بریده‌هایی از کتاب بازجویی از صدام

هرقدر که دامنۀ کشمکش عراق گسترده‌تر می‌شد، رهیافت خدمت بیشتر تثبیت می‌شد. معجزه‌ها می‌توانند به حقیقت بپیوندند، اگر سیاستمدار در این مسائل غرق شود، بداند چه بپرسد و آن‌قدر شجاع باشد تا تصمیمات را فارغ از تاثیر سیاسی‌شان اتخاذ کند. ولی رهیافت خدمت می‌تواند نتایجی مصیبت‌بار به همراه داشته باشد هنگامی که یک رییس‌جمهوری پیشداوری‌های فراوان، توجه کوتاه‌مدت و زمانی محدود تا انتخابات بعدی داشته باشد.

«در کمال احترام، خانم وزیر، من از پنج سال پیش دارم این حرف را می‌شنوم، و با انگ «خل وضع» زدن به صدر، به نظرم او را دست‌کم گرفته‌ایم و به خودمان آسیب می‌زنیم». بوش دخالت کرد و علناً سرم داد زد: «اِ، راستی؟! خب، من فکر می‌کنم ما او را دست‌کم گرفته‌ایم! او آدمی تبهکار و قاتل است و مردم عراق او را نمی‌خواهند».

بوش با حالتی بامزه به من نگریست و پرسید، آیا به نظرت صدر می‌تواند نقشی سازنده در عراق ایفا کند یا با دولت مالکی آشتی کند؟ گفتم، احتمال آن وجود دارد ولی در فضای فعلی سیاسی غیرمحتمل است.

به رییس‌جمهوری دربارۀ تلاش‌های احتمالی ایران برای محاکمۀ صدر به اتهام قتل یک روحانی رقیب در سال ۲۰۰۳ گفتم. به نظر می‌رسید که بوش خیلی از این نکته خوش‌اش آمده است، خنده سر داد و گفت: «کی فکر می‌کرد که ایرانی‌ها بخواهند سر صدر کلاه بگذارند». از من پرسید، چرا این کار را می‌کنند، و به او جواب دادم که ایرانی‌ها می‌خواهند از صدر به عنوان اهرم فشار استفاده کنند و او را در مسیر خواسته‌های خودشان حفظ کنند.

خودم را وقف موضوعی کردم که به عنوان یکی از مسائل مهم برای کاخ سفید در سال ۲۰۰۶ مورد توجه بود: مقتدا صدر. صدر باوجود خپله بودن و نداشتن چهره‌ای جذاب، با توجه به این حقیقت که پسر و داماد دو آیت‌الله است که جوخۀ آدمکش صدام آن‌ها را ترور کرده بود، در میان شیعیان عراق محبوبیت و طرفدارانی فراوان داشت. صدر از زمان سقوط صدام خاری در چشم دولت بوش بود. نخستین‌بار زمانی شروع به مطالعه دربارۀ او کردم که ژنرال جرج دبلیو کیسی جونیور، فرمانده نیروهای ائتلاف تا سال ۲۰۰۷ (او چهار سال بعد به عنوان رییس ستاد ارتش خدمت کرد) خواستار مطلبی در زمینۀ مقایسه او با حسن نصرالله، رهبر کاریزماتیک و حرفه‌ای حزب‌الله شد؛ گروهی متشکل از شبه‌نظامیان شیعۀ لبنانی که به عنوان بهترین چریک‌های مبارز حرفه‌ای تعلیم‌دیده و مجهز در منطقه شناخته شده‌اند.

آیا می‌دانی صدام حسین سنی است یا شیعه؟ آن‌ها در پیشگاه قانون برابرند. دبیرکل [حزب بعث] در سال ۱۹۵۹، یک شیعۀ اهل ناصریه بود. من سال‌ها بعد این موضوع را فهمیدم و گفتم که از این مسئله خبر نداشتم. دبیرکل حزب در ۶۱-۱۹۶۰ یک شیعۀ کرد به نام عبدالکریم الشیخلی بود. شما دربارۀ پیدایش اجساد حرف زدید. به این عنوان که سنی یا شیعه بودند دربارۀ آن‌ها قضاوت نشد. آن‌ها کسانی بودند که مقابل قانون ایستادند».

ظاهراً صدام کنترل سلاح‌های شیمیایی را به فرماندهانش واگذار کرده بود. او نخستین‌بار توسط عدنان خیرالله، داماد خانواده و وزیر دفاع، از حمله شیمیایی به حلبچه خبردار شد. به خشم آمد؛ نه به علت اینکه افسرانش از سلاح شیمیایی استفاده کرده بودند، بلکه از اینکه سلاح در جایی استفاده شده بود که نسبت به ایران همدلی داشتند، و اینکه عراق قادر نبود جلوِ اخبار را بگیرد، و ایران نیز در همان روز دست به تبلیغات زده بود. نمی‌خواهم بگویم که صدام قلبی رئوفی داشت و

در تلاش برای پایین آوردن حرارت صدام، همزمان که به دنبال راهی برای صحبت دربارۀ حلبچه بودم، موضوع را به شورای فرماندهی انقلاب تغییر دادم که عالی‌ترین ساختار سیاسی حاکم در عراق بود. صدام از سال ۱۹۷۹ ریاست این شورا را برعهده داشت و، گرچه رییس‌جمهوری عراق بود، ریاست شورای فرماندهی انقلاب واقعاً نماد اصلی قدرت در حکومت بعثی محسوب می‌شد.

عشقی که به کردها ابراز کرده بود! وقتی این موضوع را دوباره مطرح کردم، عصبانیت از صورتش می‌بارید. گفت: «برو از نزار الخزرجی بپرس»، افسر فرمانده در منطقۀ حل

اقدامی تلافی‌جویانه علیه کردها به دلیل حمایتشان از ایران که نزدیک به پنج هزار کشته برجا گذاشت. این عملیات زیرنظر علی حسن المجید، پسرعموی صدام، بود. افرائیم کرش و ایناری رائوتسی، نویسندگان یکی از زندگینامه‌های اولیۀ خوب دربارۀ صدام، نوشته‌اند: «نزدیک به پایان جنگ ایران و عراق... بیش از نیمی از روستاها و شهرهای مختلف کردستان پاکسازی و جمعیتشان اخراج شدند. جمعیتی حدود نیم میلیون نفر در مناطقی با کنترل آسان‌تر یا اردوگاه‌هایی در جنوب- غرب صحرای عراق اسکان داده شدند». شبح پیشروی گستردۀ ایرانی‌ها در کردستان، حسین را بر آن داشت تا در سطحی غیرقابل‌تصور علیه کردهای شهر حلبچه از سلاح شیمیایی استفاده کند. «همزمان که ابری غلیظ از گاز توسط هواپیماهای عراقی در آسمانِ شفاف پخش می‌شد، کارکنان تلویزیون ایران

من گفته شد که صدام شاگرد مکتب استالین و هیتلر بوده است، که فرض می‌شد الگوهای اصلی او هستند. ولی صدام از دوگل، لنین، مائو و جرج واشنگتن ستایش کرد و حالا نهرو و تیتو را هم به آن‌ها افزود. احتیاط به خرج می‌داد از اینکه اشاره کند برای لنین به عنوان یک متفکر احترام قائل است: «علاقه‌ای به استالین ندارم. او متفکر نبود. برای من، اگر آدمی متفکر نباشد، علاقه‌ام را به او از دست می‌دهم. داستان‌های زیادی دربارۀ استالین گفته می‌شود: تمایلش به توسعۀ بخش کشاورزی و برخوردش با مالکان و گولاک‌های اراضی وسیع، و بریا رییس پلیس مخفی‌اش. این موارد از او آدمی نامساعد می‌سازد، و روش‌اش طغیانگرانه بود

هنگامی که از صدام دربارۀ مرگ صدر پرسیدم، او گفت نمایندگان دولت مکرر با وی دیدار کرده و از او می‌خواستند تا از منبر رفتن علیه رژیم خودداری کند. آخرین‌بار یکی از اعضای سازمان امنیت ویژه به دیدار او رفت. او به صدر گفت که اگر اقداماتش را متوقف نکند ظرف یک ماه کشته می‌شود .............................. طارق عزیز، یکی از مشاوران نزدیک صدام، مسئول این عملیات بود، شاید به این دلیل که مسیحی بود. صادق صدر کفن سفید به تن کرد - نمادی برای پیروانش که یعنی او غسل شهادت کرده است. یک عامل امنیتی به نام طاهر جلیل حبوش مأمور شد تا وی را ترور کند، و او به نحو احسن این کار را انجام

درواقع، ادعای صدام این بود که محمدصادق صدر از سوی همقطار شیعه‌اش آیت‌الله علی سیستانی کشته شده است، که به نظرم مزخرف می‌آمد. او گفت: «شیعیان [عراق] کسانی هستند که علیه ایران جنگیدند، آن‌ها بخشی از پیروزی ما بود

می‌کردند آخوندی است که نه فقط به زندگی پس از مرگ در بهشت اهمیت می‌دهد بلکه دربارۀ زندگی روی زمین هم نگران است. سرکوب شیعیان خشونت‌بار بود. شمار زیادی از آن‌ها، دستگیر، شکنجه و زندانی شدند. مقتدا، پسر بزرگ محمدصادق صدر که در قید حیات بود، برای در امان ماندن از جانیان مسلح صدام زندگی مخفی پیشه کرد. وقتی از صدام دربارۀ محمدصادق پرسیدم، به صراحت پاسخ داد: «هر وقت به من گفتید چه کسی محمدباقر حکیم را کشت، من هم به شما می‌گویم چه کسی صدر را کشت». صدام درواقع این‌طور وانمود می‌کرد که

. او اعتقاد داشت که استفاده از سلاح‌های شیمیایی برای عقب‌راندن سربازان ایرانی سرشار از شور مذهبی، حیاتی بوده است؛ سربازانی که در جریان جنگ ایران و عراق، فوج‌فوج مقابل نیروهای عراقی سینه سپر می‌کردند. او فکر می‌کرد، تنها استفاده از این سلاح‌ها باعث شد تا دستی برتر در برابر نیروهای ایرانی داشته باشد...

اما بوش همه‌چیز را این‌گونه می‌دید. دیدگاه «ما در برابر آن‌ها» حتی پیش از یازدهم سپتامبر و پس از پیروزی نزدیک بوش بر (ال) گور، در دولت او پررنگ بود؛

«و تو باید حقیقت را بدانی و حقیقت تو را آزاد می‌کند».

خاورمیانه بدون صدام چه وضعیتی پیدا خواهد کرد. مطمئناً همۀ ما داستان‌هایی وحشتناک به گوشمان خورده است- کشتن یکصد هزار شیعه در جنوب و تقریباً به همان اندازه از کردها در شمال پس از جنگ خلیج [فارس]، استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه عراقی‌هایی که آن‌ها را تهدید سیاسی می‌دانست و سلاخی در جنگ ایران و عراق، ولی ما هرگز این اقدام‌های خونریزانه را با نقش خیلی مهم او در منطقه تلفیق نکردیم. زمانی متوجه این موضوع شدیم که او دیگر رفته بود.

برای مادرم، هلن و پدرم، ریچارد اگر هر آنچه در توانم است به تو پاداش دهم، باز هم سزاوار اجر بیشتری هستی. - مکبث، پردۀ یکم، مجلس چهارم

صدام اغلب سعی می‌کرد به آنچه در چشم جهانیان اقدامات بی‌رحمانه تلقی می‌شد، رنگ و لعاب ببخشد. یک مورد در این زمینه، طرز برخوردش با اعراب نیزارها بود که عمدۀ آن‌ها شیعه بودند. صدام به تلافی قیام شیعیان پس از جنگ خلیج [فارس]، مسیر رودخانه‌های دجله و فرات به سمت نیزارها را منحرف کرد. زمین‌های حاصلخیز به بایر تبدیل شدند و نزدیک به ۱۵۰ هزار اعراب ساکن نیزارها بی‌خانمان شدند