بریده‌هایی از کتاب علیا حضرت درخت

یک درخت معمولی تا زمانی گسترش می‌یابد که شاخه‌هایش به انتهای شاخهٔ درختان هم‌سایهٔ هم‌اندازهٔ خود برسد. او نمی‌تواند از این بیش‌تر پیش برود زیرا فضای هوایی یا فضای نوری قبلاً اشغال شده اما انرژی زیادی را صرف تقویت شاخه‌های جانبی خود می‌کند و انگار می‌خواهد خود را دربرابر هم‌سایهٔ خود مسلح کند. دو درخت که دو دوست واقعی‌اند، از همان ابتدا مراقبت می‌کنند که شاخه‌های خیلی بزرگ خود را در مسیر یک‌دیگر قرار ندهند تا قلمرو همسایه مورد تجاوز قرار نگیرد. هر کدام تاج خود را منحصراً سمت بیرون یعنی جایی که مزاحمتی برای هم‌سایه ایجاد نکند، توسعه می‌دهند. این زوج‌ها ازنظر ریشه آن‌قدر با هم ارتباط دارند که گاهی اوقات هم‌زمان با هم می‌میرند.

اقاقیاهایی که مورد حمله قرار گرفته‌اند، برای آگاه‌کردن هم‌نوعان خود از خطر گازی هشداردهنده به نام اتیلن منتشر می‌کنند و آن‌ها بلافاصله با افزایش محتوای مواد سَمی در برگ‌های خود واکنش نشان می‌دهند و زرافه‌ها گاهی سمت درختانی که هنوز از این حمله اگاه نشده‌اند، تغییر مکان می‌دهند و گاهی خلاف جهت جریان باد می‌روند. پیام‌های بویایی از درختی به درخت دیگر از طریق باد منتقل می‌شوند. اگر زرافه‌ها مخالف باد حرکت کنند، اولین درخت هم‌سایه از حضور آن‌ها مطلع نمی‌شود و مجبور نیستند، خوردن غذای خود را قطع کنند

حداکثر استحکام یک زنجیر در ضعیف‌ترین حلقهٔ آن قرار دارد. این ضرب‌المثل ِدنیای صنعتگران می‌تواند ازطریق درختان به‌وجود آمده باشد.

تعداد کمی از گونه‌ها استراتژی اجتناب از خودگَرده‌افشانی رادیکال را اتخاذ می‌کنند. هر درختی فقط یک جنس دارد. این دربارهٔ درخت بُزبید که نر و مادهٔ آن جدا هستند، صدق می‌کند و لذا هرگز خطر تولیدِمثل با خودش را ندارد. بااین‌حال توجه داشته باشید که بیدها درختان جنگلی واقعی نیستند بلکه یک گونهٔ پیش‌گام‌اند. یعنی یکی از اولین گونه‌هایی که مناطق بی‌درخت را مستعمرهٔ خود کرده‌اند. از آن‌جایی که این مناطق مأمن هزاران علف و بوته‌اند که زنبورها را جذب می‌کنند، بیدها نیز برای گَرده‌افشانی به این حشرات وابسته‌اند.

دانشمندان دریافته‌اند که وقتی زمان آن فرامی‌رسد، درختان بید (نر و ماده) با ترشح ماده‌ای معطر زنبورها را جذب می‌کنند. وقتی حشرات در محل قرار می‌گیرند، عملیات به یک مسئلهٔ قابل رؤیت تبدیل می‌شود. بیدهای نر بازی بزرگی را با گُل‌آذین‌های دُم‌گربه‌ای زرد و روشن و معطر و زیبا به‌نمایش می‌گذارند تا ابتدا مورد توجه زنبورها قرار گیرند. زنبورها مستقیماً سمت آن‌ها به‌پرواز درمی‌آیند. ابتدا در آن‌جا خود را از شهد پُر می‌کنند و بعد اطراف را می‌نگرند و گُل‌های سبز و باریک درختان ماده را می‌یابند.

در این‌جا زنبورها و باد ارزش خاصی پیدا می‌کنند و به‌لطف فواصل زیادی که پوشش می‌دهند، حداقل بخشی از درختان اجازه می‌یابند تا گَرده را از اقوامی دور و در جغرافیایی دورتر دریافت کنند که درنتیجه به بازسازی مداوم قابلیت‌های ژنتیکی محلی آن‌ها کمک شود. فقط درختان گونه‌های کمیاب و کاملاً منزوی و گروه‌های کوچکی از درختان هستند که نبود این تنوعات زنتیکی باعث شکننده‌ترشدن بیش‌تر آن‌ها می‌شود و طی چند قرن نیز به‌طور کامل نابود خواهند شد.

درختان ضعیف حملهٔ آفات می‌تواند ناقوس مرگ را برایشان به‌صدا درآورَد. البته این بدان معنا نیست که درخت از گُل‌دادن خودداری کند. با مشاهدهٔ گُل‌دهی درختان در پست‌های جنگل‌داری درمی‌یابیم که درختانِ درحال مرگ بیش‌از همه به گُل‌دادن اشتیاق دارند. بی‌تردید دلیل این امر آن است که می‌خواهند قبل‌از این‌که مرگ به ناپدیدشدن میراث ژنتیکی آن‌ها هشدار دهد، از وجود فرزندان خود اطمینان حاصل کنند.

این ایده که فراوانی بلوط و دانه‌های راش علامتی از آمدن زمستانی سخت است، رد می‌شود. درحالی‌که گُل‌دهی درختان طی تابستان مهیا می‌شود، وفور میوه در بهترین حالت دربارهٔ اتفاقات چندماه‌پیش اطلاعاتی را ارائه می‌دهد.

تبادل مواد مغذی و مداخلهٔ درختان هم‌سایه درمواقع لزوم امری عادی است. بنابراین به‌نظر می‌رسد که جنگل‌ها اَبَرجان‌دارنی با سازمان‌های ساختارمندی چون لانهٔ مورچه‌ها هستند.

گیاهان و درنتیجه درختان کاملاً می‌توانند ریشه‌های خود را از ریشهٔ گونه‌های مختلف و حتی از ریشهٔ افراد دیگر همان گونه متمایز کنند اما چرا درختان رفتار اجتماعی دارند و چرا غذای خود را با هم‌نوعان خود به‌اشتراک می‌گذارند و درنتیجه چرا از رقبای خود حمایت می‌کنند؟ به همان دلایلی که در جوامع بشری وجود دارد: زندگی با هم راحت‌تر است. یک درخت نمی‌تواند یک جنگل باشد و به‌تنهایی نمی‌تواند شرایط آب‌وهوایی متعادل ایجاد کند و دربرابر باد و باران بی‌دفاع است. از سوی دیگر درختان اکوسیستمی را تشکیل می‌دهند که دمای گرم و سرد شدید را تعدیل و مقادیر زیادی آب را ذخیره می‌کند و رطوبت جو را افزایش می‌دهد.

ما یک زبان بویایی مخفی داریم که درختان نیز می‌توانند از آن برخوردار باشند. محققان در دههٔ ۷۰ رفتار شگفت‌انگیز گونه‌ای از اقاقیای صحرایی آفریقا را که زرافه‌ها برگ‌های آن را می‌خوردند، مطرح کردند. اقاقیاها برای خلاص‌شدن از شر این شکارچیان بسیار آزاردهنده درعرض چند دقیقه میزان مواد سَمی را در برگ‌های خود افزایش می‌دهند.

درخت از میان تمام حشراتی که می‌شناسد واقعاً می‌تواند حشرهٔ رذل خاصی را که به او حمله می‌کند، تشخیص دهد زیرا هر نوع حشره بزاق خاصی دارد که به درخت اجازه می‌دهد تا آن را قاطعانه شناسایی کند. این سیستم به‌قدری خوب کار می‌کند که می‌تواند برای جذب شکارچیان متخصص که با بلعیدن این انگل‌ها به درختان کمک می‌کنند، مواد جذب‌کننده‌ای را منتشر کند. سنجدها و کاج‌ها زنبورهای کوچکی را به‌سوی خود جذب می‌کنند که می‌توانند تخم‌های‌شان را در بدن این کرم‌های انگلِ درختان قرار دهند. لارو زنبورها در آن‌جا از تخم بیرون می‌آیند و با بلعیدن تدریجی کرم‌های انگل بزرگ از داخل رشد می‌کنند. اعتراف می‌کنم که مرگ‌های شیرین‌تری نیز وجود دارند اما به این قیمت که یک درخت از شر انگل‌هایش رها شده و دوباره می‌تواند رشد کند و زیبا شود.

درختان بلوط تانَن‌های تلخ و سَمی را به پوست و برگ‌های خود می‌فرستند. اگر آفات این‌گونه نابود نشوند، این واکنش دفاعی لااقل سالاد خوش‌مزهٔ آن‌ها را به سبزی غیرقابل خوردنی تبدیل می‌کند. درختان بید با تولید سالیسیلین با اثرات کُشنده روی حشرات و نه روی انسان‌ها به همان نتیجه می‌رسند اما در انسان‌ها جوشاندهٔ پوست درخت بید همان جَد آسپرین است که سردرد و تب را کاهش می‌دهد.

به‌محض اطلاع از حادثه تمام بلوط‌های اطراف به‌سهم خود مقدار زیادی تانَن را در گردش موجود در آوندهای خود جاری می‌کنند. ریشه‌های یک درخت بیش‌از دو برابر وسعت تاجش در زمین گسترش می‌یابد. نتیجهٔ آن درهم تنیدگی انشعابات زیرزمینی است که نقاط تماس و تبادل بین درختان را همان اندازه ایجاد می‌کند. این هم‌کاری همیشگی نیست زیرا در یک جنگل درختانی تنها و فردگرا نیز زندگی می‌کنند که در برابر هرگونه ایدهٔ هم‌کاری مقاومت نشان می‌دهند

درطول قرن‌ها یک قارچ می‌تواند در چندین کیلومتر مربع گسترش یابد و تمام جنگل‌ها را شبکه کند. این قارچ با انتقال سیگنال از درختی به درخت دیگر از طریق انشعاباتش به تبادل اطلاعات دربارهٔ حشرات و خشکی خاک و هر خطر دیگری کمک می‌کند.

تماس میان گونه‌های مختلف در این شبکه حتی زمانی که رقیب یک‌دیگر به‌شمار می‌آیند، مستثنی نیست.

گاهی اوقات سکوت یک درخت به یک حملهٔ پاتولوژیکی جدی نسبت داده می‌شود اما هم‌چنین می‌تواند ناشی از شکسته‌شدن ارتباطش با شبکهٔ قارچ‌ها باشد.

درختان تنها کسانی نیستند که به این طریق با یک‌دیگر ارتباط برقرار می‌کنند. بوته‌ها و علف‌ها و احتمالاً همهٔ گونه‌های گیاهی موجود در جامعهٔ جنگلی با یک‌دیگر تبادل دارند. ضمناً ب‌محض ورود به یک منطقهٔ کشاورزی پوشش گیاهی بسیار ساکت می‌شود. دست انسان باعث شده که گیاهان زراعی توانایی خود را برای برقراری ارتباط در زیر زمین یا در هوا از دست بدهند. یعنی تقریباً کرولال‌اند و به‌آسانی طعمهٔ حشرات می‌شوند. استفاده گسترده از آفت‌کُش‌ها در کشاورزی مدرن در این‌جا یک توجیه برای مشکلات است.

آیا هر عقل سلیمی نمی‌داند، درخت زمانی بهتر رشد می‌کند که رقیبانش مانع رشد آن نشوند و شاخ‌وبرگش در نور خورشید غرق شود و ریشه‌هایش تمام آب موردنیاز را داشته باشد؟ برای درختانی که به گونه‌های مختلف تعلق دارند، این گفته‌ها صدق می‌کنند. آن‌ها در حقیقت برای دسترسی به منابع نور و خاک رقابت می‌کنند. بااین‌حال برای درختانی که از یک گونه‌اند، وضعیت کاملاً متفاوت است.

جنگل علاقه‌ای به ازدست‌دادن حتی ضعیف‌ترین درختان خود ندارد. با این ازدست‌دادن‌ها چیزی جز فضاهای خالی عایدش نمی‌شود و این موضوع تعادل شکنندهٔ میان نور ضعیفی که در جنگل به زمین می‌رسد و رطوبت زیاد هوا را که مشخصهٔ ریزاقلیم آن است، بی‌ثبات می‌کند.

برخی درختان ازجمله راش‌ها مدافعان جدی عدالت توزیعی‌اند. ونسا بورشه از دانشگاه آخن به کشف شگفت‌انگیزی دربارهٔ فتوسنتز در جنگل‌های طبیعی راش دست یافته است. درختان باید طوری هماهنگ شوند که همگی شانس یک‌سانی برای توسعه داشته باشند.

نتیجهٔ این مطالعه بسیار شگفت‌انگیزتر است. درختان نقاط ضعف و قوت یک‌دیگر را جبران می‌کنند. تعادل مجدد ازطریق ریشه در خاک انجام می‌شود و مبادلات به‌خوبی پیش می‌رود. آن‌هایی که وضع مالی خوبی دارند، سخاوتمندانه کمک می‌کنند و آن‌هایی که برای تغذیهٔ خود به‌سختی می‌کوشند، چیزی برای بهبود زندگی روزانهٔ خود دریافت می‌کنند. در این‌جا قارچ هایی را می‌یابیم که شبکهٔ عظیم آن‌ها این بار به‌عنوان یک ماشین غول‌پیکر توزیعِ مجدد عمل می‌کند.

جنگل‌بانان در لوبِک مشاهده کرده‌اند که یک جنگل راش که درختان آن نزدیک‌به‌هم رشد می‌کنند، مولدتر است. افزایش سالانه در تولید زیست‌توده به‌ویژه چوب گواه سلامتی بر توده‌های متراکم درختان است. وقتی درختان در یک گروه فشرده زندگی می‌کنند، توزیع مواد مغذی و آب میان همهٔ آن‌ها طوری بهینه است که هر درخت به بهترین رشد ممکن دست می‌یابد.

جنگل روی همه‌چیز باز است. روی سوختگی‌های ناشی از خورشید و بادهای شدیدی که به سطح زمین نفوذ می‌کنند و محیط آب‌وهوایی خنک و مرطوب را تغییر می‌دهند. حتی درختان قوی چندین بار درطول زندگی خود قربانی بیماری می‌شوند و به هم‌سایه‌های ضعیف‌تر وابسته‌اند. چه از سوپرقهرمانان باشند و چه نباشند، بدون حضور این هم‌سایه‌ها هجوم ناچیز حشرات برای مُهرِ پایان سرنوشت‌شان کافی است.

گونه‌های درختان جنگلی همگی ترجیح می‌دهند که به‌طور هم‌زمان گُل دهند زیرا این امر باعث اختلاط ژن‌های تعداد زیادی از آن‌ها می‌شود. مخروطی‌ها از این قاعده مستثنی نیستند اما درختان پهن‌برگ دلیل دیگری برای توافق روی این اصل دارند: «وجود گراز وحشی و گوزن».

درختان جنگلی هیچ علاقه‌ای به زنبورها ندارند و این یاوران کوچک به همین دلیل قادر به تشکیل جمعیت بزرگ نیستند. وقتی صحبت از جست‌وجوی میلیون‌ها گُل در صدها کیلومتر مربع می‌شود، آن‌ها به چند گَرده‌افشان چه نیازی دارند؟ این درختان به دستگاهی در مقیاس دیگر احتیاج دارند که ایمن‌تر باشد و ساز مخالف نزند. دانه‌های گَرده به ریزی گردوغبارند و برای برداشتن آن‌ها از گُل‌ها و انتقال‌شان به درختان مجاور چه چیزی می‌تواند آسان‌تر از باد باشد؟ جریان هوا یک مزیت دیگر نیز دارد. وقتی دما حتی زیر ۱۲ درجهٔ سانتی‌گراد پایین می‌آید، می‌توان روی آن حساب کرد. این دما برای زنبورها خیلی سرد است

برای این تضمین بهترین کارایی را باد دارد که درختان مخروطی نیز به گَرده‌افشانی ازطریق آن تکیه می‌کنند. بااین‌حال آن‌ها واقعاً به آن نیاز ندارند زیرا تقریباً هر سال گَرده تولید می‌کنند و ترس چندانی از گرازهای وحشی ندارند زیرا علاقه‌ای به مصرف پوسته‌های کوچک حاوی دانه‌های مخروطیان ندارند.

کاج و نَراد (درخت کریسمس) مقادیر زیادی گَرده تولید می‌کنند. با این باور که می‌خواهند ازنظر لقاح حتی بهتر از درختان پهن‌برگ عمل کنند. گَرده‌ها آن‌قدر زیادند که با کوچک‌ترین نسیم ابرهای عظیمی از گردوغبار زرد بر فراز جنگل‌های سوزنی‌برگ و پُرگُل چون آتشی پنهان زیر شاخ‌وبرگ‌ها شناور می‌شوند.

گَرده‌های یک درخت به‌طور خاص اطراف خود آن درخت متمرکز شده‌اند و خطر خودگَرده‌افشانی گُل‌های ماده با گُل‌های نر بالا می‌رود. بااین‌حال این روند در عمل هرگز اتفاق نمی‌افتد. درختان برای محافظت از خود دربرابر خطر استراتژی‌های متنوعی را ایجاد کرده‌اند. برخی از گونه‌ها ازجمله کاج به زمان‌بندی خوب متکی‌اند. گُل‌های نر و مادهٔ یک درخت با فاصله‌ای چندروزه شکوفا می‌شوند. طوری‌که گُل‌های ماده ازطریق گَردهٔ سایر درختان همان گروه بارور می‌شوند.

شپشک راش تنها ۲ میلی‌متر اندازه دارد اما میلیون‌ها تخم روی شاخ‌وبرگ‌های بی‌دفاع می‌گذارد. لاروهای ریز آن بین غشای فوقانی و تحتانی برگ‌ها تونل‌هایی حفر می‌کنند و لکه‌های زنگ‌زدگی مشخصی را از خود به‌جای می‌گذارند و شپشک‌های بالغ در برگ‌ها سوراخ‌هایی ایجاد می‌کنند که انگار با شلیک تفنگ ساچمه‌زنی ایجاد شده‌اند. در برخی از سال‌ها راش‌ها آن‌قدر مورد تهاجم واقع می‌شوند که شاخ‌وبرگ‌ها از دور دیگر سبز به‌نظر نمی‌رسند بلکه قرمزند