بریده‌هایی از کتاب هزار توی کار خانگی

پایان خوشی وجود ندارد پایان بدترین بخش زندگی است پس یک میانهٔ خوش به من عطا کن و یک آغاز خیلی خیلی خوش. شل سیلوراستاین؛ شاعر و طنزپرداز آمریکایی

او این فعالیت‌ها را به ۹ دسته تقسیم می‌کند: نظافت منزل، آماده‌سازی غذا، شست‌وشوی ظروف غذا، شست‌وشوی لباس‌ها، خرید وسایل ضروری منزل، بچه‌داری و مراقبت از فرزندان، آموزش دادن و کمک در امور تحصیلی فرزندان، مراقبت‌های درمانی، و صنایع دستی خانگی و فعالیت‌های هنری.

نکته‌ای که نباید از نظر دور بماند این است که کار خانگی در هر خانه‌ای به حفظ سرمایهٔ معنوی-جسمی ساکنان آن خانه منجر می‌شود. خواه فرزندی در خانه حضور داشته باشد، خواه بزرگسالی به‌تنهایی زندگی کند.

حفظ سرمایهٔ معنوی و حفظ روحیه و سلامت افراد خانه ـــ که شاید همیشه از آن با عنوان «کانون گرم خانه» یاد می‌شود ـــ موضوع مهم دیگری افزون بر حفظ سرمایهٔ مالی است که کار خانگی به آن کمک می‌کند.

این زنان به نقش کار خانگی در ساختن «یک زندگی» اشاره می‌کنند. نقش مهمی که از یک سو آسایش و آرامش روحی و روانی برای اعضای خانواده فراهم می‌کند و از سوی دیگر به آنها امکان می‌دهد که بر کار، فعالیت و علاقه‌مندی‌های شخصی خود تمرکز کنند.

است. اما احساس می‌کنم من تلاش معنوی بیشتری برای خانواده دارم. حواسم به رژیم سالم و غذای خوب خانواده هست. حواسم به تفریح و خوش‌گذرانی هست. حواسم هست تنش وجود نداشته باشد و از لحاظ روانی همدیگر را حمایت کنیم. که قطعاً اگر این تلاش‌ها نبود هزینهٔ مادی سنگینی در دراز مدت متحمل می‌شدیم.»

«چالش چی بپزم خیلی سخت‌تر می‌شود وقتی بچه‌ای در سن رشد داشته باشی. مدام باید پروتئین و ویتامین را محاسبه کنی که به‌اندازه دریافت کند. نشاسته و قند هم زیاد نباشد تا چاق نشود.

علاوه‌براین بارها پیش آمده است که همسرم گفته آن‌قدر که حساسی اخلاق بچه خراب شده و هر بار این جمله اشک من را درمی‌آورد. چون همسرم نمی‌داند چقدر خودم را در مقابل بچه‌ام مسئول می‌دانم و چقدر حرفش برایم بار روانی دارد.»

در پاسخ به این پرسش اصلی که «چرا کار خانگی انجام می‌دهیم» تاکنون به این جواب رسیدیم: برای کاستن از هزینه‌های خانواده و حفظ سلامت جسمی و روانی اعضای خانه. ما کار خانگی انجام می‌دهیم تا سرمایهٔ مالی و سرمایهٔ انسانی خانواده را حفظ کنیم.

اما اکنون جا دارد بپرسیم که دسته‌بندی کار خانگی به‌راستی چه کمکی به ما می‌کند؟ آیا از سختی و گستردگی آن می‌کاهد؟ آیا از سنگینی بار آن بر دوشمان کم می‌کند؟ یا من صرفاً به‌دنبال ارائهٔ نظریه‌ای هستم که تعریفی دقیق و علمی از کار خانگی ارائه دهد تا خوشحال باشم که دسته‌بندی من بهتر از دیگران است؟! در پایان این فصل به این پرسش‌ها باز خواهم گشت.

تنوع تجربه‌های بی‌شمار زنان مرا به دسته‌بندی‌ای هدایت کرده است که گام نخست آن دیدن کار خانگی در دو مقولهٔ کلی «تولید کالا» و «ارائهٔ خدمت» است. البته تا پایان فصل خواهیم دید که هریک از این دو مقوله، خود به دسته‌هایی دیگر نیز تقسیم می‌شوند.

در نظر بیشتر زنان نقص اصلی تهیهٔ برنامهٔ غذایی، در دسترس نبودن همهٔ مواد غذایی لازم برای هرکدام از غذاهای این برنامهٔ ثابت در خانه است. اینکه در خانه چه غذایی پخته شود ارتباطی مستقیم با دسترسی خانواده به منابع دارد و این مسئله یکی از نقاط مهم تلاقی کار خانگی و حوزه اقتصاد است. درواقع دسترسی به مواد غذایی ارتباطی مستقیم با دسترسی هر خانواده به ثروت و منابع مالی دارد. ناگفته پیداست خانواده‌ای که در تنگنای اقتصادی قرار دارد و به تبع آن دسترسی محدودتری به مواد غذایی دارد، تنوع انتخاب‌هایش برای پخت‌وپز و تولید غذا هم به همین میزان محدودتر می‌شود.

تجربهٔ بسیاری از زنان به‌ویژه در پاسخ به پرسش مربوط به «وظایف شخصی» نشان می‌دهد که مراقبت از سلامت جسمی و روانی اعضای خانه معمولاً بخشی از «کارِ خانگی» است. سوده: «حواسم به رژیم سالم و غذای خوب خانواده هست. حواسم به تفریح و خوش‌گذرانی آنها هست. حواسم هست که تنش وجود نداشته باشد و از لحاظ روانی همدیگر را حمایت کنیم.»

بعضی اوقات اعضای خانه به حفظ سرمایهٔ جسمی و معنوی خود چنان بی‌توجه‌اند که لازم می‌شود زنان ـــ به‌عنوان مسئول کار خانگی ـــ این مسئولیت را نیز به‌عهده بگیرند.

نخست، تولید غذا در خانه از مهم‌ترین راه‌های «حفظ سرمایهٔ مالی» و همین‌طور «حفظ سرمایهٔ جسمی» خانواده است؛ تغذیه یکی از اصلی‌ترین نیازهای انسان برای بقاست، و بدون تولید غذا، اعضای خانهٔ شما نمی‌توانند به کارهای تولیدی خود ادامه دهند چراکه بدون کارهای بازتولیدی کار تولیدی ممکن نیست. بنابراین از تولید غذا هیچ گریزی نیست!

اگر تولید هر روزهٔ غذا برای ما یک مسئله است، نخستین گام به‌رسمیت شناختن آن به‌عنوان یک مسئله و سپس شناخت همهٔ ابعاد و جزئیات آن، و در نهایت چاره‌اندیشی برای هر کدام از چالش‌های آن است.

زنان بسیاری گفته‌اند که از وقتی تمیز کردن خانه را به زمان‌های مشخص و ثابتی در هفته محدود کرده‌اند، هم از فشار ذهنی و بار روانی کار خانگی کاسته‌اند و هم متوجه شده‌اند وسواس قبلی آنها برای نظافت هر روزهٔ خانه بی‌مورد بوده و با کاستن از وسواس باز هم به هدف «حفظ بهداشت» دست می‌یابند.

تأمل، حتی برای یک‌بار، در کارهای مختلفی که در راستای حفظ بهداشت انجام می‌دهیم شاید به ما کمک کند نقاط ضعف و قوت خود را در هر مورد تشخیص دهیم یا کمک کند که برای انجام بهتر هر کار برنامه‌ریزی کنیم یا شاید بتوانیم بخشی از آنها را به زمانی واحد موکول کنیم.

که نظم و ترتیب نه قاعدهٔ روشن و مشخصی دارد و نه بدون آن آسیبی جبران‌ناپذیر به خانه و اهداف کار خانگی وارد می‌شود. به‌عبارت ساده‌تر، نه تابه‌حال کسی از بودنش جانی دوباره گرفته و نه از نبودش جان داده است! با وجود این،‌ نظم می‌تواند برای عده‌ای تسهیلگر زندگی و آرامش‌بخش باشد و به آنها کمک کند تا دیگر امور زندگی خود را سریع‌تر و آسان‌تر سامان دهند. هرچند ممکن است برای کسانی نتیجه عکس داشته باشد و باعث شود که وقتی همه‌چیز به‌شکلی منظم چیده شده است، دچار اضطراب شوند. چه‌بسا خانهٔ منظم دیگران در نظر آنها شبیه به یک گالری هنری یا موزه به‌نظر برسد که نباید در آن به چیزی دست زد!

برای انجام کار خانگی فقط نیرو و توان جسمی کافی نیست؛ علاوه بر توان جسمی به توان ذهنی هم نیاز داریم تا بدانیم هر کاری را چطور، چگونه، چه وقت و در چه جایی انجام دهیم. ضمن اینکه انجام بعضی کارها به آموزش اولیه یا مهارت نیاز دارد. شاید دلیل اینکه برای وعدهٔ غذایی بعدی دلمه درست نمی‌کنید این باشد که بلد نیستید نه اینکه توان جسمی‌اش را ندارید! در واقع شما علاوه بر توان جسمی از ذهن خود نیز مایه می‌گذارید. اینکه تصمیم بگیرید چطور از کودک یا سالمندتان مراقبت کنید، چه غذایی بپزید، کمد لباس یا قفسه‌های کتابخانه را چطور مرتب کنید و برای کارها چطور برنامه‌ریزی کنید به توان ذهنی، قدرت اندیشیدن و تصمیم‌گیری نیاز دارد.

کار خانگی از جنس کار عاطفی نیز هست. مادر خانه‌داری را در نظر بگیرید که متوجه می‌شود فرزند محصلش فردا آزمونی در پیش دارد. او با توجه به نیاز فرزند نوجوانش که برای مطالعهٔ درس نیاز بیشتری به تمرکز دارد تصمیم می‌گیرد از رفت‌وروب خانه صرف‌نظر کند؛ ازطرف‌دیگر با توجه به ذائقهٔ غذایی خانواده‌اش و اینکه چه روزی از هفته است عصرانه‌ای مقوی و خوشمزه آماده می‌کند که در یک شب بلند زمستانی خاطره‌ای شیرین برای خانواده‌اش ساخته باشد و علاوه بر آن کاری روحیه‌بخش برای فرزندش کرده باشد. در واقع او خود را درگیر احوالات شخصی اعضای خانه می‌کند و بعد از تشخیص نیاز عاطفی فرزندش، برای پاسخ دادن به این نیازها تصمیماتی می‌گیرد و آنها را اجرا می‌کند. این مادر مشغول انجام «کار عاطفی» است.

انجام کارهای خانگی ـــ ازآنجاکه عموماً با کار عاطفی گره خورده است ـــ معمولاً به انگیزه و توان معنوی نیاز دارد و همین ویژگی برون‌سپاری آن را سخت می‌کند.

انجام کارهای خانگی ـــ ازآنجاکه عموماً با کار عاطفی گره خورده است ـــ معمولاً به انگیزه و توان معنوی نیاز دارد و همین ویژگی برون‌سپاری آن را سخت می‌کند. تجربهٔ زنانی که بعضاً در این فصل نقل خواهد شد نشان می‌دهد که اگر زنان از توان معنوی خود کمک نگیرند، از پس انجام هر روزهٔ کارخانگی برنخواهند آمد.

«تنها آرزویم این است که خستگی‌ها و مریضی‌هایم به‌رسمیت شناخته شود. وقتی تو یک زنی و مسئول کارهای خانه هیچ‌وقت نمی‌توانی خسته باشی، مریض باشی یا حوصله نداشته باشی. اگر این حق برای من به‌رسمیت شناخته می‌شد خیلی حس خوبی پیدا می‌کردم.»

برای انجام کارها افزون بر توان جسمی، به توان ذهنی و هوش و مهارت هم نیاز داریم. امکان‌هایی مانند استقلال عمل داشتن، امکان برنامه‌ریزی و تنظیم وقت، یا پیدا کردن مهارت و آموزش دیدن، پیوند مستقیمی با این شکل از توان و نیرو دارند.

وقتی شما مشغول انجام کاری هستید که انرژی جسمی لازم برای انجام آن را دارید، توان ذهنی و فکری لازم را هم برای چگونگی انجامش دارید، اما عاملی مثل بی‌تفاوتی دیگران انگیزهٔ شما را برای انجام آن کمرنگ می‌کند یا عاملی مثل انزجار از کار خانگی احساس بدی به شما منتقل می‌کند، بهتر درمی‌یابید که کار خانگی یک کار عاطفی است و نیازمند توان معنوی.

می‌توانیم با دقت در نحوهٔ انجام کارهای خانگی و با تغییر برخی شیوه‌ها جلوی آسیب‌های جسمانی آن را بگیریم؟

«در یک آخر هفته فهرست غذا و فهرست خرید سه هفته بعد را می‌نویسم و طبق آن پیش می‌روم. حدوداً یک نصف روز تعطیل را صرفش می‌کنم ولی ارزشش را دارد.»

گیتی: «زمان دلپذیر من موقعی است که دارم آشپزی می‌کنم و یار کمکم می‌کند یا حتی می‌نشیند در آشپزخانه و در حال آشپزی با هم بحث‌های درست و حسابی و جان‌دار می‌کنیم.»

«قسمت بد قصه اینجاست که همان‌هایی که برایشان وقت گذاشتی و سعی کردی راضی‌شان کنی اکثر اوقات راضی نمی‌شوند و می‌گویند کاش چیز دیگری پخته بودی ولی خودشان هم نمی‌دانند چه! این‌جوری خستگی به تن آدم می‌ماند.»