بریده‌هایی از کتاب مادری که کم داشتم

مغز برای تجربیات منفی مثل چسب و برای تجربیات مثبت مثل تفلون نچسب عمل می‌کند، بنابراین حتی در شرایطی که زندگی‌تان سرشار از تجربیات مثبت است، اگر یاد نگیرید که مکث کرده و آن‌ها را جذب کنید، این تجربیات بدون اینکه تغذیه‌تان کنند از شما خارج خواهند شد.

ما می‌توانیم کودک دوست‌نداشتنی درونمان را التیام بخشیم و خود تبدیل به بزرگ‌سالی توانمند و دوست‌داشتنی شویم. این سفر ارزش رفتن دارد.

ما در دو سطح مهم می‌توانیم ادعا کنیم که از مادرمان ساخته شده‌ایم: اولین سطح واقعیت بیولوژیکی است که امری بدیهی و روشن است، یعنی ما در بدن او و از بدن او ساخته شده‌ایم. سطح دیگر روان‌شناختی است؛ مادر بخشی از شخصیت، روان و ساختار ماست. گویی مادر به‌معنای واقعی کلمه لایه‌ای از وجود ماست

ده پیام اصلی که مادر خوب می‌دهد: خوشحالم که تو هستی. تو را می‌بینم. تو برای من آدم خاصی هستی. به تو احترام می‌گذارم. عاشقت هستم. نیازهای تو برایم مهم است. هر وقت کمک خواستی پیش من بیا. بودنم به‌خاطر توست و برایت وقت می‌گذارم. تو را در امان نگه می‌دارم

احساس بی‌اهمیت‌بودن برای مادرتان خلائی در شما به جا می‌گذارد، خلائی که اغلب در دل احساس می‌شود. این خلأ جایی است که بنا بوده مادر در آن حضور داشته باشد.

ممکن است زنان، به‌خاطر یک بارداری ناخواسته یا انتظارات اجتماعی، بدون اینکه بخواهند در ورطهٔ مادری بیفتند. اغلب چنین زنانی خودشان هنوز کاملا به بزرگ‌سالی و بلوغ نرسیده‌اند. آن‌ها برای چیزی که در برابرشان قرار می‌گیرد هنوز آمادگی درستی ندارند. مادرانگی مستلزم بخشش مداوم و بی‌وقفه است. به همین جهت کار ساده‌ای نیست که وقتی هنوز نیازهای خودت برآورده نشده، از خودت چیزی ببخشی. مادر خوب کسی است که وقتی بچه سردش است، از گرمای بدنش به او می‌بخشد و وقتی بچه گرسنه است، از پستانش به او شیر می‌دهد. او به کودکش در دوران بارداری و شیرخوارگی از کلسیم استخوانش می‌بخشد. او به اساسی‌ترین شکل از خودش می‌بخشد. با این وصف تعجبی ندارد که "مادر" نماد فداکردن خود باشد.

برای کودکانی که، حتی با وجود مادر، بی‌مادر بودند و با وجود تمام کاستی‌ها دوام آوردند.

موارد دیگر شامل کسانی می‌شد که مهارت دریافت پیام‌های کودک را نداشتند، دل‌مشغولی داشتند، غرق در خودشان یا افسرده بودند،‌ احساس ناامنی می‌کردند و از طردشدن می‌ترسیدند،‌ یا خودشان به‌قدر کافی مادری ندیده بودند. اگر مادری نتواند از روی محبت به کودکش چیزی ببخشد یا با نیازهای او هم‌آهنگ شود، اگر زیادی مشغول کار یا سرد باشد، این الگو در کودکش هم نقش می‌بندد و کودک ندانسته آن را تکرار کند. غالباً افرادی که متوجه این موضوع می‌شوند عمیقاً صدمه می‌بینند، زیرا برایشان خیلی دردناک است که دیگران بفهمند در کودکی چه کمبودی داشته‌اند

آنچه بسیار حساس است و اهمیت دارد کار مادر نیست، بلکه حضور پرانرژی و عشقش به کودک است

اینکه بچه‌ها چه از آب درمی‌آیند همه تقصیر من نیست"‌.

اگر کسانی نباشند که به ما بگویند باورمان دارند، ما خودمان نیز سخت‌تر خودمان را باور می‌کنیم.

برای بسیاری از افراد دچار کمبود مادری زندگی سخت است. آن‌ها برای همه چیز در کشمکش هستند، برای زندگی،‌ ارتباطات و صرفاً برای داشتن احساس خوب. این تقلاکردن شکل متفاوتی از سندرم ناکامی در رشدکردن است که در یتیم‌خانه‌ها شناسایی شده است.

"هیچ‌وقت از من عذرخواهی نمی‌شود،‌ شاید مادرم هیچ‌وقت نداند که چه اتفاقی برای من افتاده است،‌ ولی من خودم می‌دانم که چه بر من گذشته و از آن مطمئن هستم و به تأیید او هم نیازی ندارم. این التیامی بود که من به‌سختی به دست آوردم، التیامی که به او [مادر] بستگی ندارد"‌.

ولی وقتی‌که مادر حواس‌پرت، نگران یا افسرده است این پشت‌گرمی را نداریم و آرامش و تمرکز کامل برایمان سخت‌تر می‌شود. وقتی حواس مادر جای دیگری است یا خرد و خسته است، دیگر نمی‌توانیم ابراز وجود یا اظهار نظر کنیم. در این شرایط جایی برای شادبودن نیست، مگر اینکه صورتکی به چهره بزنیم و بکوشیم که مادرمان را شاد کنیم. مادر شاد این بار سنگین را از روی دوش ما برمی‌دارد و ما به‌راحتی می‌توانیم خودمان را همان‌طوری که هستیم ابراز کنیم.

به وجود تو دلگرمم وقتی‌که می‌گویید "من به وجود تو دلگرمم"، تصریح می‌کنید که کودک ارزشمند است. با این جمله به بچه می‌گویید "تو مایهٔ دلگرمی من هستی" و "بودنت مایهٔ شادی من است". وقتی مادرمان ما را می‌بیند، این را می‌توان در برق چشمانش، لبخندش و خنده‌اش دید.

پژوهشگران در کودکانی که مادرانشان از نظر عاطفی غایب هستند دو الگوی پاسخ‌دهی یافته‌اند. یک الگو روی‌گرداندن از مادر و خودداری از تماس با او برای حفظ حالت خوشایندتر است. تعجبی ندارد که در کودکانی که مادرانشان کمتر ابراز محبت عاطفی می‌کنند سبک دلبستگیِ خودکفا رشد کند. (۴) خیلی دردناک است که به کسی دلبسته شوی که حواسش پیش تو نیست. بنا بر توصیف استرن، الگوی دیگر "تلاش فوق‌العاده برای جذب و همراه‌کردن مادر است، یعنی تلاش برای آنکه کار داروی ضدافسردگی را برای مادر انجام دهد". (۵) چقدر این کار برای کودک سخت است.

"به نظر می‌رسد دردناک‌ترین تجربه برای کودک عدم توانایی در جلب توجه مادر باشد". (۷) ظاهراً این مورد حتی از بدرفتاری هم تحمل‌ناپذیرتر است. به هر حال مادر نقطهٔ اتصال کودک به دنیا است و، با فرض اینکه مادر اولین مراقب باشد، برای تأمین نیازهای کودک هم بیشترین امید به اوست. زنان افسرده ازجمله مادرانی هستند که از نظر عاطفی غایب‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که مادران افسرده روابط متقابل کمتری با کودکانشان دارند و کودکان آن‌ها نیز احساسات مثبت کمتری نشان می‌دهند. این کودکان نوپا به مادر دلبستگی ایمن ندارند و در فعالیت‌های شناختی ضعیف‌تر عمل می‌کنند (۸) (به یاد داشته باشید که مغز عمدتاً با روابط متقابل اجتماعی به کار افتاده و ساخته می‌شود). به‌علاوه، استرس نیز منجر می‌شود به حساسیت دستگاه گوارشی و سیستم‌های عصبی خودکار، و ناتوانی یا بی‌میلی به رابطهٔ متقابل اجتماعی با بزرگ‌سالی که می‌کوشد ارتباط برقرار کند.

مادر موضوع ساده‌ای نیست.

من فهمیده‌ام که سال‌ها به فردی که در گذشته به من خوبی می‌کرده احساس دِین می‌کردم. کم‌کم متوجه شدم که پرورش عاطفی چیز نادری نیست و می‌توانم در هر رابطه‌ای تصمیم بگیرم که چه زمانی می‌خواهم به طرف مقابل رو کنم. یک عمل محبت‌آمیز به معنی بستن قرارداد عمرانه نیست.

"تو برای من آدم خاصی هستی" پیامی است (معمولا در قالب لغات گفته نمی‌شود) حاکی از اینکه به ما بها داده می‌شود. این پیام نیز، درست مانند سایر پیام‌ها، باید در کنار حس دیده‌شدن خودِ واقعی‌مان قرار بگیرد. به این ترتیب ویژگی‌های ظاهری فرد نیست که به او احساس خاص‌بودن می‌دهد.

(مثلا ممکن است او هوشتان را شناخته باشد ولی احساسات شما را نه). آیا مادرتان آن‌قدر خوب شما را می‌شناخت که مثل قطب‌نما عمل کند و بفهمد چه زمانی خود واقعی‌تان نیستید؟

معمولا بزرگ‌سالانی که دچار کمبود مادری هستند هیچ‌چیزی از نزدیکی و صمیمیت با مادرانشان در دوران کودکی به یاد نمی‌آورند. هیچ خاطره‌ای از بغل‌شدن، نگاه عاشقانهٔ مادر یا تماس عاطفی با او در لحظات مهم زندگی ندارند. تماس عاطفی یعنی دیگران تجربهٔ شما را طوری لمس کنند که شما بفهمید آن را به‌خوبی متوجه شده‌اند. آن‌ها می‌دانند که چه بر شما گذشته و این تجربه چه معنایی برای شما دارد. در کل ما این موضوع را از طریق پاسخ‌هایی می‌فهمیم که نشان‌دهندهٔ همدلی با ما یا بازتاب احساس ماست. امکان ندارد که دیگران دقیقاً تجربهٔ ما را بفهمند ولی از آن‌ها می‌خواهیم که حداقل تلاش کنند، از آن‌ها می‌خواهیم که به تجربهٔ ما اهمیت دهند. وقتی به ما بی‌اعتنایی شود یا جدی گرفته نشویم یا احساس واقعی‌مان برایمان منعکس نشود، احساس انزوا و تنهایی می‌کنیم.

ارتکاب خشونت از طرف خواهر یا برادر همیشه نشانهٔ مشکل جدی در نظام خانواده است. رفتارهای نابرابر با کودکان و نقش‌های غیرمنصفانه ممکن است خواهرها و برادرها را در برپایی یک اتحاد برابر دچار مشکل کند. گاهی مادرْ خواهر و برادر را مقابل هم قرار می‌دهد. در سایر مواقع آن‌ها برای نجات خودشان راهی پیدا می‌کنند که از آسیب‌ها دور بمانند؛ یا در اتاق‌خوابشان پنهان می‌شوند یا از خانه فرار می‌کنند. گهگاهی دربارهٔ کودکی می‌شنوید که یاد گرفته درست وسط هرج و مرج خانواده خودش را در کتاب و بازی غرق کند و این‌طوری همه چیز را فراموش کند؛ وقتی خواهر و برادر به این شکل ناپدید می‌شوند، حتی ممکن است به حس تنهایی و رهاشدگی بیشتر منجر شود.

وقتی بدانیم می‌توانیم نزد مادرمان برویم و پیش او نیازهایمان تأمین و احساساتمان درک و پذیرفته خواهد شد، در آن رابطه احساس امنیت می‌کنیم

حس ارزشمندبودن و شناخته‌شدن نیز بخشی از این تعلق خاطر است. اگر افراد خانواده شما را از خودشان بدانند، ولی واقعاً حس نکنید شما را آن‌طوری که هستید می‌شناسند و می‌بینند،‌ در خانوادهٔ خودتان هم احساس خارجی‌بودن می‌کنید.

مادرانگی مستلزم بخشش مداوم و بی‌وقفه است. به همین جهت کار ساده‌ای نیست که وقتی هنوز نیازهای خودت برآورده نشده، از خودت چیزی ببخشی.

یکی از پرونده‌های من دربارهٔ زنی بود که در تمام عمرش از اضطراب رنج می‌برد. او به من گفت که هیچ‌وقت حتی یک‌بار از مادرش نشنیده که بگوید "بالاخره درست می‌شود".‌ مادرش هیچ‌وقت او را آرام نکرده یا کمک نکرده بود که حالش بهتر شود. مادرِ تنظیمگر به ما کمک می‌کند که از تجربیات عاطفی منفی گذر کنیم و به تجربیات مثبت برسیم. او به ما نشان می‌دهد که چطور یک احساس را رها کنیم و سراغ احساس دیگری برویم. او با سرزندگی‌اش باعث می‌شود از چیزهای شادتری لذت ببریم

آزار عاطفی غالباً به‌صورت مسخره‌کردن، سرکوفت‌زدن،‌ سرزنش‌کردن و تحقیرکردن است. این کار فقط موقع عصبانیت مادر روی نمی‌دهد، بلکه با هر لحنی ممکن است بیان شود، حتی به‌صورت شوخی در مقابل دوستان خودتان یا مادرتان. گرچه آزار عاطفی اغلب در قالب کلمات خشن و انتقادی است، ولی می‌تواند غیرکلامی هم باشد. خودداری از صحبت‌کردن با بچه (دوباره همان سرازیری لغزندهٔ عمل یا بی‌عملی)، نگاه‌های پر از نفرت و رفتارهایی که خویشتن‌انگاره و خودکارایی یا عزتِ نفس کودک را تضعیف می‌کند یا موفقیت کودک را خراب می‌کند، همهٔ این‌ها، شرایط آزار عاطفی را دارد.

بزرگ‌سالی که هنوز بالغ نشده

ده پیام اصلی که مادر خوب می‌دهد: خوشحالم که تو هستی. تو را می‌بینم. تو برای من آدم خاصی هستی. به تو احترام می‌گذارم. عاشقت هستم. نیازهای تو برایم مهم است. هر وقت کمک خواستی پیش من بیا. بودنم به‌خاطر توست و برایت وقت می‌گذارم. تو را در امان نگه می‌دارم. می‌توانی به من تکیه کنی. به وجود تو دلگرمم.