوبی از بی‌اساسی آنچه در رسانه‌ها به‌عنوان مسائلی قطعی و مسلم بیان می‌شود مطلع‌اند و اعتراف می‌کنند حکایات دایناسورها و انسان‌های اولیه و ستارگان و نسبت زمین و سیارات و گذشته جهان مادی و پهنا و طول و عرض آن و... داستان‌هایی اثبات‌ناشده یا اثبات‌ناپذیر است.

در صدد بررسی روش صحیح تحقیق در علوم تجربی است که با استفاده از مجموعه ای از قواعد منطقی انواعی از مغالطاتی که در علوم تجربی اتفاق افتاده است را در قالب مثال های مختلفی نشان می دهد و ثابت می کند آنچه امروزه در کشور ما به اسم علوم تجربی عرضه می شود بیشتر محصول فعالیت های رسانه ای است تا واقعیت های علمی دانش که منطبق بر روش های منطقی تجربه و استقراء نیست.

از سویی، علوم تجربی از علم الهی بریده شد و در مسیر مستقلی به حرکت ادامه داد و به همین جهت، ناگهان با بحرانی مواجه شد؛ بحرانی که آثار خود را در دهه‌های بعدی به‌خوبی آشکار کرد.

علوم تجربی کاری جز افزایش احتمال و بالا بردن ضریب صدق انجام نمی‌دهند و هرگز نمی‌توانند حکمی قطعی بر آنچه مشاهده نشده است بنمایند.

معمولاً تصور می‌کنیم علم تجربی فقط از چیزهایی صحبت می‌کند که مستقیماً محصول تجربه و تکرار مشاهده است، ولی واقعیت این‌چنین نیست. در علوم تجربی با گزاره‌هایی مواجه‌ایم که اصلاً تجربه‌پذیر نیست و درعین‌حال، دانشمندان آن‌ها را گزاره‌هایی علمی به‌شمار می‌آورند.

او منتظر شد تا مشاهدات زیادی از اینکه در ساعت ۹ صبح تغذیه می‌شود گردآوری کند و این مشاهدات را تحت اوضاع مختلف وسیعی، در چهارشنبه و پنج‌شنبه‌ها به روزهای سرد و روزهای گرم، در روزهای بارانی و روزهای خشک انجام داد. هر روز گزاره، مشاهدتی دیگری به فهرست خود اضافه کرد. سرانجام وجدان استقرای او رضایت داد و دست به استنباطی استقراگرایی زد و نتیجه گرفت که: من همیشه در ساعت ۹ صبح تغذیه می‌شوم. افسوس که معلوم شد این نتیجه به‌صورت قاطعی غلط است؛ زیرا شب کریسمس به‌جای اینکه تغذیه شود، گلویش بریده شد و استنباطی استقرایی با وجود مقدمات صادق، منتهی به نتیجه‌ای کاذب گردید.»