بریده‌هایی از کتاب کلیدهای پرورش تفکر در کودکان و نوجوانان

درست فکرکردن می‌تواند تنش عاطفی را برطرف کند

اگر مسائل حل نشده روی هم تلنبار می‌شدند، چه می‌شد؟ و با گذشت زمان، روی احساس و احتمالاً رفتار شما چه تأثیری می‌گذاشت؟ شاید احساس بی‌کفایتی و بیچارگی می‌کردید و رفتارهایی را در پیش می‌گرفتید که در اجتماع پذیرفته نیستند. کودکان هم وقتی نمی‌توانند مشکلاتی را که بین آنها و دیگران پیش آمده است حل کنند، دچار همین وضعیت می‌شوند.

کودکانی که می‌توانند تشخیص دهند هر رفتار علتها و پیامدهایی دارد، آدمها احساس دارند و مشکلاتی که هر روز در رابطه با دیگران پیش می‌آید معمولاً بیشتر از یک راه‌حل دارند، از کودکانی که فقط به مشکل پیش رویشان واکنش نشان می‌دهند، مشکلات رفتاری کمتری دارند.

می‌توانیم هم سوار اتومبیل باشیم و هم حرف بزنیم؟ - می‌توانیم هم سوار اتومبیل باشیم و هم راه برویم؟ - بعد از اینکه سوار اتومبیل می‌شویم، چه کار می‌کنیم؟.... را می‌بندیم (کمربند ایمنی).

۱. مشکل را اعلام کنید یا از کودک بخواهید که او اعلام کند. ۲. بگویید هدف این است که راههای متفاوت زیادی را برای حل این مشکل پیدا کنید. ۳. همه پیشنهادها را بنویسید. (حتی وقتی کودکان خواندن بلد نیستند، دوست دارند ببینند که شما گفته‌هایشان را یادداشت می‌کنید.)

کودکانی که آموزش روش حل مشکل را گذرانده‌اند، نه تنها تغییر رفتار داده‌اند که این حتی در سنین پایین و کلاس اولیها هم دیده می‌شود، بلکه در برنامه درسی هم موفق‌تر عمل می‌کنند. احتمالاً وقتی رفتارها در نتیجه مهارتهای حل مشکل بهبود می‌یابند، کودکان بهتر می‌توانند از عهده تکالیف درسی خود برآیند و در نتیجه در مدرسه موفق‌تر عمل می‌کنند.

اگر کودکان بتوانند یاد بگیرند که چگونه مشکلات متعارف روزانه خود را حل کنند، احتمالاً کمتر هیجان‌زده، بی‌تفاوت، کمرو، پرخاشگر یا گوشه‌گیر می‌شوند.

مربیان و پزشکان معمولاً بر این نکته تأکید دارند که رهایی از تنش عاطفی می‌تواند در درست فکرکردن مؤثر باشد، اما روش حل مشکل از زاویه دیگری به این وضعیت نگاه می‌کند. ما می‌گوییم توان درست فکرکردن می‌تواند تنش عاطفی را برطرف کند. به این ترتیب بسیار مهم است کودکان یاد بگیرند به مشکلاتی فکر کنند که هنگام رویارویی با دیگران برایشان پیش می‌آید.

اگر به فرزندتان کمک کنید تا درباره مشکلش فکر کند، برای او در زندگی مفیدتر از این خواهد بود که هربار فوری جلوی کار ناخوشایندش را بگیرید؛

روش حل مشکل از تمرکز بر مهارتهای والد، یک گام جلوتر می‌رود و روی مهارتهای کودک متمرکز می‌شود.

همه ما دوست داریم آزاد باشیم تا برای خودمان فکر کنیم. بچه‌ها هم همین‌طورند؛ البته به شرط اینکه از مهارتهای فکرکردن برخوردار باشند.

افکار ما روی کارهایمان تأثیر می‌گذارند.

از چهار و حتی گاهی سه سالگی، کودکانی که خوب حلِ مشکل می‌کنند، می‌توانند راههای متفاوتی را برای به دست آوردن چیزهایی که می‌خواهند، امتحان کنند و در ضمن وقتی نمی‌توانند خواسته‌شان را به دست آورند، بهتر با ناراحتی خود کنار می‌آیند.

هدف اصلی روش حل مشکل این است که به گونه‌ای حرف بزنیم که به بچه‌ها کمک کند درباره مشکلات خود فکر کنند.

«از امروز بعضی وقتها بازی می‌توانم حلِ مشکل کنم یا روش حل مشکل را انجام می‌دهیم.» الکس همیشه از اینکه زمانی را با مادرش بگذراند، خوشحال می‌شد و در نتیجه فوری از این پیشنهاد خوشش آمد.

ماری گفت: اول من شروع می‌کنم. الکس پسر است؛ الکس بادکنک نیست. درسته؟ ماری با این کار روی کلمات روش حل مشکل تأکید می‌کرد. الکس خندید.

الکس چه چیزهایی نیست؟ الکس... نیست. الکس با قهقهه گفت: «من خانه نیستم!» - درست است. دیگر چه نیستی؟ - من.... خرگوش نیستم. پیتر تکرار کرد: «من خرگوش نیستم.» الکس گفت: «من...ماهی نیستم.»

او دور اتاق می‌دوید و به چیزهای مختلفی اشاره می‌کرد و فریاد می‌کشید: «این پروانه نیست، این کامیون نیست، این سوسک نیست.» ماری از تماشای اشتیاق الکس خوشحال بود و متوجه شد که بازی با این کلمه‌ها در هر زمان و مکانی ساده است.

الکس و مادرش به بازی هست/ نیست ادامه دادند، اما بازی و/یا را هم شروع کردند. کلمه‌های و و یا را زمانی به کار می‌بریم که می‌خواهیم بیشتر از یک راه‌حل برای مشکلمان پیدا کنیم.

ماری امیدوار بود که آشنایی با کلمات یا و و بعدها به فرزندانش کمک کند تا برای مشکلات خود چند راه‌حل ممکن را در نظر بگیرند و فقط به اولین راه‌حلی که به فکرشان می‌رسد، قانع نشوند.

ابتدا ضمن بازی، بچه‌ها را به این کلمات عادت دهید و سپس آنها را در گفت‌وگوهایی که برای حل مشکل انجام می‌دهید به کار ببری

شش جفت کلمه‌ای را بررسی می‌کنیم که اساس گفت‌وگوهای این روش را شکل می‌دهند. این کلمات عبارتند از هست (است)/ نیست، و/ یا، بعضی/ همه، قبل/ بعد، الآن/ بعداً، مثل‌هم/ متفاوت.

کلمات قبل و بعد مفاهیم ضروری برای فکر کردن استنتاجی هستند. این کلمات به کودکان این امکان را می‌دهند که متوجه شوند، «بعد از اینکه به او حرف بد زدم، مرا زد.»

الآن و بعداً کلماتی هستند که به کودکان کمک می‌کنند وقتی نمی‌توانند چیزی را که می‌خواهند فوری داشته باشند، با ناراحتی‌شان کنار بیایند.

بازیها باید لذت‌بخش باشند.

کلمات مثل هم و متفاوت کلمات حل مسئله هستند و به فرزندانتان کمک می‌کنند تا بفهمند، «آدمهای متفاوت می‌توانند در شرایط مثل هم، احساسهای متفاوتی داشته باشند.» علاوه براین، کودکان یاد می‌گیرند برای حل یک مسئله، راههای متفاوتی وجود دارد.

وقتی خود بچه‌ها راه‌حلی را پیشنهاد می‌کنند، آن راه‌حل را قبول دارند.

هنگامی که کودکانتان با بچه‌های دیگر بازی می‌کنند، از آنها بپرسید: «کاری که می‌کنی (به زور گرفتن یا سهیم شدن اسباب‌بازی) کار خوبی هست یا کار خوبی نیست؟ (این سؤال را هم در مواقعی بپرسید که فرزندتان کار مثبتی انجام می‌دهد، و هم در مواقعی که کاری منفی.)

بازی با کلمات احساسی برای به خاطر سپردن این درس بسیار مفید است و حتی هنگام رانندگی، ظرفشویی یا مراقبت از فرزندان کوچک‌تر هم می‌توانید آن را انجام دهید. مثلاً هنگام صرف شام، دور میز غذاخوری می‌توانید به فرزندانتان بگویید: سه چیز مرا خوشحال می‌کنند، خوب گوش کنید تا یادتان بماند

وقتی کودکان مفهوم احساسی را درک کنند، معمولاً به سرعت بازیهای خودشان را درست می‌کنند. این نشانه خوبی است که کودکان بازیها را می‌فهمند و از آنها لذت می‌برند، در ضمن این بازیها موجب می‌شوند که برنامه روش حل مشکل در هر خانواده‌ای انعطاف‌پذیر و منحصربه فرد باشد.