بریده‌هایی از کتاب اخلاق به روایت استاد مطهری

هیچ موجودی به اندازه انسان نیازمند به ساخته شدن نیست و هیچ موجودی به اندازه انسان قابل ساخته شدن نیست و هیچ موجودی به اندازه انسان ارزش ساخته‌شده‌اش با ارزش ساخته‌نشده‌اش این قدر تفاوت ندارد.

اعمال خیر اخلاقی از قبیل راستی و امانت و عفت و ایثار و یاد خدا قلب را نورانی و فطرت را بیدارتر و زنده‌تر می‌کند [و برعکس،] گناهان و معاصی از قبیل دروغ و خیانت و غیبت و تجاوز به حقوق مردم و بی‌عفتی و بالاخره غفلت از خدا به روی فطرت پرده می‌کشد و آن را خفه می‌سازد.

هر موجودی که پا به جهان می‌گذارد و آفریده می‌شود همان است که آفریده شده است، یعنی ماهیت و واقعیت و چگونگیهایش همان است که به دست عوامل خلقت ساخته می‌شود. اما انسان، پس از آفرینش، تازه مرحله اینکه چه باشد و چگونه باشد آغاز می‌شود. انسان آن چیزی نیست که آفریده شده است، بلکه آن چیزی است که خودش بخواهد باشد؛ آن چیزی است که مجموع عوامل تربیتی و از آن جمله اراده و انتخاب خودش او را بسازد.

باشد. انسان موجودی است که مسئول ساختن شخصیت خودش است؛ یعنی انسانِ بالقوه است، باید خودش را انسان بکند. گربه را خلقتْ گربه کرده است، سگ را خلقت سگ کرده، موش را هم خلقت موش کرده، آن گل شمعدانی را هم خلقت گل شمعدانی کرده است. تنها موجودی که اگر بخواهد واقعا مصداق نوع خودش یعنی انسان باشد باید با دست خودش این کار را بکند و خودش را انسان بکند، انسان است.

از نظر قرآن، انسان موجودی است که توانایی دارد جهان را مسخَّر خویش سازد و فرشتگان را به خدمت خویش بگمارد و هم می‌تواند به «اسفل سافلین» سقوط کند.

نظر قرآن به این است که انسان همه کمالات را بالقوه دارد و باید آنها را به فعلیت برساند و این خود اوست که باید سازنده و معمار خویشتن باشد.

مسئولیت انسان در ساختن خویش هیچ موجودی به اندازه انسان نیازمند به ساخته شدن نیست و هیچ موجودی به اندازه انسان قابل ساخته شدن نیست و هیچ موجودی به اندازه انسان ارزش ساخته‌شده‌اش با ارزش ساخته‌نشده‌اش این قدر تفاوت ندارد.

انسان یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره او را به دست خودش داده است که هر طور که می‌خواهد ترسیم کند؛

انسان یگانه موجودی است که خودش باید «خویشتن» را انتخاب کند که چه باشد.

ولی انسان از نظر خُلق، بالقوه به دنیا می‌آید و خودش است که باید برای خودش خُلق بسازد و به عبارت دیگر این خود انسان است که باید خودش را از نظر درون و روح و اندامهای روحی بیافریند.

انسان با غیر انسان این تفاوت را دارد که به واسطه تمرین و تکرار می‌تواند طبیعت و فطرت خود را تغییر دهد و مسخ کند، و می‌تواند آن را تکمیل نماید. عمل به واسطه تکرار و تمرین، سازنده انسان است از همان راهی که گفته شد، یعنی صورت گذاشتن عمل از خود در روح.

انسان تنها به وسیله تعلیم و یاد دادن ممکن نیست، تعوید (عادت دادن) لازم است؛ یعنی خود شخص باید با تمرین و تکرار عمل، به اصطلاح قدما در خود «ملکه» ایجاد کند و به اصطلاح امروزیها شخصیت اخلاقی برای خود بسازد.