بریده‌هایی از کتاب در تلاش معاش

اگر مقام فکر را بشود تا درجه‌ی خیال تنزل داد می‌توان مالیخولیائی را که از مغز می‌گذرد فکر نامید؟

کمتر شنیده و دیده‌ام که یک نفر مرد کاسب و عامی انتخار کرده باشد و اگر هم بکند فقط تقلید مدرسه رفته‌ها را نموده است؛ این بدبخت‌ها گناهی ندارند گناه از مدرسه‌ها است که تا این‌درجه این‌ها را جبون وبی‌اراده، نازک دل و بی مغز تربیت می‌کند. در آن‌جا هیچ‌یک از مسائل جدی حیات طرح نمی‌شود هرچه هست مزخرفات ذهنی و تعالیم ملکوتی فرشتگان قرون قبل از خلقت آدم است

اساساً بشر صلاحیت قضاوت مسئله عقل و جنون را ندارد عقل و جنون از هم تفکیک نمی‌شود یا باید نوار بزرگی به دور کره زمین کشید و روی آن با حروف درشت نوشت (دارالمجانین) یا باید همه مردم را عاقل و دانا دانست زیرا ما در خصوص عقل و جنون دیگران با فکر و عقل خودمان مجبوریم قضاوت کنیم در صورتیکه در صحت رأی قاضی مسلماً تردید است!

طبیعت هم به تنهایی نمی‌تواند موجب سعادت و آسایش بشر شود، من همیشه خیال می‌کردم تمدن و مظاهر آن اسباب زحمت و مایه بدبختی بشر است حالا می‌بینم که در اشتباه بوده‌ام و اگر طبیعت می‌توانست انسان را در دامن خود از آشوب بدبختی پناه دهد هرگز این‌همه صنایع و تتبعات مصنوعی بشر که تمدن فعلی از آن‌ها تشکیل شده به وجود نمی‌آمد و ما هم مثل سایر حیوانات تابع مطلق و پرورش یافته صرف طبیعت بودیم وجود تمدن دلیل برلزوم آن است منتهی باید سعی کرد که صنعت از طبیعت دور نیفتد و ماده دارای معنویتی باشد

زندگانی چیست؟ خواب و خیال یک مشت خاطرات گذشته یک سلسله اوهام آینده رشته اتصالات این دو، زمان حال است. این رشته به قدری کوتاه و غیر محسوس است که حتی چشمان موشکاف از دیدن آن عاجز است! رشته‌ی ضعیفی که ازگذشته عبور کرده به آینده می‌لغزد، چیزی به خاطر افزوده از واهمه می‌کاهد این است زمان حال! هر وقت فرصتی بدست آید روی این رشته باریک به عقب بر می‌گردیم یادگاری‌های عمر، حوادث گذشته، مجموعه خاطرات بالاخره به حیات و زندگانی خود مرور می‌کنیم. نقاط تاریک و گودال‌های صعب و وحشت زای آن را ازنظر گذرانیده با حزن و تاثر زائدالوصفی عقب می‌نشینیم و باز به‌همین نقطه می‌رسیم که روی آن قرار گرفته‌ایم.

شما فرض کنید که این استکان دو سیر آب بیشتر گنجایش ندارد حال اگر این استکان را در میان حوض آب فرو برید باز همین دو سیر آب را خواهد گرفت و اگر میان دریا هم برود باز دو سیر و اگر در عمق اقیانوس هم باشد باز بیشتر از دو سیر آب نخواهد داشت. بعد مثل سردار فاتحی از نطق خود نتیجه گرفته اظهار می‌کند که چون روح افراد بشر هم هر کدام ظرفیت میزان معینی از خوشی را دارد لذا این‌همه اختلافات ظاهری که در زندگانی اشخاص دیده می‌شود در باطن و روح آن‌ها تأثیری نداشته و کیفیت روحی یک نفر بقال با حالت روحی فلان امیر و والی چندان اختلافی نخواهد داشت

در شهری که مردم آدم را به‌استادی شناخته‌اند دیگر نمی‌شود شاگردی کرد ولی در ولایات انسان هر کاری بکند چون کسی او را نمی‌شناسد اهمیتی ندارد.

روح انسان مانند کاغذ حساس عکاسی برای برداشتن یک تصویر ساخته شده و اگر اشخاص مختلفی یکی بعد از دیگری در مقابل آن قرار گیرند جز یک صفحه سیاه و فاسد شده چیز دیگری به دست نخواهد آمد.

این عادت زشت و غلط و مزخرف اجتماعی که مرد را از قیود عفت و عصمت معاف کرده است وجدان مرا ساکت نخواهد نمود. زیرا من می‌دانم بی‌عصمتی، بی‌عصمتی است. از اینکه عامل آن مرد یا زن باشد در ماهیت آن ابداً تاثیر و تغییری حاصل نخواهد شد. من یقین دارم همان قسم که وقتی زن با مرد غیری ملاقات کرد جامه نجابت از اندامش خارج می‌شود مرد هم به معاشرت زن نانجیب در صف فواحش قرار خواهد گرفت.

همان‌طور که مرد نجیبی به خود حق می‌دهد از انتخاب زن معروفه برای همسری استنکاف کرده او را پست و حقیر شمارد زن نجیب هم حق دارد که مردان ولگرد و همه جایی را با همان چشمی نگاه کند که مردان عفیف زن‌های فاحشه را می‌نگرند.

خداوند تنها از این راه می‌تواند از خود سلب مسئولیت کرده و باب شکایات بشر را مسدود کند و به آنهائی که قرولندشان گوش فلک را کر می‌کند، به طور متحدالمال ابلاغ نماید: که زندگی همین است که هست، میل دارید بسم الله والا خاتمه دادن به آن هم در دست شما است.

بشر باید سعادت خود را از ترکیب این سه چیز تحصیل کند، طبیعت، اخلاق، صنعت و بداند که بدون وجود هر یک از این سه چیز سعادت و آسایش او ناقص و بی دوام است.

من هر وقت فکر می‌کنم که تمام مردم موقع خواب با هم مساوی هستند و خواب تقریباً یک ثلث عمر بشر را اشغال کرده بی نهایت کیف می‌کنم. و با خود می‌گویم کسی که نصف عمرش مثل امرا و ثروتمندان عالم می‌گذرد حق ندارد از زندگی خود شکایت داشته باشد.

در تئاتر تجدد فعلی بازی کردن دو رل به‌عهده ما جوان‌ها است. مقلد و مقلد. اگر پیشوا و سرمشق شویم فساد و حماقت رایج می‌شود اگر پیرو و مقلد باشیم افتضاح و مسخره به‌وجود می‌آید،

اساساً مسئله عقل یک امری فرضی و موهوم است و آن‌هائی که به اسم دیوانه تحت نظر هستند فقط گناهشان این است که فکر و عملشان در اقلیت واقع شده است