بریده‌هایی از کتاب جهش اجتماعی

وقتی که پژوهشگران عمداً افراد را در معرض ویروس سرماخوردگی قرار می‌دهند، می‌بینند افراد شاد و برخوردار از حمایت اجتماعیِ خوب در مقایسه با افراد ناخشنود و محروم از حمایت اجتماعی کمتر احتمال دارد به سرماخوردگی مبتلا شوند. همچنین افراد شاد و بهره‌مند از حمایت اجتماعی وقتی که به نام علم عمداً مجروح می‌شوند سریع‌تر بهبود پیدا می‌کنند.

فقط به این دلیل که ژن‌هایمان ما را با فشاری عظیم در جهتی که می‌خواهند می‌رانند نمی‌توان گفت ما هم ناچاریم به همان سو برویم.

زندگی کردن مادربزرگ و نوه‌ها در یک شهر با کاهش میزان مرگ‌ومیر کودکان ارتباط دارد.

همسر جدید در محیط زندگی اجدادمان پدیده‌ای به‌نسبت نادر بود، چون ما در تمام مدت عمر در یک گروه کوچک ثابت از افراد قرار داشتیم. اما اکنون در جهانی زندگی می‌کنیم که در آن، همسر جدید هم -مانند چربی و نمک و قند- به‌طور نامحدود عرضه می‌شود و وسوسه‌ای دائمی برایمان به‌وجود می‌آورد که رابطهٔ کنونی‌مان را کنار بگذاریم و رابطه‌ای جدید و هیجان‌انگیزتر را شروع کنیم. البته، رابطهٔ جدید هم زود کهنه می‌شود، چون جاذبه و افسونِ تازگی، بنا به تعریف، زودگذر است و بنابراین نهایتاً راضی‌کننده نیست.

داستان‌گویی به هر نسل امکان می‌دهد که بر اطلاعات گردآوری‌شدهٔ نیاکانش چیزی بیفزاید، و به این شکل در فرهنگ‌ها دانش مربوط به شیوهٔ رویارویی با محیط پیرامون انباشته می‌شود.

دستگاه ایمنی ما طوری تکامل یافت که هنگام شادی‌مان با بیشینهٔ قدرت و ظرفیت کار کند، اما وقتی شاد نیستیم فعالیتش به‌شدت کاهش یابد. به همین دلیل است که نارضایتیِ بلندمدت می‌تواند، به واسطهٔ اثرات سوئش بر دستگاه ایمنی، به معنای دقیق کلمه شما را بکُشد، و از همین رو است که در دوران سالمندی تنهایی مهلک‌تر از سیگار کشیدن است. در حقیقت، وقتی سنتان از شصت‌وپنج سال گذشت، سیگار کشیدن یا مشروب‌خواری یا پرخوری با دوستان بهتر از تنها ماندن در خانه است.

از شواهد موردی و شخصی چنین برمی‌آید که احتمالاً کتاب بیش از تلویزیون تأثیر مهم و ماندگار بر ما دارد. اگر این‌طور باشد، بخش مهمی از داستانگویی فرایندهای تخیلی و مولدی است که وقتی کسی داستانی را تعریف می‌کند که نمی‌توانیم مستقیم تجربه کنیم، در ذهنمان رخ می‌دهند. اما حتی کتاب‌ها هم معمولاً به اندازهٔ داستان‌هایی که تعریف می‌کنیم و می‌شنویم به‌یادماندنی و مهم نیستند، زیرا خواندن معمولاً در تنهایی انجام می‌شود.

خوراک و دوستان و رابطهٔ جنسی را در اولویت قرار دهید. این سه چیز پایه و اساس شادکامی روزمره‌اند. توجه داشته باشید که اینجا به پول یا آزادی هیچ اشاره‌ای نشده است. برخورداری از پول فراوان و آزادی گسترده هیچ ایرادی ندارد، اما کوشش در پی این دو چیز نباید فرصت لذت بردن از خوراک و رابطهٔ جنسی و دوستان خوب را از میان ببرد. این سه چیز به احتمال فراوان تجربیات شادی را پدید می‌آورند که نهایتاً روی هم جمع می‌شوند و زندگی‌ای می‌سازند که ارزش زیستن داشته است.

ژن‌های ما انسان‌ها [نیز مانند ژن‌های حیوانات] بر تصمیم‌هایمان اثرگذارند، اما این اثرگذاری فقط در ترکیب با طیف وسیعی از ورودی‌ها رخ می‌دهد و برخی از این ورودی‌ها درون مغزمان وجود دارند و تابعی هستند از اینکه چه تصوری از خودمان داریم و اینکه چگونه می‌خواهیم باشیم.

همکاریْ اجداد ما را باهوش‌تر کرد، اما مستلزم تغییرات متعدد در طرز کار ذهن آنها نیز بود. نخستین و مهم‌ترین تغییر این بود که اجدادمان یاد گرفتند از مزایای به اشتراک گذاشتن اطلاعات بهره‌مند شوند.

اذعان به قدرت ژن‌ها به معنای انکار اهمیت تربیت و طبقهٔ اجتماعی و فرهنگ و عواملی از این دست نیست.

توانایی کشتن از راه دور مهم‌ترین اختراع کل تاریخ جنگ است، چون به این ترتیب ضعیف‌ترها می‌توانند با عدهٔ بیشتر از محلی به‌نسبت امن به قوی‌ترها حمله کنند. سنگسار کردن احتمالاً یکی از نخستین شکل‌های مجازات است که اجدادمان برای همنوعانی که وظیفهٔ خود را ادا نمی‌کردند در نظر گرفتند، و تا دوران اخیر نیز به‌صورت یکی از شکل‌های رایج مجازات باقی مانده است.

آتش به ما امکان داد که زمان کنار هم بودنمان را طولانی‌تر کنیم و پس از تاریک شدن هوا نیز جمع باشیم، بدون اینکه خطر شکار شدن پیش بیاید، و به این ترتیب فرصت بی‌نظیری برای معاشرت و تأمل به ما داد، چون در آن هنگام انجام کارهای روز دیگر امکان‌پذیر نبود.

جامعه‌ستیزها اغلب در برخورد نخست اشخاص جذاب و بامزه‌ای هستند، اما می‌کوشند تا هر زمان که لازم شد با بقیه خوب رفتار کنند، چون در پی سوء استفادهٔ بی‌رحمانه از دیگران هستند. اگر احساس گناه یا شرم نداشته باشم، هنگامی که فرصت را برای گرفتن چیزی که از شما می‌خواهم مناسب ببینم، هیچ نیروی درونی‌ای وجود نخواهد داشت که مرا از این کار باز دارد.

برخی خوشی‌ها به‌وضوح برای موفقیت در زندگی مفید است، اما شادکامی بیش از اندازه از لحاظ مالی فاجعه‌بار است. به همین دلیل است که تکامل ما را طوری طراحی کرده که در سطح معتدل و معقولی شادکام باشیم و گاه‌به‌گاه لحظات بسیار شادی را تجربه کنیم که خیلی زود محو می‌شوند و دوباره به سطح پایه‌ای شادکامی خود برسیم. شمار فراوانی از متخصصان حرفه‌ایِ خودیاری می‌خواهند به ما بقبولانند که رسیدن به شادکامی بیشینه یا همیشگی باید هدف ما باشد، اما اگر از منظر تکاملی نگاه کنیم، چنین هدفی نه دست‌یافتنی است نه مطلوب.

این که باهوش‌تر شده‌ایم به معنای آن نیست که عاقل‌تر هم شده باشیم. خوب یا بد، نتوانسته‌ایم در بسیاری از غرایز قدیممان هیچ تغییری به‌وجود آوریم. آشکارتر از همه اینکه ترسمان از بیرون ماندن از بازیِ جفت‌گیری هنوز هم عمیقاً بر خصوصیات روانی‌مان اثرگذار است و سبب می‌شود خیلی به این موضوع توجه داشته باشیم که درون گروهمان، در مقایسه با دیگران در چه رتبه و جایگاهی قرار می‌گیریم. این مقایسهٔ اجتماعیِ دائمی تقریباً بیش از هر چیز دیگر برای شادکامی انسان مخرب است. و البته باعث می‌شود فضول هم بشویم.

پختن غذا اجدادمان را از جویدن دائم که برای غذاهای خام لازم است خلاص کرد. شامپانزه به‌طور معمول در طول روز تقریباً هشت ساعت مشغول جویدن است تا غذا پیش از اینکه واقعاً قابل هضم باشد نرم شود. تصورش هم دشوار است که هشت ساعت جویدن در هر روز، به‌ویژه برای گونه‌ای مانند ما که این اندازه به زبان گفتاری وابسته است، چه اندازه می‌تواند مشکل‌ساز باشد. به‌راستی هم در جهانی که همه بی‌وقفه در حال جویدن باشند، به علت مشکلات ناشی از صحبت کردن با دهان پُر، زبان حتماً آهسته‌تر تکامل می‌یابد.

اگر فرضیهٔ مغز اجتماعی را جدی بگیریم، نتیجه می‌شود که IQ فراوردهٔ جانبی هوش اجتماعی ما است و نه برعکس. و اگر هوش اجتماعی به‌راستی بازنمای قابلیت‌های ذهنیِ گسترده‌ترمان باشد، آن‌گاه تبیین کاملاً معقولی برای این واقعیت داریم که IQ اغلب سنجهٔ ضعیفی برای پیش‌بینی میزان موفقیت شغلی است. وقتی IQ را اندازه می‌گیریم، فقط به تکهٔ کوچکی از کیک شناختی توجه می‌کنیم، در حالی که هوش اجتماعی‌مان احتمالاً می‌تواند دربارهٔ قابلیت ما در مواجهه با جهان چیزهای خیلی بیشتری بگوید.

شما عکس‌هایی از خودتان را ترجیح می‌دهید که از زاویهٔ مناسب و در لحظهٔ مناسب گرفته شده‌اند، و همین عکس‌ها را در فیسبوک یا تیندر یا پروندهٔ شغلی‌تان می‌گذارید. چون بعداً هم این عکس را خیلی بیشتر از عکس‌هایی که دوست ندارید (و پاکشان کردید) می‌بینید، رفته‌رفته این باور در شما تقویت می‌شود که این عکسِ خوبِ غیرواقعی بازنماییِ دقیقی از شما است. پس عجیب نیست که در نهایت خودتان را «۲۰ درصد بیشتر از چیزی که هستید» تصور می‌کنید.

تمایل به بزرگنمایی دربارهٔ خود را تکامل در من ایجاد کرده است تا کمکم کند به دستاوردهای اجتماعی‌ای برسم که اگر دربارهٔ اینکه واقعاً چه هستم صادق باشم به آنها دست نمی‌یابم.

ما خودمان را فریب می‌دهیم تا بتوانیم در فریب دیگران کاراتر عمل کنیم.

کسانی که بیشتر از همه اخبار جعلی را باور می‌کنند هواداران متعصبی هستند که از قبل باورهای سفت‌وسختی همراستا با گزارش‌های دروغین داشته‌اند.

طبق فرضیهٔ نوآوری اجتماعی، این واقعیت که شمار مردان مخترع بیشتر از زنان است نشان نمی‌دهد که قوهٔ ابداع و ابتکار زنان ضعیف‌تر است، بلکه نشانهٔ آن است که اجتماعی بودن زنان آنها را به نوآوری در جای دیگر سوق می‌دهد.

منر در مجموعه‌ای از آزمایش‌ها نشان داد که وقتی رهبرهای بابون‌مانند (یعنی رهبرانی که گرایش شدیدی به سلطه دارند) احساس کنند مقام رهبری‌شان از سوی زیردست‌ها تهدید می‌شود، گردش اطلاعات میان اعضای گروه را محدود می‌کنند و اعضای بااستعداد را از گروه کنار می‌گذارند، هرچند این کار به بهای ضعف عملکرد گروه تمام شود. منر همچنین دریافت رهبران بابون‌مانند، هنگامی که احساس کنند مقام رهبری‌شان از سوی اعضای بااستعداد گروه تهدید می‌شود، به راهبرد قدیمی و کارای تفرقه بینداز و حکومت کن نیز اتکا می‌کنند. این‌گونه رهبران می‌کوشند از برقراری پیوند اتحاد میان سایر اعضای گروه جلوگیری کنند.

بسیاری از دیکتاتورهای امروزی کار خود را به‌عنوان مبارزان آزادی‌بخش آغاز کردند و اغلب جان و مال خود را برای براندازی دیکتاتور یا رهبر استعماری پیش از خود به خطر انداختند. اما وقتی که این رهبران به موفقیت برسند و رقابت میان‌گروهی پایان بگیرد، رهبران بابون‌مانند منافع خود را بر منافع گروهشان ترجیح می‌دهند و به جای خدمت به مردم بر تحکیم پایه‌های قدرت خود تمرکز می‌کنند.