بریده‌هایی از کتاب تقوا در کلام امام علی (ع)

شما انسان‌ها برای ذخیره‌سازی توشه تقوا و کوچ از این دیار فانی مامور هستید.

روزی سلمان و ابوذر از رسول خدا سوال کردند حساب در روز قیامت چگونه است؟ حضرت یکصد درهم به هر کدام از ایشان عنایت فرموده و از آن‌ها خواست که آن را خرج نمایند و وعده پاسخ به سؤال را به فردا موکول فرمود. جناب سلمان قبل از خروج از مسجد همه وجوه را به فقیر داد و جناب اباذر آن را خرج مایحتاج روزانه نمود. فردا که هر دو به محضر پیامبر مشرف شدند رسول اکرم (ص)‌ تشتی پر از آب جوش کرده و به آن‌ها فرمود: داخل شوید و بگویید آن پول را چگونه خرج کردید، سلمان فورا ماجرای بخشش پول را به سائل گفته و از آب جوش خارج می‌گردد اما اباذر همچنان معطّل جواب چگونگی خرج شدن در آب جوش ماند! متعاقب این سانحه رسول خدا به آن‌ها فرمود: من از خداوند تقاضا کردم که رزق دوستان مرا بقدر کفایت و رزق دشمنانم را مال و فرزندان بسیارمقرر فرماید. (مکارم الاخلاق)

اگر رزق واقعی را گم بکنیم و شغل و کار خود را منبع رزق بدانیم ــ در حالیکه شغل و کاسبی وسیلهٔ کسب رزق است نه منبع رزق، در این حالت انحرافات شروع شده و آدمی دچار حرص و طمع جهت کسب مال حرام خواهد شد.

در پوشاک و انواع مصارفشان میانه رو می باشند و همیشه در مسیر اعتدال گام می‌نهند. حضرت علی (ع) فرمود: هرکس هنگام ثروت و فقر میانه رو باشد در هنگام بلا طعم تلخ شکست را نمی‌چشد... (غررالحکم). و در کلامی دیگر فرمود: "لا یهلک من اقتصد" شخص مقتصد هرگز هلاک نمی‌شود.

با عزّت نفس به دنبال حوائج و نیازهای خود بروید، زیرا امور زندگی شما بر اساس مقدّرات الهی جریان دارد و با خوار و زبون کردن خود بیش از آنچه مقدّر شماست به شما نمی‌رسد.

رزق دو نوع است، یکی آن رزقی که تو به دنبال آن می‌روی تا به آن برسی و یکی هم رزقی که خودش به دنبال توست. رزق اوّل چون برای تو تقدیر نشده به آن نمی‌رسی مگر از راه حرام که نتیجهٔ عمل توست. ولی رزقی که دنبال توست و برای تو مقدّر شده حرکت می کند تا به تو از راه حلال برسد. رسول خدا (ص) در این مورد می‌فرمایند: "إنّ الرّزق لیطالب العبد اکثر ممّا تطلبه اجله" (نهج الفصاحه حدیث شمارهٔ ۶۳) یعنی رزق انسان در جستجوی اوست. بیش از آنکه اجلش به دنبال اوست. بعد می‌فرماید: اگر بنده‌ای از رزقش فرار هم بکند رزقش او را دنبال می‌کند تا به او برسد. همانطور که مرگ انسان را دنبال می‌کند تا به او برسد.

اگر کسی برای طلب رزق به دیگران التماس کند این توهینی به خداوند است و این انسان به خداوند سوءظن داشته و ایمان او خدشه‌دار است. امام صادق (ع) می‌فرماید: هیچ کس نیست مگر این که خداوند برای او رزق حلال فرض کرده و در عرض هر رزق حلالی رزق حرامی را قرار داد. اگر شخصی چیز حرامی را بدست آورد همان مقدار خداوند از رزق حلالش کم می‌گذارد.

همچنین رسول خدا می‌فرماید: کلّ شی‌ء بقدر حتّی العجز و الکیس." (نهج الفصاحه حدیث ۲۱۴۸). همه چیز اندازه‌گیری و مقدّر شده حتّی تیزهوشی و سادگی. در این فقره اصل و اساس آنست که هرکس در هرآنچه که قرار داده شده است وظیفه‌اش را خوب انجام دهد. به همین دلیل انسان در عین زندگی طبیعی قادر به انجام معصیت و یا اطاعت از امر پروردگار می‌باشد.

روزی خود را با صدقه فرود آورید. صدقه باعث می‌شود که رزق شما براحتی در دسترس قرار گیرد. در برابر آن رسول خدا می‌فرماید: "إنّ الرّجل لیحرم الرّزق بالذّنب یصیبه." انسان با گناهانی که انجام می‌دهد از رزقش محروم می‌شود. البته منظور رزق حلال است و می‌فرماید رزق وسیله‌ای است تا قیامت انسان سامان یابد و اصلاح شود و آن هم رزقی که بدنبال توست نه رزقی که تو دنبال آن می‌روی. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: "إِنَّ رَبَّک یبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یشَاءُ وَ یقْدِرُ إِنَّهُ کاَنَ بِعِبَادِهِ خَبِیرَا بَصِیرًا" (اسراء ۳۰) بی‌گمان، پروردگار تو برای هر که بخواهد، روزی را گشاده یا تنگ می‌گرداند. در حقیقت، او به حال بندگانش آگاه بیناست. خداوند به تمام ابعاد وجودی ما از جمله نیاز ما به رزق قبل از خلقت ما علم داشته

چقدر زشت است در موقع نیاز انسان خود را خوار کند. چون آن رزقی که بناست به تو برسد می‌رسد، چرا خود را در مقابل اهل دنیا خوار می‌کنی؟ و چه زشت است ستم هنگام بی‌نیازی، چون فکر کرده‌ای آنچه به تو رسیده است خودت بدست آورده‌ای، نمی‌فهمی آنچه که فعلاً در اختیار توست، خداوند چنین مقرر کرده است تا در این شرایط امتحان بدهی. لذا ظلم و تکبّر در موقع ثروتمندی از آنجا ناشی می‌شود که انسان تصور کند خودش این ثروت‌ها را بدست آورده است.

اهل تقوی دارای خواسته‌های کمی می‌باشند و لذا بیش از احتیاجات عرفی و معمولی چیزی نمی‌طلبند. خود را مسافر این جهان می‌دانند و بار خود را در این سفر سنگین نمی‌کنند. ایشان کاروانسرای دنیا را وطن اصلی خویش اختیار نکرده‌اند. در حدیث قدسی خداوند می‌فرماید: ‌"خلق الانسان هلوعا" یعنی انسان حریص است و با هیچ چیز راضی نمی‌شود. لو کان لابن آدم وادیان من ذهب وفضة لابتغی إلیهما آخر، ولا یملأ بطن ابن آدم إلا التراب... اگر فرزند آدم را در دو وادی مملو از طلا و نقره باشد همواره برای یافتن سومی تلاش می‌کنند. رسول خدا می‌فرماید: طوبی للزاهد فی الدنیا الراغبین فی الاخره. خوش به حال زاهدان در دنیا و کسانی که دل به دنیا نبسته‌اند و مشتاقان آخرت هستند. (مکارم الاخلاق) اهل تقوا چون حبّ دنیا ندارند لذا دنبال زرق و برق زندگی نبوده