جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه اثری از مایکل اربسکلو است که ترجمه صادق مهدیان در انتشارات پشتیبان به چاپ رسیده است. این کتاب شما را با کارکردهای رسانه اجتماعی در عرصه‌های مختلف آشنا می‌کند.

در حال حاضر اینترنت خاستگاه نسلی جدید از رسانه‌هاست و احتمال می‌رود که جامعه بشری در آستانه چنان تحول بزرگی باشد که پیش از این با ظهور رسانه‌های چاپی و وقایع پس از آن شاهد آن بودیم. در بُعد اجتماعی نیز تحولاتی در مقیاس جهانی و محلی دیده می‌شود. جامعه شبکه‌ای که کاستلز آن را طرح کرده، در همین بستر شکل گرفته است. حدود یک دهه از عمر رسانه‌های‌ اجتماعی می‌گذرد و در این زمان کوتاه شاهد تأثیرات آن بر تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هستیم.

دامنه اثر و نفوذ رسانه‌های اجتماعی بر کنش و واکنش مردم، اعم از مخاطب، مشتری، هم‌پیمان و رقیب در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی یافته است. امتداد رسانه اجتماعی به دنیای واقعی به حدی گسترش‌ یافته که به عامل مهمی در تصمیم‌گیری افراد، گروه‌ها و نهادها تبدیل شده است. در این شرایط، شناخت ابعاد مختلف حضور در رسانه‌های اجتماعی، آشنایی با قوانین بازی و کسب مهارت در به‌کارگیری تاکتیک‎های مؤثر، شرط ضروری در تحقق اهداف و مقابله با اقدامات رقیب به نظر می‌رسد. ازجمله نمونه‌هایی که به‌وضوح می‌توان به نقش رسانه اجتماعی در اثرگذاری بر رویدادهای بیرونی اشاره کرد، اتفاقات بازار ارز کشور در سال ۱۳۹۷ شمسی بود. حجم بازار اسکناس در مقابل کل بازار معاملات ارزی، بسیار اندک بود، ولی معاملات صوری در بازار ارز و انتشار اخبار کذب و مدیریت شایعات در بستر رسانه اجتماعی توانست نرخ دلار را تا چند برابر افزایش دهد.

نمونه دیگر، پویش «نه به خرید خودروی بی‌کیفیت» بود که در اواسط دولت یازدهم به اوج رسید. فعالان اجتماعی و مصرف‌کنندگانی که به افزایش لجام‌گسیخته قیمت و تناسب نداشتن آن با کیفیت آن خودروها اعتراض داشتند، مروج روایتی برای تحریم خرید خودروی بی‌کیفیت و گران‌قیمت شدند. در این راستا، انبوهی از مطالب در قالب متن، عکس و ویدئو در رسانه اجتماعی تولید و منتشر شد. در نتیجه این اقدامات، چندین ماه، محصولات دو شرکت بزرگ خودروسازی در انبارها ماند و قیمت خودرو در آستانه شکست قرار گرفت. برخی خودروسازان با تهدید به اخراج کارکنان خود و دامن زدن به موج بیکاری، افکار عمومی و دولت را تحت فشار قرار دادند. برخی مسئولان دولتی نیز در مصاحبه‌های تلویزیونی خود، اقتصاد ملی را دست‌آویز کردند و از این طریق گفتمان فعالان اجتماعی را زیر سؤال بردند و آن‌ها را مسبب بیکاری کارگران شرکت‌های داخلی دانسته و به ایراد خسارت به اقتصاد ملی متهم کردند. به این ترتیب، با اعتبارزدایی از گفتمان فعالان اجتماعی، نقش مدیریت نالایق خودروسازان در این مسئله کمرنگ شد و دوقطبی مردم - خودروساز در آستانه فروپاشی قرار گرفت. دولت اقدامات فوری را در دستور کار قرار داد تا تقاضای خرید خودروی داخلی را تحریک کند. چندین هزار میلیارد تومان اعتبار برای اعطای وامِ خرید خودرو اختصاص یافت و شرایط ضمانت آن تسهیل شد. مبلغ وام برای خرید برخی خودروها، بدون آورده نقدی کفایت می‌کرد و به این ترتیب با ترغیب مردم از یک ‌سو و اعتبارزدایی از معترضان از سوی دیگر، جنگ مغلوبه شد. صرف نظر از نتیجه‌ای که در پایان رقم خورد، در این ماجرا از یک‌ سو شاهد حضور مردم و کنشگران رسانه اجتماعی در حمایت از پویش «نه به خرید خودروی بی‌کیفیت» و از سوی دیگر نظاره‌گر فعالیت بنگاه‌های بزرگ و دولت در دنیای واقعی بودیم.

به‌عنوان آخرین نمونه از اثرگذاری رسانه اجتماعی بر رویدادهای بیرونی، به استفاده نامزدهای دوره دوازدهم انتخابات ریاست جمهوری ایران اشاره می‌شود. در این دوره، برخی از نامزدها به شکل بارزی از رسانه اجتماعی برای اجرای عملیات روانی و نیل به اهداف انتخاباتی خود بهره بردند. در اتاق فکر ستاد انتخاباتی برخی از این نامزدها، اعتبارزدایی از رقیب، گسترش بی‌اعتمادی، حاشیه‌سازی، فریب و بازی با ترس مردم در کنار دیگر روش‌های مرسوم عملیات روانی طراحی شد. اجرای این عملیات در مقیاس گسترده، نیازمند انبوه سربازانی بود که در نبردی تن‌به‌تن، محتوای طراحی‌شده را در قالب اخبار، تحلیل و شایعات به سمع و نظر دوستان و آشنایان خود برسانند. رسانه اجتماعی با عبور از مرزهای زمان و مکان، فرصتی در اختیار قرار داد تا این سربازان، بی‌مزد و منت، در هرجایی از کشور و هر لحظه از شبانه‌روز در پیشبرد اهداف این اتاق‌های فکر بکوشند. از این رو، در این دوره به طور ویژه بر شعار «هر نفر، یک موبایل، یک ستاد» تأکید شد و ترس از دو برابر شدن نرخ دلار و گسترش تفکیک جنسیتی از مدارس به خیابان‌ها به حدی القا شد که نیروی مورد نیاز اقناع، جذب شود و بدون هیچ چشم‌داشتی و شاید بدون آگاهی از حضور در چنین میدان نبردی، هفت روز هفته و ۲۴ساعته بجنگد.

از مثال‌های فوق می‌توان دریافت، در تقابل‎‌هایی که در بستر رسانه اجتماعی شکل می‌گیرد، گاهی شرکت‌های بزرگ، دولت‌ها و دیگر کانون‌های ثروت و قدرت، منافع مردم را نادیده می‌گیرند. از سوی دیگر مردم در بسیاری از نقاط جهان، سازمان یا گروهی با مدیریت متمرکز در اختیار ندارند تا از منافعشان محافظت کند. از این رو آگاهی مردم از عملکرد رسانه اجتماعی و تاکتیک‎های «جنگ رسانه اجتماعی» کمک می‎کند تا فرد به درک واقعی‌تری از فضای رسانه‌ اجتماعی برسد و با نگاهی واقع‌بینانه‌تر فرصت‌ها و تهدیدهای پیش رو در این حوزه را بشناسد و آگاهانه‌تر در حفظ مصالح و منافع خود بکوشد.

درباره کتاب جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه

خواننده این کتاب، با کارکردهای رسانه اجتماعی در عرصه‌های مختلف آشنا می‌شود و می‌تواند از خطراتی که به طور مستقیم و غیرمستقیم در رسانه اجتماعی او را تهدید می‎کند برحذر بماند. فعالان اجتماعی نیز می‌توانند با تاکتیک‎‌های جنگ رسانه اجتماعی که شرکت‌های بزرگ و دولت‌ها به کار می‌گیرند، آشنا شوند و برای عمل به رسالت‌های اجتماعی خود از تاکتیک‎های تهاجمی و تدافعی که در کتاب معرفی شده است، بهره ببرند. علاوه بر این، تاکتیک‎‌های جنگ رسانه‌ اجتماعی مناسب شرکت‌ها، سازمان‌ها، دولت‌ها و نیرو‌های نظامی نیز در این کتاب بررسی شده است. سیاست‌گذاری و تعیین خط‌مشی‌های سازمانی برای حضور رسانه اجتماعی مؤثر نیز از دیگر مواردی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است و می‌تواند مورد توجه برنامه‌ریزان این حوزه قرار گیرد.

کتاب جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه حاصل بیش از دو سال تحقیق و بررسی اربسکلو در حوزه‌های مختلف اثر رسانه اجتماعی است. او تلاش کرده است تا جای ممکن با ارائه اعداد و ارقام دقیق، تصویر واضحی از ابعاد مختلف حضور رسانه اجتماعی در ذهن مخاطب ترسیم کند. نگرش جامعه‌شناسانه او در کنار دانشی که در امنیت سایبری دارد، دست ‌به‌ دست هم داده و محتوای هر فصل از کتاب را سرشار از ارجاعات، مصادیق و مثال‌های متعدد و مرتبط با موضوع ساخته است. تجربه تدریس او در دانشگاه نیز به‌خوبی در این اثر مشاهده می‌شود؛ چراکه در انتهای هر فصل از کتاب، چند بخش را به تثبیت آموخته‌ها و تسهیل به‌کارگیری آن اختصاص داده است.

ارائه مثال‌های عینی و نمونه‌های واقعی متعدد، ضمن ایجاد تصویر ذهنی دقیق‌تر از هر موضوع، به تبیین نقش محوری رسانه اجتماعی در تأثیرگذاری بر عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، قضایی، انتظامی و... کمک می‎کند.

کتاب جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه در قالب پانزده فصل، ورود رسانه اجتماعی به عرصه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی، نظامی و تجاری را به تصویر می‌کشد و کنشگران هر عرصه، اعم از بازیگران دولتی و نظامی‌ تا شرکت‌های خصوصی، فعالان اجتماعی، طرفداران محیط‌زیست، اقلیت‌ها و گروه‌های «موضوع ویژه» را معرفی می‎کند. افزون بر این، از فعالیت مزدوران و قلم‌به‌مزدها تا افراطی‌ها و خشونت‌طلبانی مانند داعش نیز سخن می‌گوید. استفاده از رسانه اجتماعی در انتخابات، کاربرد آن برای سلبریتی‌ها و آسیب‌ها و خسارات اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی که ممکن است به کودکان و بزرگسالان تحمیل شود، نیز ازجمله موضوعاتی است که به آن پرداخته ‌شده و درنهایت، واکنش نهادهای اعمال قانون و مراکز آموزشی به آن بیان شده است.

شالوده اصلی کتاب در فصل اول مشاهده می‌شود. ساختار کتاب به ‌گونه‌ای است که خواننده می‌تواند با مطالعه فصل اول به انتخاب خود در مورد مطالعه فصل‌های مورد علاقه‌اش تصمیم بگیرد. به طور کلی در هر فصل، ابعاد مختلف رسانه اجتماعی در هر موضوع تبیین و در ادامه، تاکتیک‎های عملی برای حضور فعال و حمله و دفاع در رسانه اجتماعی معرفی شده است. در این میان، موارد متعددی به طور موردی، بررسی و انبوهی از اطلاعات و حقایق عینی ارائه شده است. علاوه بر این به فراخور بحث، نهادها و مؤسسات متعدد دولتی و خصوصی معرفی شده‌اند. همه این اطلاعات در کنار هم این امکان را برای خواننده فراهم می‎کند تا جنبه‌های مختلف حضور در رسانه اجتماعی را بشناسد و بتواند ضمن شناسایی نقاط درگیری با رقیب، به راهکارهای مناسبی برای حمله و دفاع دست یابد.

پایان هر فصل از کتاب، در بردارنده عناوین جمع‎بندی، برنامه اقدام، واژه‌های کلیدی، موضوعاتی برای گفت‌وگو و فعالیت گروهی است. برنامه اقدام، شامل پیشنهاد‌هایی برای اقدامات عملی ناظر به مطالب ارائه‌شده در فصل است. واژگانی که از نظر مؤلف نیاز به تعریف داشت، در پایان هر فصل تحت عنوان کلیدواژه‌ها آمده است. موضوعاتی برای گفت‌وگو و فعالیت گروهی برای استفاده در تدریس بسیار مؤثر و کارا به نظر می‌رسد و می‌تواند به تثبیت مطالب در ذهن فراگیران، کمک شایانی کند. خواننده نیز می‌تواند با مطالعه این قسمت، آموخته‌های خود را مرور کند و توانایی خود در به‌کارگیری مطالب آموخته‌شده را محک بزند. در بخش پایانی هر فصل، منابعی معرفی شده است که می‌تواند برای مطالعه و بررسی بیشتر موضوعات مطرح‌شده در فصل مورد استفاده قرار گیرد.

خواننده با مطالعه کتاب جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه، ضمن آشنایی با عرصه‌های متنوعی که رسانه اجتماعی، آن را درنوردیده است، دید کامل‌تری از میدان عمل در رسانه اجتماعی به دست می‌آورد. در این میان با انبوهی از مؤسسات، ادارات و نهادهای دولتی و شبه‌بین‌المللی، نهادهای نظامی، امنیتی و حاکمیتی آشنا می‌شود که در عرصه‌های مختلف رسانه اجتماعی از سیاست‌گذاری تا مدیریت و اجرا و از آموزش، پژوهش و آینده‌پژوهی تا اجرای مانورهای مشترک بین‌المللی حضور مؤثر دارند. این بازه وسیع از معرفی و اشاره به نهادهایی که در عرصه محلی، ملی و بین‌المللی در رسانه اجتماعی اثرگذار هستند، می‌تواند مرجع مناسبی برای آغاز تحقیقات جدی‌تر در زمینه حضور رسانه اجتماعی باشد.

خواندن کتاب جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

همه فعالان اجتماعی، کاربران فضای مجازی و همه کسانی که می‌خواهند سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهند. این کتاب همچنین می‌تواند مورد استفاده اساتید و دانشجویان علاقه‌مند، به‌خصوص در رشته‌های ارتباطات، رسانه، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و... قرار گیرد و منبع مناسبی برای تدریس سرفصل‌های سواد رسانه‌ای باشد.

درباره مایکل اربسکلو

مایکل اِربسکلو، نویسنده این کتاب، مشاور حوزه فناوری اطلاعات است که بعد از تحصیل در رشته جامعه‌شناسی به فناوری اطلاعات روی آورد. او در پیشینه خود، سابقه بیش از سی سال تحلیل اقتصاد فناوری اطلاعات، سیاست عمومی در حوزه فناوری و به‌کارگیری فناوری در بازمهندسی فرایندهای سازمانی را دارد و چندین کتاب از او در حوزه مدیریت و جنبه‌های اجتماعی فناوری اطلاعات در انتشارات «مک‌‌گروهیل» و زیرمجموعه‌های نشر «الزویر» به چاپ رسیده است. تحلیل کتاب‌ها و متون درسی و تدریس در زمینه‌های مرتبط با فضای مجازی و ارائه سرفصل‌های آموزشی به دانشگاه‌هایی چون «دِنور» نیز ازجمله مواردی است که در پیشینه او به چشم می‌خورد.

فهرست کتاب جنگ رسانه اجتماعی، سلاحی در دست همه

فصل اول: چارچوبی برای تحلیل راهبردهای نوظهور در جنگ رسانه اجتماعی
فصل دوم: استفاده دولت از رسانه اجتماعی برای حمله، دفاع یا کنترل
فصل سوم: کاربردهای نظامی جنگ رسانه اجتماعی
فصل چهارم: تلاش شرکت‌ها برای به‌کارگیری یا مقابله با راهبردهای جنگ رسانه اجتماعی
فصل پنجم: استفاده‎ گروه‎های موضوع ویژه از رسانه اجتماعی به‎عنوان سلاح
فصل ششم: جنگ رسانه اجتماعی در فرایند انتخابات سیاسی
فصل هفتم: جنگ رسانه اجتماعی در خدمت موضوعات اجتماعی
فصل هشتم: مزدوران و کنشگران جنگ رسانه اجتماعی
فصل نهم: رسانه اجتماعی، سلاحی برای عضوگیری از تندرو‌های خشونت‌طلب و الهام‌بخشی
فصل دهم: جنگ رسانه اجتماعی برای سلبریتی‌ها و افراد سرشناس
فصل یازدهم: کودکان، قربانی جنگ رسانه اجتماعی
فصل دوازدهم: بزرگسالان، قربانی جنگ رسانه اجتماعی
فصل سیزدهم: واکنش نهادهای اِعمال قانون به جنگ رسانه اجتماعی
فصل چهاردهم: واکنش مراکز آموزشی به جنگ رسانه اجتماعی
فصل پانزدهم: پایش تهدیدات جنگ رسانه اجتماعی