بریده‌هایی از کتاب مجموعه آثار چخوف (جلد چهارم)

فلسفه مذهبی‌تان به قدری فاسدتان کرده است که در همه چیز، جز مه نمی‌خواهید ببینید.

هوار می‌کشیم و جنگ را غارتگری و بربریت و دهشت و برادرکشی می‌نامیم و اگر چشم‌مان به خون بیفتد بی‌هوش می‌شویم. اما کافی است فرانسوی‌ها یا آلمانی‌ها به ما توهین کنند فوری روحیه‌مان دستخوش شور و هیجان می‌شود و از ته دل فریاد «هورا» برمی‌آوریم و به دشمن حمله‌ور می‌شویم، و در چنین موقعی است که شما هم سلاح‌های‌مان را دعای خیر می‌کنید و شجاعت‌های ما شور و شعفی همگانی و در عین حال بی‌شایبه برمی‌انگیزد. پس

اگر زندگی بشر تا این حد ساده و بی‌حساب پایه‌گذاری شده است که بازرسی چنان بی‌رحم و نادرست، که آرد دولتی را می‌دزدید، مورد احترام باشد و در محیط مدرسه همگی برای سلامت و رستگاری‌اش دعا کنند، در این صورت آیا باز منصفانه است که او از آدم‌هایی چون لایوسکی و فن کورن فقط به صرف آنکه بی‌دین هستند بپرهیزد؟

انسان راه نجات را باید فقط در وجود خودش جست‌وجو کند و چنانچه موفق به یافتن آن نشود لزومی ندارد وقتش را تلف کند،

اگر میسرش می‌شد روزها و سال‌های گذشته را بازگرداند حقیقت را جایگزین دروغ، کار را جایگزین بطالت و شادی را جایگزین ملال می‌کرد، به آنهایی که صفای‌شان را گرفته بود صفا باز می‌داد و خدا و انصاف را باز می‌یافت اما همه اینها همان قدر نامیسر بود که بازگرداندن ستاره به آسمان

ایمان بدون عمل چیزی است که به مرده می‌ماند اما عمل بی‌ایمان بدتر از آن است؛ فقط وقت آدم را هدر می‌دهد و بس.

عجب آدمی هستید! شمایی که به مسیح ایمان ندارید سبب چیست که غالباً از او اسم می‌برید؟ - چرا، ایمان دارم اما به شیوه خودم، نه به سبک شما.

آری، زندگی در کنار آنان سخت تلخ و دشوار است با این همه، آنها هم انسانند و مانند همه انسان‌ها رنج می‌برند، درد می‌کشند، اشک می‌ریزند و در زندگی‌شان چیزی که نتوان برای آنها توجیهی پیدا کرد، وجود ندارد. کار شاق و طاقت‌فرسایی که باعث می‌شود تک تک اعضای بدن انسان تا صبح درد کند و بنالد، زمستان‌های سرد و سخت، خشک‌سالی، محصول کم، فقر و احتیاج؛ و در این رهگذر نه تنها احدی به داد آدم نمی‌رسد بلکه امیدی هم به مدد کسی نیست. آنان که ثروت و قدرت‌شان بیشتر از ثروت و قدرت این تهیدستان است نمی‌توانند به آنها کمک کنند چرا که خود نیز خشن و متقلب و همیشه مست‌اند و با همان روش نفرت‌انگیز تهیدستان فحاشی و عربده‌کشی می‌کنند.

فعلا فقط در روستاهاست که زن از مرد عقب نمی‌ماند؛ آنجا او مانند مردها فکر و احساس می‌کند و به نام تمدن، مجدانه با طبیعت می‌جنگد. اما زن بورژوا و روشنفکر شهری از دیربار عقب مانده است و دارد به وضع اولیه‌اش رجعت می‌کند؛ او دیگر نیمه انسان و نیمه حیوان است و از خیر سر او بسیاری از دستاوردهای نبوع انسان، پاک از دست رفته‌اند؛ زن رفته رفته از میان می‌رود و ماده ماقبل تاریخ جایگزین او می‌شود. عقب‌ماندگی زن روشنفکر، مدنیت را با خطری جدی روبرو می‌کند؛ او در سیر قهقرایی‌اش می‌کوشد مرد را هم به دنبال خود به قهقرا بکشد و مانع پیشرفتش می‌شود. این حقیقتی است تردیدناپذیر.

دکتر همین که تنها ماند با تمام وجود به استراحت کردن پرداخت. چه خوش است روی کاناپه، بی‌حرکت دراز کشیدن و تنهایی را حس کردن! سعادت راستین بدون داشتن لحظه‌های تنهایی مفهوم ندارد. بی‌شک ابلیس آن فرشته مطرود، به خاطر عشق به تنهایی - عشقی که فرشتگان با آن بیگانه‌اند - به پروردگار خیانت کرده بود