بریده‌هایی از کتاب طاعون

آن‌چه در شهر ما از همه‌چیز بکرتر و جالب‌تر است، دشواری مردن در آن است

در دنیای مردی که کار می‌کند، تنگدست است، آینده‌ای نامعلوم و کم‌وبیش مسدود دارد و شب دور میز شام ساکت است و حرفی نمی‌زند جایی برای عشق و شور و شوق باقی نمی‌ماند.

تا زنده‌ام این آفرینشی را که در آن بچه‌ها شکنجه می‌شوند، رد می‌کنم.

این جملهٔ «من پیش از شما آن‌را تجربه کرده‌ام» بیش‌تر از بدبختی سرچشمه می‌گرفت، تا از کامیابی.

واقعیت همیشه دارای نیروی چنان بزرگی است که بر همه چیز چیره می‌شود.

تارو گفت: «به نظر من آدم به همه کاری قادر است.» ــ نه، این‌طور نیست رنج و درد فراوان، یا خوشبختی زیاد و طولانی‌مدت را نمی‌تواند تحمل کند. بنابراین قادر به انجام هیچ چیز ارزشمندی نیست.

آن‌چه برای من اهمیت دارد این است که آدم به‌خاطر آن‌چه دوست دارد زندگی کند یا بمیرد.

ریو که داشت به فرمانداری می‌رفت، سر راهش کاستل را هم سوار کرد. کاستل گفت: ــ هیچ می‌دانید که در ایالت سرم وجود ندارد؟ ــ می‌دانم. به انبار تلفن کردم. مدیر آن‌که از همه‌جا بی‌خبر بود دستپاچه شد. می‌گفت باید از پاریس بفرستند.

کسی که تسلیم قوهٔ تخیل‌اش می‌شود، باید زخمی را هم که از این تسلیم‌شدن به او وارد می‌شود بپذیرد.

قضیه از این قرار بود که کارمندی جزء مرد عربی را در ساحل دریا کشته بود.

در لحظه‌ای خاص، باید کلمه‌هایی مناسب برای منصرف‌کردنش از رفتن می‌یافتم، ولی نتوانستم.»

«قبول ندارید خودتان امتحان کنید. ولی من مطمئنم که این‌را به شما می‌گویم. تنها راه برای گرد آوردن آدم‌ها دور هم این است که طاعون به سراغ‌شان بیاید. نگاهی به دور و برتان بیندازید.»

به تارو که از زندگی گوشه‌گیرانهٔ او حیرت کرده بود این‌گونه توضیح می‌دهد که بنا به دستورهای مذهبی، اولین نیمهٔ زندگی یک انسان به بالارفتن از سربالایی اختصاص دارد و نیمهٔ دیگر برای پایین آمدن، هنگام پایین‌آمدن دیگر روزهایش به خودش تعلق ندارند، در هرلحظه ممکن است آن‌ها را از او بگیرند، درنتیجه کاری با آن‌ها نمی‌تواند بکند و بهترین کار هم درواقع همین است که دست به هیچ کاری نزند. وانگهی از تضاد نمی‌ترسید، کمی بعد به تارو گفته بود با بودن خدا، کشیش‌ها دیگر صیغه‌ای از اِعراب نبودند و به کاری نمی‌آمدند. ولی مدتی بعد، پس از فکرکردن‌هایی چند، تارو فهمید که این طرز فکر با کج‌خلقی ناشی از تقاضاهای پی‌درپی حوزهٔ مذهبی که از او کمک مالی می‌خواست، ارتباط تنگاتنگی دارد. ولی آن‌چه تصویر مرد سالخورده را کامل می‌کرد، آرزویی بود که ژرف به‌نظر می‌رسید و چندین بار آن‌را به مخاطبش گوشزد کرده بود: آرزو می‌کرد در سن خیلی بالایی بمیرد. تارو از خودش می‌پرسید: آیا او یک قدیس است؟ و خودش جواب می‌داد: «اگر قداست یک عادت باشد، بله، او یک قدیس است.»

همچنین یادآور می‌شود آب‌نبات‌های نعنادار در داروخانه‌ها نایاب شد، چون مردم گمان می‌کنند با مکیدن آن‌ها از سرایت احتمالی بیماری در امان می‌مانند.

روح آدم جنایت‌کار کور است، درنتیجه نه خوبی واقعی در او وجود دارد، نه عشق پاک، و نه روشن‌بینی.

موقعی که جنگی درمی‌گیرد، مردم می‌گویند: «زیاد طول نخواهد کشید، اقدامی احمقانه است.» خوب، بدون شک جنگ کار احمقانه‌ایست، ولی مانع از آن نمی‌شود که مدت‌ها به طول بیانجامد. اگر آدم دائمآ دربند نظر و عقیدهٔ شخصی‌اش نباشد، می‌فهمد که لجاجت و یکدندگی ناشی از حماقت است.

خود درد و رنج هم در آن موقع جنبهٔ تأثرآورش را از دست داده بود.

خانواده‌های تنگدست در این شرایط وضعیت بسیار طاقت‌فرسایی پیدا کرده بودند، حال آن‌که خانواده‌های ثروتمند تقریبآ چیزی کم و کسر نداشتند. اگرچه طاعون با روش بی‌رحمانه‌اش که خودی و بیگانه و فقیر و ثروتمند نمی‌شناخت، باید دست کم در این زمینه عدالت را میان طبقات گوناگون مردم برقرار می‌کرد، برعکس و به علت خودخواهی، احساس بی‌عدالتی را در دل مردم بیش‌تر برمی‌انگیخت.

راوی بر این عقیده است که اگر برای کارهای خیر اهمیتی بیش از اندازه قائل شویم، در واقع سرانجام تمجیدی غیرمستقیم و قدرتمندانه از شر به‌عمل آورده‌ایم. چون در آن صورت این فرض پیش می‌آید که علت ارزشمندبودن کارهای نیک کمیاب‌بودن‌شان است، و بدخواهی و بی‌تفاوتی در اقدام‌های آدم‌ها نقش نیروی محرکه را اجرا می‌کنند و از انگیزه‌های نیکوکاری فراوان‌ترند. این نظری است که راوی با آن موافق نیست. شر در این دنیا کم‌وبیش همیشه از نادانی سرچشمه می‌گیرد، و خیر هم اگر هدفش مشخص نباشد، به همان اندازهٔ شر می‌تواند آسیب برساند. آدم‌ها بیش‌تر خوبند تا بد، تازه اصل قضیه هم این نیست. آن‌ها کم‌تر از این امر آگاهند، و این همان چیزیست که پاکدامنی یا فساد خوانده می‌شود. فاسدترین آدم‌ها کسانی هستند که نادانند اما گمان می‌کنند همه‌چیز را می‌دانند، آن‌وقت به خودشان اجازه می‌دهند دیگران را بکشند.

بی‌قرار نسبت به زمان حال، دشمن گذشته و محروم از آینده، شبیه کسانی شده بودیم که عدالت یا کینه و نفرت انسان‌ها، وادارشان می‌کند پشت میله‌های زندان روزگار بگذرانند. درنهایت، تنها وسیلهٔ گریختن از این تعطیلات تحمل‌ناپذیر این بود که در عالم تخیل، قطارها را دوباره به‌راه بیندازیم و ساعت‌های بی‌کاری‌مان را با نوای مکرر ناقوس‌هایی که با سماجت خاموش مانده بودند پر کنیم.