بریده‌هایی از کتاب آموزش و پرورش فنلاند

«جهانی بیندیش، محلی عمل کن»

میزان مطالعهٔ کتاب باشد. در حالی که جمعیت این کشور به زور به نیمی از جمعیت پایتخت ایران یعنی تهران برسد با این حال مردم فنلاند سالانه چیزی حدود شصت و هفت میلیون کتاب به امانت می‌گیرند!!!

همه، نگاه هایشان رو به کودکان رفت! اینها معادن و منابع اصلی بودند که خدا در اختیارشان قرار داده بود،

امنیت: شهر هلسینکی پایتخت کشور فنلاند به عنوان یکی از امن‌ترین پایتخت‌های دنیا شناخته می‌شود و یک بار برای آزمایش دوازده کیف پر از پول که درونش عکس‌های خانوادگی و کارت شناسایی و شماره تماس وجود داشت در نقاط مختلف شهر رها شد و پس از مدت کوتاهی یازده عدد از کیف‌ها به صاحبانشان بازگشت و این آماری خیره کننده است که در خیلی شهرها و کشورهای جهان چنین چیزی را نمی‌توان دید. امنیت، هدیه‌ای بود که خواندن این حجم از کتاب و بالا رفتن سطح دانش و جهان بینی افراد یک جامعه برای آنها به ارمغان می‌آورد و در یک جامعه امن است که مردم با خیال راحت می‌توانند رشد کنند.

کشوری که بعد از جنگ جهانی دوم در فقر کامل به سر می‌برد و با شروع به کار سازمان یونسکو جزء اولین کشورهایی بود که کمک مالی دریافت کرد تا مردمش بتوانند شکم خود را سیر نگاه دارند. در آن زمان مردم فنلاند هیچ چیزی نداشتند، یک سرزمین یخ زده و بدون هیچ گونه منابعی! و اینجا بود که مردم فنلاند به این نتیجه رسیدند که فقط خودشان را دارند. و این بزرگترین لطفی بود که خدا در حقشان کرد تا به قدرت‌های درونی خود بازگردند. در حقیقت بعد از جنگ جهانی دوم مردم فنلاند به این نتیجه رسیدند که برای رها شدن از این وضعیت یک راه دارند: همبستگی! این شد رمز موفقیت‌شان. به مرور حلقه‌های اتحاد میان مردم فنلاند شکل گرفت و شروع به رشد کردند.

برنامه ریزان و حاکمان کشور پنج و نیم میلیون نفری فنلاند به این نتیجه رسیده‌اند که اگر مردمی شاد، اقتصادی پویا، کشوری ثروتمند می‌خواهند باید به عظیم ترین ثروت موجود در جامعه یعنی کودکان نگاه ویژه‌ای داشته باشند و از هر گونه سرمایه گذاری در آن دریغ نکنند.

روانشناسان دریافته‌اند انسان‌های شاد، امیدوار به آینده، خندان، انرژی بسیار عظیمی را در وجود خود برای پیشرفت و رشد و یادگیری و آموزش دارند. اصولاً هنگامی که رضایت از زندگی بالا می‌رود و انسان احساس شادی و نشاط می‌کند هورمون‌هایی در بدن ترشح می‌شود که گوش را شنواتر، چشم را بیناتر و اعتماد به نفس را بالاتر می‌برد.

در طبقه بندی بهترین آموزش و پرورش‌های دنیا کشورهای شرق آسیا پیشتاز هستند و فنلاند که چندین سال مقام نخست را از آن خود کرده بود به رده‌های پنجم تا ششم افت کرده.

نیاز است تا معلم ما شاد باشد، امیدوار باشد، خنده رو و راضی از زندگی باشد تا بتوانند کودکانی شاد، خندان، پویا و امیدوار به زندگی تحویل دهد.

نظام آموزش و پرورش طوری طراحی شده باشد که از گرفتن وقت او برای سایر دروسی که به هیچ وجه علاقه ای به آنها نداشت جلوگیری کند

آنها هر چه داشتند را گروهی به دست می‌آوردند و گروهی هم پیشرفت می‌کردند. در فنلاند پس از جنگ جهانی دوم چیزی به عنوان فردگرایی وجود نداشت، کسی به فکر خودش نبود، هر کس جمع را بر خودش ترجیح می‌داد و از لذت‌ها و پیشرفت‌ها و رشدهای شخصی چشم‌پوشی می‌کرد تا اگر شادی هست همه با هم شادی کنند، اگر لذتی و پیشرفتی و رشدی هست همه با هم در آن سهیم باشند. عجیب است که این روحیه را پس از جنگ جهانی دوم در مردم ژاپن و کره هم می‌توان دید. مقدم دانستن جمع بر فرد و اینگونه است که اگر در یک سرزمین برفی بدون هیچ گونه نفت و گاز و معدن و پدیده‌های طبیعی زندگی کنی روز از روزت بهتر خواهد شد و برکت زندگی همه را فرا خواهد گرفت.

آنها دریافته بودند که یک انسان شاد و باروحیه هر کاری را می‌تواند انجام دهد و در هر مسیری به موفقیت برسد، بنابراین در عین اینکه بزرگترها شبانه روز به کار و تلاش و فعالیت مشغول بودند کودکان را در مسیر یک نظام آموزشی شاد، پویا و هدفمند قرار دادند و به مرور کودکان همچون گل‌هایی شاداب به قطار توسعه فنلاند را زیبا کردند و قدرتی سرشار را به جامعه فنلاند تزریق نمودند.

زبان مردم فنلاند بسیار سخت و عجیب است، با این حال آنها شروع به یادگیری زبان‌های جهانی و ارتباط با سایرین گرفتند و ثمره‌های این ارتباط را نیز دریافت کردند. بطوری که در سالهای گذشته فنلاند مبالغ بسیار هنگفتی را صرف سرمایه گذاری روی نویسندگان فنلاندی و ترجمه آثار آنها به زبان‌های بین المللی نموده است. این سبب شد تا طرز فکر فنلاندی مورد توجه قرار گرفته و کتابهای بسیاری از این کشور به زبان‌های گوناگون به نقاط مختلف دنیا صادر شود.

امروز یکی از شادترین کشورهای دنیا هستند و هر طرح و برنامه‌ای را با بازی و شادی و تفریح و لذت بردن از آن تعریف می‌کنند. آموزش و پرورش نیز از این قضیه مستثنی نبود و بنای آموزش و پرورش نوین خود را بر پایه شادی بنا نهادند.

خانم نل نادینگز فیلسوف پرآوازه تربیتی جهان چالشی را با یک پرسش مطرح می‌کند: چرا بزرگترین نخبه‌های علوم گوناگون جهان که انسانهایی سرشناس هستند از مدرسه فراری بودند؟ می‌توان این پرسش را به بسیاری افراد ثروتمند جهان تعمیم داد که چرا بسیاری افراد ثروتمند تحصیلات دانشگاهی ندارند و از دانشگاه و درس فراری هستند؟ مگر محیط تعلیم و تربیت چه چیزی داشته و یا بهتر بگوییم چه چیزی نداشته که سبب شده خیل عظیمی از نخبه‌ها و افراد سرشناس از آن فراری باشند؟

شادی! روانشناسان دریافته‌اند انسان‌های شاد، امیدوار به آینده، خندان، انرژی بسیار عظیمی را در وجود خود برای پیشرفت و رشد و یادگیری و آموزش دارند. اصولاً هنگامی که رضایت از زندگی بالا می‌رود و انسان احساس شادی و نشاط می‌کند هورمون‌هایی در بدن ترشح می‌شود که گوش را شنواتر، چشم را بیناتر و اعتماد به نفس را بالاتر می‌برد.

آموزگاران آیا معلمی که در زندگی مشکلات زیادی دارد و صبح که به مدرسه پا می‌گذارد با فکر ده‌ها مشکلی که در زندگی‌اش با آنها دست و پنجه نرم می‌کند و ناراحتی و ناامیدی وجودش را گرفته می‌توان مدرسه‌ای شاد و پویا ساخت؟ گرچه بسیاری از معلمین هستند که مشکلات خود را پشت در کلاس می‌گذارند و با ورود به کلاس وظایف خود را به نحو احسن انجام می‌دهند اما آیا می‌توان دل به این خوش کرد که تعداد چنین معلمینی حتی اگر درصد بالایی را تشکیل دهند بتوانند به مرور زمان این روحیه خود را حفظ نمایند؟

باید فیلترهایی بسیار قدرتمند وجود داشته باشد تا افرادی که واقعا عاشق معلمی هستند گام در این عرصه گذارند و توانمندی‌ها و استعدادهای افراد برای معلمی در نظر گرفته شود تا اینکه اشخاصی در این جایگاه بسیار بسیار مهم قرار گیرند که از روی بی‌کاری و اینکه شغل دیگری نتوانسته‌اند بیابند و یا اینکه حقوقی دریافت کنند وارد این شغل شوند. به نظر می‌آید انجام تست‌های مختلف شخصیتی و انتخاب افرادی که این شغل را با تمام وجود دوست داشته باشند و از خود برای کاری که انجام می‌دهند مایه بگذارند مهمترین رکن توسعه آموزش و پرورش است.

آیا معلم به تنهایی و با تکیه بر فکر و خلاقیت و توانمندی‌های خود می‌تواند یک کلاس شاد، پویا و خلاق داشته باشد؟ هم اکنون نیز بسیاری معلمین این کار را انجام می‌دهند، اما باز هم اگر بخواهیم کاری اصولی و پایه‌ای را بدون حدس و گمان و اما و اگر پیش ببریم، نباید روی توانمندی‌های فردی معلمین در این زمینه حساب کرد. چرا که نبود امکانات مناسب به مرور معلم را فرسوده و از کارایی او خواهد کاست.

یک کلاس شلوغ، بدون امکانات، بدون داشتن سیستم سرمایشی و گرمایشی مناسب، بدون داشتن میز و صندلی‌های راحت و رنگارنگ و بدون ادوات و وسایلی که معلم برای تدریس نیاز دارد، به هیچ وجه نتایج مطلوبی را در پی نخواهد داشت. معلم نباید به هیچ وجه از کمبود امکانات رنج برد و باید تمام فکر و ذکرش پیاده سازی درست روش‌های تربیتی و آموزشی باشد. در یک کلاس کامل، خلوت و پر از وسایل آموزشی است که معلم می‌تواند روی کودکان تمرکز کرده و ایشان را هدایت نماید.

بسیاری از مدارس پیشرفته دنیا با فراهم کردن امکانات کامل و اصولی این وظیفه را از گردن خانواده برداشته‌اند و بصورت رایگان در مدرسه به کودکان سرویس دهی می‌کنند و کودک، صبحانه و ناهار و حتی عصرانه خود را زیر نظر مسئولین تغذیه و بهداشت صرف می‌کنند تا اگر در محیط خانواده کمبودی وجود دارد، این بی‌عدالتی گریبانگیر کودک نشود و او بتواند از امکانات رایگان و یکسان مدرسه استفاده نماید. داشتن معلمین تخصصی یکی دیگر از امکاناتی است که اگر در مدارس وجود داشته باشد کار معلم را بسیار راحت خواهد نمود. مشاور تخصصی استعدادیابی، مشاور تخصصی روانشناسی، مشاور تخصصی ورزشی، مشاور تخصصی بهداشت و وجود خیلی تخصص‌های دیگر که شاید از عهده یک معلم خارج باشد در مدرسه کمک شایانی به بهبود وضعیت تحصیلی دانش آموز خواهد نمود.

دانش آموزان هر روز با شور و شوق به مدرسه می‌آیند، آنها پاسخ سوال‌هایی که برایشان پیش آمده را پیدا می‌کنند. لحظه شماری می‌کنند تا در مدرسه به دوستانشان بپیوندند و ادامه کار را پیش ببرند و دنیای شگفت انگیز پیرامونشان را کشف کنند. بدلیل اینکه خودشان مباحثی که نیاز وجودشان بوده را انتخاب کرده‌اند با میل و رغبت فراوان و نه با زور و اجبار به ادامهٔ مسیر می‌پردازند.

براستی که هیچ کودکی و هیچ دانش آموزی و هیچ فرزندی در دنیا کمبود و کاستی و مشکلی ندارد مگر اینکه بزرگترهای او از پدر و مادر و معلم و مدیر و هرمسئولی در هر زمینه‌ای دانش و تجربه کافی برای برخورد با او را نداشته و یادمان باشد از این پس تکرار کنیم که: هر مشکلی هست از خود ماست...

با حقوق بسیار بالایی که دریافت می‌کنند هیچگاه نیاز مادی نداشته و تمام دلمشغولی‌شان فقط تدریس و مدرسه و تربیت کودکانی شاد و با سواد بالاست.

معلم‌هایی که در فنلاند مشغول کار هستند نه از ثروت بالا و نه از حقوق زیاد و نه از جایگاهی که دارند و احترامی که در جامعه می‌بینند لذت کامل نمی‌برند، بلکه تنها لذت واقعی و عشق کاملی که در میان آنها دیده می‌شود لذت معلمی و لذت دیدن موفقیت دانش آموزانی است که تربیت می‌کنند و حتی پس از بازنشستگی میل به ارتباط با دانش آموز و مدرسه در میان ایشان دیده می‌شود.

یک آموزگار هیچگاه به تنهایی قادر به ارائه درست موارد درسی بدون امکانات نیست و مسئولین فنلاند این مسأله را به خوبی درک کرده‌اند که هر چه در مدارس سرمایه گذاری کنند و محیط‌های آموزشی به روزتر و آبادتری داشته باشند سرمایه شان را دور نریخته‌اند و به زودی آن را برداشت خواهند کرد. با نگاهی به تولید ناخالص ملی فنلاند در میابیم که این کشور با جمعیتی بسیار اندک که به شش میلیون نفر هم نمی‌رسد با دارا بودن کمترین تراکم جمعیت در میان کشورهای اروپایی از اندک داشته‌های خود بیشترین استفاده را نموده و سالیانه خیل عظیمی از گردشگرانی که وارد فنلاند می‌شوند افراد کنجکاو و هیأت‌های مختلفی از نقاط گوناگون جهان هستند که آمده‌اند تا راز موفقیت این کشور را در زمینهٔ آموزش و پرورش دریابند.

نگاهی به محتوای آموزشی مدارس فنلاند بیندازیم. چیزی که مشخص است این است که دست معلم کاملاً در ارائه و تنظیم محتوای درسی باز است. هیچ چهارچوب معین و مشخصی برای کلیت موضوع وجود ندارد و این سمت و سوی کلاس و خلاقیت دانش آموزان است که به همراهی معلم جهت دروس را مشخص می‌کند.

در مدارس، هنگامی که حتی می‌خواهند زمین بازی بچه‌ها را معماری کنند، نه مدیر و معلم و معاون و نه هیچ مقام و مسئولی حق اعمال نظر ندارد و این تصمیم گیری کاملاً به عهدهٔ خود بچه هاست که درباره زمین بازی شان نظر دهند.

چه چیزی در وجود آنها بوجود می‌آید وقتی می‌بینند به سخن آنها احترام گذاشته شده؟ آنها نیز بزرگ می‌شوند. در امور مدرسه و کلاس مشارکت بیشتری می‌کنند. معلم را اذیت نمی‌کنند.

از او نمی‌خواهیم مانند بزرگترها رفتار کند، برعکس باید بچگی اش را بکند، بازی کند، فریاد بکشد، شلوغ کاری اش را انجام دهد، اما با مشارکت او در کارها به او شخصیت می‌بخشیم، رضایت قلبی برایش به ارمغان می‌آوریم و به زبان بی‌زبانی می‌گوییم او شخصی مهم و تأثیرگذار است و وجود دارد!