بریده‌هایی از کتاب محمد (ص) و آیات خدا

قرآن کتاب مقدس است، نوشته‌ای مقدس برای تک تک افراد، آنها حق دارند، با آن آزادانه ارتباط برقرار کنند. اما اینکه با آن، چه نوع تجربهٔ دینی به‌دست می‌آوریم، بسیار شخصی است و لازم نیست تا برای دیگری به هنجار مبدل شود.

مفهوم بنیادگرایی در پیوند با اسلام پدید نیامده است، بلکه خاستگاهِ شکل‌گیری این جنبش اصلاحات پروتستانی محافظه‌کارانه در ایالت متحدهٔ آمریکاست که از سوی هوادارانش به این نام خوانده شد. هوادارانِ این جنبش به مجموعه نوشته‌ای با عنوان «امور بنیادین» استناد می‌کردند و خواهان آن بودند که به فهم اصیلِ کتاب مقدس بازگردند که در تقابل با تفسیر مدرن و به ویژه تفسیر تاریخی ـ نقادانه قرار می‌گیرد. بنیادگرایان اسلامی نیز به همین شیوه، خود و دیگران را با تفسیرشان از قرآن و سنت‌ها فریب می‌دهند.

زمانی این تمایزنهادن که از کل اروپا نفرت نداشته باشیم و فقط علیه سیاست‌های خارجی آمریکا موضع بگیریم، وجود داشت، اما امروز دیگر حتی این هم به چشم نمی‌خورد. در ایران در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی افراد برای این تمایزنهادن آماده و مهیا شدند؛ هرچند جرج دبلیو بوش در سخنان مشهورش در ۲۹ ژانویه ۲۰۰۲ ایران را «محور شرارت» خواند. ملاحظه می‌کنیم که متأسفانه غرب حتی در اینجا ناتوان است تا امکان گفت‌وگو را ملاحظه و درک کند. در این میان، نه فقط ایران، بلکه تقریباً کل عالم عربی اسیر یک دور باطل شدند: اگر شما ناتوان هستید با ما رابطه برقرار کنید، چرا ما باید تلاش کنیم با شما رابطه داشته باشیم؟

هریک از این پیامبران در اصل، پیام واحدی را از خدا دریافت کرده‌اند: دعوت به ایمان، مراعات آرمان‌های اخلاقی معین و نظایر آن.

هرچند قرآن به زبان عربی نازل شده و از قواعد این زبان پیروی کرده، اما در عین حال معانی برخی از واژه‌ها را تغییر داده و بر آنها لباس فرهنگ خاص خود را پوشانده است. واژه‌های صلات، زکات، صیام، حج از این جمله‌اند

پاسخ بسیاری از مسائل دنیوی را باید از علوم بشری سراغ گرفت و نه از متون دینی.

فهم پیامبر از قرآن را یک فهم انسانی به‌شمار می‌آورد. به‌زعم وی، نباید فهم پیامبر را همان دلالت ذاتی متن دانست و اگر کسی ادعا کند که پیامبر به چنین فهمی راه یافته، وی را خداگونه تصور کرده و در نتیجه، به شرک مبتلا شده است.

قرآن یک متن زبانی است که در طول بیست و سه سال آن هم با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی روزگار خود شکل گرفته است

ابوزید این تقسیم دوگانه را نمی‌پذیرد، زیرا از نظر وی، برخی آیات فقط مربوط به رویدادهای خاصی بوده و نمی‌توان از این آیات احکام کلی شرعی را با توجه به عمومیت الفاظ آنها استنباط کرد. همین اختلاف‌نظر مبنایی در یک بحث زبان‌شناختی موجب شده تا ابوزید اسلام را یک دین سکولار بداند، آن‌هم به این معنا که از متون دین نباید آموزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را استخراج کرد. از نظر وی احکام اسلامی، با توجه به زمان نزول آن معنا پیدا می‌کند و از این رو، در روزگار ما نباید به احکام فقهی قرآن پایبند بود. برای مثال، آیات مربوط به اجرای حدود، ارث و ربا، مربوط به روزگار پیامبر و هماهنگ با شرایط اجتماعی آن دوران بوده است و نه امروز.

معنای یک متن با توجه به بافت فرهنگی و اجتماعی آن به‌دست می‌آید. معنا دارای ثبات نسبی است، اما مراد متن قابل‌تغییر است، یعنی در هر زمانی می‌توان قرائتی جدید از معنای متن ارائه کرد. به‌عنوان مثال مطابق آیات قرآنی مرد و زن از نظر پاداش عمل مساوی هستند، اما از نظر تقسیم ارث متفاوت‌اند. این دو مطلب از معنای آیات به‌دست می‌آید. ابوزید برای توجیه دیدگاه خود می‌گوید که تقسیم ارث مربوط به شرایط فرهنگی و اجتماعیِ زمان نزول قرآن بوده است. اما با توجه به مراد متن، می‌توان قرائت دیگری ارائه کرد، یعنی امروزه به تساوی ارث زن و مرد قائل شد.