بریده‌هایی از کتاب پیش‌بینی‌های سیاسی

اگر به این بیندیشیم که انسان‌ها همواره به دنبال منافع شخصی‌اند بسیار کم‌تر از زمانی آسیب می‌بینیم که بخواهیم دائماً و به غلط به خیرخواهی و نیت خیر دیگران باور داشته باشیم و روند زندگی خود را بر آن مبنا قرار دهیم

«اعتماد کن، اما دقت کن»

همه بی‌گناهند مگر آن‌که خلاف آن ثابت شود.

هر فرد اهل کره شمالی از قشر متوسط اگر یک سال تمام کار کند آنچه به دست می‌آورد با حاصل دسترنج چهار روز کار یک کارگر متوسط آمریکایی، ایرلندی یا نروژی برابری می‌کند.

درست است که پول همه چیز نیست، اما متغیر بسیار گویا و مهمی در تعیین و تخمین میزان کیفیت زندگی افراد به حساب می‌آید.

انسان با تأمل و تعمق در منافع گروه‌هایی که در یک پدیده ذی‌نفعند این فرصت را پیدا می‌کند تا بهترین قدم‌های ممکن را بردارد و به بهترین نتایج ممکن برسد.

محور اصلی و ستون فقرات تفکر نظریهٔ بازی‌ها داشتن نگاهی خشن، سرد، بی‌روح به ذات منفعت‌طلب انسان است.

تمام فلسفه وجودی پیش‌بینی کردن، مشاهدهٔ نادیدنی‌هاست و هنر پیش‌بینی آن است که بتواند مطالبی را ببیند که به چشم کسی نمی‌آید.

انسان‌ها هم مانند ذرات فیزیک با هم برخورد می‌کنند، اما بر خلاف ذرات فیزیک انسان‌ها با نقشه قبلی و به طور راهبردی با هم برخورد می‌کنند. منطق مبنایی نظریهٔ بازی‌ها بر همین پایه استوار است.

همه ما در هر جایی که مشغول به کاریم، حالا چه رئیس‌جمهور چه پادشاه چه در هر شغل دیگری که فعالیت می‌کنیم، می‌خواهیم موقعیت و جایگاه و شغل خود را حفظ کنیم. همه ما دوست داریم پول به دست آوریم و ثروتمند شویم. همه ما دوست داریم افراد بانفوذی باشیم و در تمام این احوالات همواره و در وهله اول به نفع شخصی خود می‌اندیشیم. حتا قبل از آن‌که افکار و اندیشه‌های بسیار مترقیانه‌ای چون منافع ملی یا سعادت همگانی در ذهن ما بدرخشد، به نفع فردی خود می‌اندیشیم.

در واقع با به‌کارگیری نظریهٔ بازی‌ها ما نه‌تنها می‌توانیم به آینده نگاه دقیق‌تری بیندازیم، بلکه از آن مهم‌تر می‌توانیم آینده را طوری مهندسی کنیم که نتایج مطلوب‌تر و پرثمرتری به همراه داشته باشد. البته این امر بسیار مهم‌تر و سودمندتر از آن است که محقق تنها به پیش‌بینی مسائل حال و آینده بپردازد.

تنها افرادی را می‌توان از دایره عقل و منطق نظریهٔ بازی‌ها کنار گذاشت که یا نوزادند، طفلند یا بیماری شیزوفرنی دارند و بر خلاف منافع خود عمل می‌کنند. بچه‌ها به ویژه کودکان دو ساله و بیماران شیزوفرنی به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی منافع آن‌ها دقیقه به دقیقه تغییر می‌کند.

در طول تاریخ خاورمیانه که مسلمانان به طور عمده بر این منطقه حاکم بوده‌اند تا تقریباً آغاز جنگ جهانی دوم یهودیان بهترین و امن‌ترین زندگی را در میان مسلمانان تجربه کرده‌اند و چنین تجربه‌ای را در سایر نقاط جهان نداشته‌اند. زمانی که موروها (مسلمانان اسپانیا) قدرت را در اسپانیا به دست گرفتند یهودیان از تساهل و تسامح رهبران مسلمان آن دیار بسیار بهره بردند

این معیار در بارهٔ تروریست‌های انتحاری امروزی نیز صادق است. آن‌ها دیوانه یا مجنون نیستند، بلکه انسان‌هایی بسیار مصمم، حسابگر و عبوسند که در صدد یافتن راه‌هایی‌اند تا از آن طریق توجه مردم را به دشمنان واقعی یا دشمنانی که آن‌ها می‌پندارند دشمنان واقعی‌اند، جلب کنند. اگر آن‌ها را صرفاً با اتهام جنون یا دیوانگی قضاوت کنیم نکته اصلی را مغفول گذاشته‌ایم و برای مهار و کاهش تهدیدات آن‌ها تصمیمات بسیار اشتباه و مرگباری می‌گیریم. وقتی نمی‌توانیم اهداف و منافع دیگران را در کاری که انجام می‌دهند درک کنیم آن‌ها را مجنون می‌خوانیم، اما از این‌که آن‌ها را با چوب دیوانگی بنوازیم چیزی عایدمان نمی‌شود و هیچ کمکی به ما نمی‌کند. بهتر است به این توجه کنیم که آن‌ها چه می‌کنند، زیرا در آن صورت به احتمال قوی می‌توانیم رفتار و اقداماتشان را تغییر دهیم یا از اثر آن بکاهیم، گیریم قادر نیستیم نظر آن‌ها را نسبت به کاری که می‌کنند تغییر دهیم.

برای پیش‌بینی و مهندسی آینده باید به درستی دریابیم چه مواقعی دیگران به احتمال زیاد دارند دروغ می‌گویند و چه زمانی واقعیت را با ما در میان می‌گذارند. در مهندسی نتایج مطلوب وظیفه ما یافتن انگیزه‌هایی است که مردم را به راستگویی وا می‌دارد یا از زاویه‌ای دیگر یافتن انگیزه‌هایی است که بتوانیم دیگران را متقاعد کنیم دروغ‌های ما را باور کنند. یکی از راه‌هایی که باعث می‌شود دیگران مجبور به راستگویی شوند آن است که هزینه دروغگویی مکرر را بسیار بالا ببریم.

در نظریهٔ بازی‌ها به منطق حاکم بر علیت معکوس «درون‌زایی» می‌گویند.

مردم کره شمالی قحطی‌زده و گرسنه بودند، اما کیم جونگ ایل پولی را که از آن‌ها می‌گرفت به کار بست تا کره شمالی را به تهدیدی اتمی در سراسر جهان تبدیل کند.

این اندیشه که تاریخ نمایشنامه‌ای است که هر کس نقش خود را بر اساس نمایشنامه از پیش نوشته شده بازی می‌کند و آزادی انتخاب ندارد در بهترین حالت احمقانه و در بدترین حالت بسیار شیطان‌صفتانه است و هر کس با استناد به آن می‌تواند هر کاری در تاریخ انجام داده است را فارغ از این‌که تا چه اندازه جنایتکارانه بوده است توجیه کند.

اگر هیتلری در کار نبود جهان سرمایه‌داری دموکراتیک با جهان کمونیست تمامیت‌خواه به رهبری استالین به جای آن‌که منتظر جنگ سرد باشند ممکن بود در دهه ۱۹۳۰ باهم سرشاخ شوند. شاید جنگی خونین‌تر از جنگ جهانی دوم در می‌گرفت شاید هم جنگی در نمی‌گرفت.

رهبران اقتدارگرا در عمل و کمابیش برای حفظ قدرت خود تنها به بخش کوچکی از جامعه نظیر جمعی از ژنرال‌های ارتش، مدیران عالیرتبه و همین‌طور فامیل و وابستگان خود متکی‌اند تا از حضور آن‌ها در قدرت حمایت کنند. از آن‌جا که رهبران اقتدارگرا برای ماندن در قدرت تنها به حمایت جمع کوچکی از افراد جامعه محتاجند به راحتی و گشاده‌دستی می‌توانند به آن‌ها باج دهند و در مقابل نیز آن جمع کوچک به واسطه مزایا و ثروتی که از این طریق به دست می‌آورند هیچ‌گاه حاضر نمی‌شوند رهبر اقتدارگرای آن‌ها از حکومت خلع شود زیرا در آن صورت آن‌ها نیز از آن مزایا محروم می‌شوند. آن‌ها هر کار از دستشان برآید انجام می‌دهند تا رئیس همچنان در قدرت بماند. به همین جهت شهروندان را به شدیدترین وجه ممکن سرکوب، مطبوعات آزاد را ساکت و معترضان را به شدت تنبیه می‌کنند.

این راهبرد به ما نشان می‌داد باید دست از تهدید کیم جونگ ایل برداشت و در عوض راهی یافت که ضمن تأمین خواسته کیم جونگ ایل با منافع جامعه جهانی سازگار باشد. با اندیشیدن در بارهٔ منافع کیم جونگ ایل و همین‌طور غور کردن در منافع سایرین مشخص شد هر نوع سازش و مصالحه سازنده میان کره شمالی و شش کشور جهان مستلزم آن است جامعه جهانی مطمئن باشد مادام که کاری نکند قدرت سیاسی و نشستن کیم جونگ ایل بر مصدر قدرت به خطر افتد، او نیز دست به اقدامی نخواهد زد که به دنبال آن صلح و امنیت جهانی به خطر افتد. این امر در عمل به این معنا بود که ایالات متحد آمریکا به طور مستقیم یا از طریق یک کشور سوم باید ضمانت می‌داد. یک ضمانت واقعی، که به کره شمالی حمله نظامی نخواهد کرد و در آنِ واحد باید تضمین می‌داد تا جریان نقل و انتقال پول به این کشور تا حدی تسهیل شود. امری که بعدها از آن تحت عنوان کمک‌های خارجی یاد شد. به این ترتیب کیم جونگ ایل می‌توانست حامیان داخلی خود را مطمئن کند که از مواهب و برکات این دستاوردها به طور شخصی و مخفیانه برخوردار می‌شوند. پول‌هایی که از این طریق به عنوان پاداش به حساب‌های مخفی حامیان صاحب نفوذ کیم جونگ ایل می‌رفت وفاداری آن‌ها به رهبر سیاسی‌شان را به همراه داشت و کیم جونگ ایل با این کار می‌توانست وفاداری و حمایت آن‌ها را بخرد.

دشوارترین بخش هر پیش‌بینی و مهندسی فرایندهای شکل‌دهی آینده برای حل مسئله، صورت‌بندی درست و دقیق مسئله است.

فرایند تصمیم‌گیری میان انسان‌ها تقریباً ثابت است.

یکی از طرفین دعوا به طرف دیگر امتیاز برگشت‌ناپذیری اعطا می‌کند به این امید که طرف مقابل روزی امتیاز اعطاشده را با امتیاز متقابلی جبران کند. اما اتفاقی که تقریباً در اکثر موارد روی می‌دهد آن است که طرفی که امتیاز برگشت‌ناپذیر را دریافت کرده است همیشه سوءاستفاده می‌کند و قبل از آن‌که به وعده خود عمل کند از آن به عنوان اهرم فشار استفاده می‌کند تا امتیازات بیش‌تری بگیرد.

زلزله ۶.۷ ریشتری بم در ایران که بیست‌وسوم دسامبر ۲۰۰۶ روی داد به طور یقین خارج از اراده هر کسی بود. بیست‌وشش هزار نفر در این زلزله در عرض چند دقیقه جان خود را از دست دادند و این رقم بیست درصد جمعیت صدوچهل هزار نفری این شهر بود. جالب آن‌که درست روز قبل از آن، یک زلزله به قدرت ۶.۵ ریشتر شهر کامبریا در جنوب کالیفرنیا را لرزاند و از جمعیت دویست‌وپنجاه هزار نفری کامبریا تنها سه نفر جان خود را از دست دادند. زلزله لوماپریتا در سال ۱۹۸۹ شصت‌وهشت نفر از اهالی لوکلند_ سانفرانسیسکو را کشت. منطقه‌ای که بیش از پنج میلیون نفر جمعیت از سراسر جهان را در خود جای داده است. قدرت زلزله سال ۱۹۸۹ تقریباً برابر زلزله بم در ایران بود با این حال تنها کسر بسیار ناچیزی از جمعیت منطقه را به کشتن داد. هرچند همان نیز بسیار دردناک است. اما در بم تلفات انسانی سرسام‌آور بود. آیا تفاوت فاحش در میزان کشته‌شدگان زلزله بم و کالیفرنیا یک اتفاق تصادفی است؟ آیا یک اتفاق اجتناب‌ناپذیر است و تاریخ الزاماً باید از آن مسیر گذر می‌کرده است؟ یا می‌توان آن را نتیجه تصمیمات راهبردی دانست که به موقع اخذ نشده است.

تنها چیزی که من را از سایر استادان بنام و پرآوازه متمایز می‌کند درسی بود که از آن لحظه طلایی و تصمیم جسورانه گرفتم: سیاست قابل پیش‌بینی است. برای انجام این کار به تنها چیزی که نیاز است یک ابزار است؛ ابزاری شبیه به مدل ریاضی‌ای که طراحی کردم. این ابزار اطلاعات اولیه و خام را می‌گیرد و بر اساس این قانون که هرکس کاری را انجام دهد که بیش‌ترین نفع را برای وی داشته باشد اطلاعات اولیه را پردازش می‌کند و تحلیل قابل دفاعی ارائه می‌دهد. این تحلیل مشخص می‌کند هر یک از بازیگران عرصه سیاست با توجه به آمار و اطلاعات اولیه و انتخاب‌هایی که پیش رو دارند به چه اقدامی دست خواهند زد و چرا چنین می‌کنند.

یک پیش‌بینی موفق به هیچ روی به ویژگی‌های خاص و نبوغ فردی محقق و پژوهشگر نیاز ندارد. نمی‌توان قدم‌زنان به آینده رفت و از روی هوا پیش‌بینی کرد. برای پیش‌بینی رویدادهای سیاسی آینده نه نیاز به گرفتن فال قهوه است و نه نیاز است انسان به رمل و اسطرلاب روی آورد. مهم‌ترین کلید پیش‌بینی موفق به دست آوردن منطق دقیق و حاکم بر آن رویداد است. پیش‌بینی‌های دقیق کاملاً بر پایه‌های علمی استوارند و هیچ نیازی به شمّ هنری و ماورایی ندارد و یقیناً در این کار به ترفندهای شعبده‌بازان هم نیاز نیست. یک پیش‌بینی دقیق نتیجه و بازتاب‌دهنده یک منطق قوی و مبتنی بر دلایل و مستندات است. تنها راه پیشرفت در این عرصه اتفاقاً راززدایی کردن از دنیای پیرامون بشر است و باید دریابیم انسان چگونه فکر می‌کند و چگونه تصمیم می‌گیرد.

مردم وقتی در بارهٔ علم حرف می‌زنند موضوعاتی همچون فیزیک یا شیمی در ذهنشان متبادر می‌شود و علوم سیاسی قطعاً به ذهن آن‌ها خطور نمی‌کند. اما باید دانست علم تنها یک روش است و فی‌نفسه یک موضوع نیست. علم روشی است که بر پایه شواهد تجربی، مدارک و مباحث منطقی در صدد کشف این مقوله است که جهان و متعلقات آن از جمله انسان‌ها چگونه کار می‌کنند. بنابراین در علوم سیاسی نیز قطعاً روش‌های علمی به همان اندازه که در علم فیزیک جاری و ساری‌اند به کار گرفته می‌شوند.

انسان و در کل هر موجود زنده‌ای غریزه‌ای دارد. ژن‌ها به گونه‌ای زندگی می‌کنند که در نهایت منتقل شوند. باکتری‌ها همواره به دنبال میزبانند، سوسک‌ها از دمپایی فرار می‌کنند. و انسان همواره مراقب است چه چیزی برایش مفید است و بیش‌ترین سود را به همراه دارد و همیشه تلاش می‌کند از مواردی که برای او مضر است دوری کند که این امر به مدارا و همنشینی با دوستان و جنگیدن با دشمنان منجر می‌شود.

مهم‌ترین و در واقع بنیادین‌ترین ویژگی یک پیش‌بینی‌کننده موفق آن است که در وهله اول به این نکته بیندیشد: مردم در بارهٔ مشکلاتی که پیش رویشان دارند چگونه تدبیر می‌کنند. از این مهم‌تر درک این نکته است که پیش‌بینی‌کننده بداند طرف مقابل در بارهٔ این‌که او در بارهٔ مشکل آنان چه نظری دارد چه می‌اندیشند. هر زمان که به طور راهبردی می‌اندیشید و قصد دارید رفتار دیگران را پیش‌بینی کنید، ناچارید این جمله خسته‌کننده را بارها و بی‌شمار برای خود تکرار کنید.