بیژن مفید
زندگینامه و معرفی کتاب‌های بیژن مفید
بیژن مفید (Bijan Mofid) نمایشنامه‌نویس، بازیگر و کارگردان تئاتر نامی ایرانی است که در سال ۱۳۱۳ متولد شد. نمایشنامه‌های مفید بارها و بارها به اجرا درآمده و در صحنه‌ی تئاتر و در تلویزیون و رادیویی به صحنه آمده است. از بین آثار مفید ۹ نمایشنامه به چاپ رسیده که در بین این نمایشنامه‌ها «شهر قصه» مشهورترینشان است.
بیوگرافی بیژن مفید
بیژن مفید در نهم خرداد ماه سال ۱۳۱۳ در تهران چشم به جهان گشود. پدر وی از جمله بازیگرانی بود که در «هزاره‌ی فردوسی» نقش بیژن را در مقابل عبدالحسین نوشین در نقش رستم ایفا می‌کرد و به همین دلیل نام فرزندش را بیژن گذاشت. بیژن که پدری نویسنده، کارگردان و بازیگر داشت، برای یادگرفتن بازیگری به هنرستان هنرپیشگی رفت و در عین حال، تحصیلات خود را نیز ادامه داد و در رشته‌ی حقوق در دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد. پس از اتمام تحصیل خود در رشته‌ی حقوق نیز در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت و مشغول آموختن ادبیات انگلیسی شد. بیژن مفید در سال ۱۳۳۲ در مسابقه‌ی نمایشنامه‌نویسی شرکت کرد، ولی اثر وی انتخاب نشد. در سال ۱۳۳۳ دیوید سن برای تدریس ادبیات نمایشی آمریکا به دانشگاه تهران آمد و این شروعی برای ورود رسمی بیژن مفید به عرصه‌ی تئاتر و نمایش بود. بیژن مفید به‌عنوان بازیگر در به روی صحنه درآوردن نمایشنامه‌ی «باغ وحش شیشه‌ای» اثر تنسی ویلیامز با دیوید سن همکاری کرد و این اجرا به‌شدت مورد استقبال قرار گرفت. بعدتر بیژن مفید به‌عنوان دستیار کارگردان در اجرای نمایشنامه‌های «شهر ما» نوشته‌ی تورنتون وایلدر و «همه‌ی پسران من» نوشته‌ی آرتور میلر نیز با دیوید سن همکاری داشت. بعدتر بیژن مفید در نمایش‌های جرج کویین‌بی، مانند «بیلی باد» اثر هرمان ملویل و «مرد دوم» و «سفر دراز روز در شب» اثر یوجین اونیل نیز به‌عنوان بازیگر و دستیار کارگردان حضور یافت.
پس از آن بیژن مفید فعالیت‌های خود در حوزه‌ی تئاتر را به طور حرفه‌ای ادامه داد و حاصل این فعالیت‌ها تشکیل گروه «آتلیه‌ی تئاتر» (در سال ۱۳۴۵) و «کارگاه نمایش» (در سال ۱۳۴۷) بود. در بین این سال‌ها بیژن مفید علاوه بر کارگردانی نمایشنامه‌های مهم دنیا به ترجمه‌ی آثار نمایشی مختلف نیز پرداخته بود. در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۴ مفید به همراه برخی بازیگران دیگر همچون پرویز پورحسینی به تمرین نمایشنامه‌ی «جان‌نثار» پرداخته بود که با ممانعت حکومت، به صحنه‌ی اجرا نیامد و فقط برای اعضای کارگاه نمایش اجرا شد. در این سال‌ها مفید اقدام به همکاری با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کرد و آثاری همچون «ترب و دم گربه»، «کوتی و موتی» و «شاپرک خانوم» را نوشت و به روی صحنه برد. در سال ۱۳۵۹ بیژن مفید سرپرست مجموعه‌ی «چهل طوطی» شد و در این مؤسسه به ضبط و تکثیر آثار خود و همچنین آثار دیگری همچون شازده کوچولو پرداخت. در سال‌های بعد بیژن مفید که با محدودیت‌هایی برای اجرا و ارائه‌ی آثار خود روبه‌رو بود، تصمیم به مهاجرت به فرانسه گرفت؛ اما دولت فرانسه روادید وی را صادر نکرد. پس از آن بیژن مفید به آمریکا که برادر وی، بهمن مفید نیز در آن ساکن بود مهاجرت کرد. مفید در لس‌آنجلس آمریکا نیز به اجرای نمایشنامه‌هایی همچون «شهر قصه» و «جان‌نثار» و «ماه و پلنگ» پرداخت. مفید که با بیماری ریوی و کلیوی دست و پنجه نرم می‌کرد سرانجام در بیست و یکم آبان ماه سال ۱۳۶۳ در لس‌آنجلس درگذشت.
معرفی آثار و کتاب‌های بیژن مفید
مهم‌ترین اثر بیژن مفید که همچنان پس از گذشت چهل سال با این اثر از وی یاد می‌شود و به نوعی مشهورترین نمایشنامه‌ی مدرن فارسی به شمار می‌آید نمایشنامه‌ی «شهر قصه» است که شامل دو پرده و چهار صحنه است.
شهر قصه
این نمایشنامه برای اولین بار در سال ۱۳۴۵ توسط بیژن مفید در رادیو تهران اجرا شد. پس از آن، این نمایشنامه در خانه‌ی پیش‌آهنگی، جشن هنر شیراز، تماشاخانه‌ی سنگلج، سالن انجمن دوشیزگان و بانوان و در جشن هنر دوم اجرا شد. بیژن مفید در مورد شهر قصه می‌نویسد: «در حقیقت، شهر قصه، قصه‌ی گرگ‌هاست. روایت است در شب‌های سرد زمستان، دو گرگ گرسنه به هم می‌رسند. از ترس روبه‌روی هم می‌نشینند و مواظب یکدیگرند که یکی آن دیگری را از شدت گرسنگی پاره نکند. کم‌کم گرگ‌های دیگر می‌رسند و همه دور هم می‌نشینند و مواظب یکدیگر، پلک نمی‌زنند. هر بار یکی خسته می‌شود و پلک می‌زند، بقیه بر سرش می‌ریزند و پاره‌پاره‌اش می‌کنند و متوجه نیستند که زمان پاییدن یکدیگر، شاید شکارهایی رد شده‌اند و آن‌ها ندیده‌اند. شهر قصه، حکایت حلقه‌ی گرگ‌هاست و تراژدی نکبت‌بار آدمیزاد. شاید اگر هرکدام از آن‌ها حرکتی می‌کردند، وضعشان این‌همه دردناک نبود.»
بیژن مفید درصدد به‌تصویرکشیدن این نمایشنامه به صورت فیلم نیز بود و این فیلم به کارگردانی منوچهر انور تولید شد، ولی با استقبال عمومی روبه‌رو نشد و دچار شکست تجاری شد. این نمایشنامه پس از فوت بیژن مفید نیز بارها در شهرهای مختلف تهران به روی صحنه آمده است. یک پویانمایی نیز از این نمایشنامه در سال ۱۳۹۱ منتشر شده است.
شاپرک خانوم
اثر مهم دیگر بیژن مفید نمایشنامه‌ی «شاپرک خانوم» است که برای اولین بار در سال ۱۳۵۰ در فرهنگسرای نیاوران به اجرا درآمد. این نمایشنامه به‌عنوان یک نمایشنامه‌ی نمادین و تمثیلی شامل شخصیت‌های «شاپرک خانوم»، «عنکبوت»، «ملخ»، «سوسکی»، «موسکی»، «سوسک مادر»، «کرم شب‌تاب»، «زنبور عسل» و «مگس» است. داستان شاپرکی است که برای فرار از سختی‌ها به انباری می‌رود و در آنجا به دام عنکبوت می‌افتد. اجرای صوتی این اثر با اجرای جمعی از گویندگان از جمله سیروس ابراهیم‌زاده و رضا رویگری از انتشارات موسسه فرهنگی و هنری ماهور منتشر شده است.
جان‌نثار
اثر دیگر بیژن مفید «جان‌نثار» است. این کتاب از آثاری است که مفید در کارگاه نمایش آن را اجرا کرد، ولی در ایران هرگز به اجرای عمومی نرسید. بعدتر وقتی مفید به آمریکا مهاجرت کرد، این کتاب از جمله آثاری بود که وی به روی صحنه برد.
پلنگ و ماه
«پلنگ و ماه» اثر مشهور دیگر بیژن مفید است که در واقع از دوران تبعید دکتر مصدق برگرفته شده است. بیژن مفید در مقدمه‌ی «ماه و پلنگ» می‌نویسد: «قصه‌ی ماه و پلنگ در واقع ملهم از بخشی از زندگی و مبارزه‌ی آخرین مرد از سلسله‌ی بزرگ‌مردان تاریخ ایران، دکتر محمد مصدق، است. دورانی شامل حرکت و قیام و سقوط او. با این همه هرگز منتظر دیدن سرگذشت دکتر مصدق نباشید، چه این کار وظیفه‌ی تاریخ‌نگاران است. این اثر که در چارچوب یک روایت قدیمی نوشته شده، همان‌طور که گفته شد، فقط ملهم از شخصیت دکتر مصدق و دورانی خاص از زندگی اوست. قصه‌ای است به شکل سمبلیک و شاعرانه درباره‌ی مردی با آرزوها و رؤیاهایش (که در اینجا به صورت پلنگ، ماه و خواب پلنگ تصویر شده) که تک و تنها برپا می‌خیزد تا در این جهان چیزی زیبا و عمیق و درست بیافریند.»
مفید در روزهای مهاجرت به آمریکا نیز این اثر را به اجرا درآورد، اما به دلیل پیشروی بیماری‌اش این اثر در آمریکا فقط در شهر لس‌آنجلس به روی صحنه آمد. این اثر برای اولین بار در سال ۱۳۴۸ و توسط نشر شیراز منتشر شده است.
کوتی و موتی
ازجمله آثاری که بیژن مفید در زمان فعالیت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر کرد و به اجرا درآورد، می‌توان به نمایشنامه‌ی «کوتی و موتی» اشاره کرد. این نمایشنامه در سال ۱۳۵۲ برای اولین بار اجرا شد و تا مدت‌ها بعد این اجرا ادامه داشت. این نمایشنامه با اجرای صوتی جمعی از گویندگان توسط انتشارات موسسه فرهنگی و هنری ماهور در سال ۱۳۸۴ منتشر شده است.
ترب و دم گربه
این نشر اثر دیگری از بیژن مفید را نیز با صدای جمعی از گویندگان از جمله سیروس ابراهیم‌زاده و فهیمه راستکار منتشر کرده است. این اثر که «ترب و دم گربه» نام دارد نیز از جمله آثاری است که بیژن مفید در سال‌های فعالیت خود در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر کرده و به اجرا درآورده است.
رباعیات صوتی ابوالسعید ابوالخیر با صدای بیژن مفید
ازجمله سایر کارهایی که از زمان فعالیت بیژن مفید در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان موجود است می‌توان به نسخه‌ی صوتی رباعیات ابوالسعید ابوالخیر با صدای بیژن مفید اشاره کرد. آهنگسازی این اثر نیز برعهده‌ی استاد کامبیز روشن‌روان بوده است.
