بریده‌هایی از کتاب مبانی فلسفی حقوق جزا

به‌عبارت دیگر، هر جامعه متشکل از ارزش‌هایی است که برای حفظ و نگهداری آن ارزش‌ها تلاش می‌کند. برخی امور در تمام جوامع ارزشمند هستند؛ به‌طور مثال جان و مال افراد در همهٔ کشورها و جوامع مهم تلقی می‌شوند و حفظ آن‌ها از اساسی‌ترین قوانین آن جامعه است. هر کس علیه این امور رفتاری مرتکب شود، خشم جامعه را برمی‌انگیزد و جامعه را وادار به واکنش می‌کند. فرض کنید یکی از افراد جامعه، دیگری را به قتل برساند، قتل در همهٔ جوامع رفتاری است که نظم و آرامش اجتماع را برهم می‌زند. پس دولت به نمایندگی از طرف جامعه به مقابله با شخص خطاکار می‌پردازد و لقب مجرم به او می‌دهد و با مجازات کردن وی، مرزهای حساسیت جامعه را مشخص می‌کند. به‌عبارت دیگر، در هر جامعه‌ای دولت رفتار علیه ارزش‌های خود را به‌عنوان جرم معرفی می‌کند و در قوانین خود به تدوین این جرائم می‌پردازد. قانونی که در هر جامعه، مجموعهٔ این جرائم را در خود جمع کرده است «قانون جزا» یا «قانون مجازات» نامیده می‌شود.

اصل شخصی بودن مسئولیت جزایی را نباید با اصل شخصی بودن مجازات مخلوط کرد، بلکه اصل اخیر را غالباً نتیجه شخصی بودن مسئولیت دانست؛ زیرا ابتدا می‌باید مسئولیت جزایی محرز شود، آنگاه مجازات اعمال شود. با وجود این نباید فراموش کرد که در پاره‌ای از موارد در حالی که اصل شخصی بودن مسئولیت جزایی وجود دارد، اما اصل شخصی بودن مجازات اعمال نمی‌شود؛ مانند دیه بر عاقله در مقررات جزایی اسلام وقتی که دیه را به عنوان مجازات بشناسیم. برعکس گاه اصل شخصی بودن مجازات وجود دارد اما اصل شخصی بودن مسئولیت جزایی موجود نیست نظیر تنبیه مجنون در قانون مجازات اسلامی در حالی که مسئولیت جزایی وجود ندارد مشروط بر این که با این ایراد که تنبیه مجازات نیست، مواجه نشویم.