خشم و هیاهو
نویسنده: ویلیام فاکنر
مترجم: ب‍ه‍م‍ن ش‍ع‍ل‍ه‌ور
انتشارات نگاه
رئالیسم چیست؟
14,916 بازدید
رئالیسم یا واقعیت‌گرایی جنبشی بود که در قرن نوزدهم میلادی در هنر و ادبیات شکل گرفت. این جنبش نوعی واکنش به شاعرانگی محض، احساسات‌گرایی بدون منطق و محتواهای عجیب و غریبی محسوب می‌شد که در سبک رمانتیسیسم پدیدار شده بود و در حال وسعت پیدا کردن در دنیای ادبیات و هنر بود. نویسندگان و هنرمندان رئالیست در آثارشان سعی می‌کردند تصویری واقعی از پیچیدگی‌های انسانی و زندگی عادی مردمان ارائه بدهند. این موضوع در شخصیت‌ها، پلات و چگونگی پیشبرد داستان هم خودش را به خوبی نشان می‌داد. در این یادداشت پس از برشمردن ویژگی‌های این مکتب ادبی به سراغ رئالیسم در ادبیات رفته‌ایم و چند اثر رئال برای مطالعه پیشنهاد کرده‌ایم.
آثار ادبی رئال در تقابل با آثار رمانتیک
برعکس آثار ادبی رمانتیک که اغلب در حال بررسی زندگی عاطفی و درونیات اشراف‌زادگان بود، در اغلب آثار ادبی رئالیسم داستان حول محور افرادی می‌گشت که یا در طبقات اجتماعی فرودست زندگی می‌کنند یا از طبقات متوسط جامعه بودند.
علاوه بر آن نویسندگان رئالیست عقیده داشتند که داستان باید به اندازه‌ی زندگی واقعی صادقانه تعریف شود. به همین علت بود که داستان‌های پیرو مکتب رئالیسم به اندازه‌ی زندگی عادی آدم‌ها رنگی از حقیقت داشت. بنابراین برعکس آنچه که در رمانتیسیسم وجود داشت، نویسندگان رئالیست از اغراق و احساسی کردن وقایع زندگی پرهیز می‌کردند.
یکی از نویسندگان شاخص رئالیسم در ادبیات آنتوان چخوف است که در اغلب نمایشنامههایش تلاش کرده بود تا آثار رمانتیک هم‌عصر یا پیش از خود را که به ایدئال‌سازی زندگی عادی می‌پرداختند، کنار بزند و زندگی عادی و روزمره‌ی آدم‌های معمولی‌تر جامعه را نمایش بدهد. چخوف در داستان‌ها و نمایشنامههایش از شخصیت‌هایی استفاده کرد که بار زندگی معمولی، مسائل برآمده از جایگاه اجتماعی، رفتار و عواطف خودشان را به دوش می‌کشیدند. جیمز جویس درمورد کارهای رئالیستی چخوف گفته است که آنتوان چخوف در آثارش انگار یک آینه را در برابر جامعه‌اش قرار داده است. شخصیت‌هایی که چخوف خلق می‌کردند مردم معمولی و واقعی بودند که خوشبختی را جستجو می‌کردند، اما در قید و بندهای طبقات اجتماعی و شرایط خودشان محدود شده بودند. نمایشنامهی مرغ دریایی چخوف یکی از آثار مشهور رئالیستی او است.
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
ویژگی‌های رئالیسم در ادبیات
رئالیسم هم مثل هر مکتب دیگری قواعد و اصول دارد و برای اینکه یک اثر ادبی رئال شناخته شود، باید این قواعد و اصول را رعایت کرده باشد:
- داستان تصویری نزدیک، قابل درک و پر از جزئیات از واقعیت ارائه می‌دهد.
- داستان به واقعیت شباهت زیادی دارد.
- شخصیت‌های زنده و واقعی نسبت به پلات و وقایع اهمیت بیشتری دارند.
- شخصیت‌های داستان در عین اینکه پیچیده هستند و هدفی را دنبال می‌کنند، باید واقعی باشند.
- شخصیت‌های داستان متعلق به طبقه‌ی اجتماعی متوسط و فرودست جامعه با وضعیت اقتصادی معمولی یا فقیر هستند.
- وقایع داستان باید منطقی باشند و ترتیب وقایع باید با عقل جور دربیایند. وقایع یا چینش آنها ابدا نباید احساسی یا فراواقعی باشد.
- شخصیت‌ها الگوی زبانی طبیعی دارند و مردم عادی جامعه دیالوگ‌های آنها را به راحتی می‌فهمند. زبان فاخر، شاعرانه یا ادیبانه در داستان رئال جایی ندارد.
- راوی کاملا خنثی و بدون هیچ دیدگاهی داستان را روایت می‌کند.
شباهت، تفاوت و ارتباط رئالیسم و ناتورالیسم
سبک رئالیسم با ناتورالیسم شباهت‌های بسیاری دارد و اغلب افراد این دو را با هم اشتباه می‌گیرند که البته حق هم دارند. چرا که ناتورالیسم یکی از سبک‌هایی است که از دل رئالیسم خلق شد و به نوعی رئالیسم مادر ناتورالیسم به شمار می‌رود. ناتورالیسم در اواخر قرن نوزدهم درست پس از جار و جنجالی که نظریات چارلز داروین به پا کرد، سر از ادبیات درآورد. امیل زولا (نویسنده‌ی آثار ارزشمندی مثل ژرمینال، پول و زندگی، سایه‌های شب و شاهکار) و ویلیام فاکنر (خالق آثار پراهمیتی مثل خشم و هیاهو، تابستان طولانی، سرخپوست می‌رود و…) از جمله نویسندگان موجه و مشهور ناتورالیست هستند.
رئالیسم در ادبیات جهان
در نیمه‌ی دوم قرن نوزدهم توسعه و ترویج دانش در فرهنگ جوامع اروپایی تغییرات زیادی به وجود آورد و همین موضوع رمان را بین مردم محبوب‌تر کرد. با گسترش و محبوبیت پیدا کردن آثار مکتوب مثل رمان، فرصتی برای سبک رئالیسم پدید آمد و بیشتر در دسترس مردم عادی جامعه قرار گرفت.
از طرفی دیگر یکی از بهترین سبک‌ها برای انتقال پیام به طبقات متوسط، کارگر و فرودست جامعه رئالیسم بود که در بافت و ساختار خود هیچ پیچیدگی نداشت و شخصیت‌ها شباهت زیادی به مردم عادی داشتند. بنابراین رئالیسم به بهترین بستر ممکن برای ایجاد حرکت‌های اجتماعی و آگاهی‌بخشی تبدیل شد.
شاخه‌های مختلف رئالیسم
رئالیسم در دنیای ادبیات کاملا پویا بود و شش شاخه از آن منشعب شد که هر یک داستان‌های ماندگار زیادی را به گنجینه‌ی ادبیات جهان اضافه کردند:
- رئالیسم جادویی
دنیای واقعی در رئالیسم جادویی یک دنیای پر از جادو و سرزندگی است. در واقع دنیای واقعی در داستان‌های این سبک همان دنیای واقعی است که ما در آن زندگی می‌کنیم (با همان قواعد منطقی و همان انسان‌های معمولی)، اما عنصر جادو در آن به شدت پررنگ است و این عنصر داستان را از مدار منطقی خارج نمی‌کند. گابریل گارسیا مارکز یکی از شاخص‌ترین نویسندگان رئالیسم جادویی است که آثار مشهوری مثل رمان صد سال تنهایی، پاییز پدرسالار، عشق در زمان وبا، ساعت شوم و… را خلق کرده است.
پیشنهاد می‌کنیم یادداشت «رئالیسم جادویی چیست؟» را هم بخوانید.
البته ممکن است که رئالیسم جادویی با سورئالیسم اشتباه گرفته شود. باید این نکته را در نظر داشت که سورئالیسم قواعد و قوانین منطقی جهان ما را ندارد و دنیایی که در آن ساخته می‌شود، دنیایی جدید با قواعد و قوانین منحصر به خودش است. مرشد و مارگاریتا از بولگاکف، مسخ، قصر و محاکمه از کافکا، زن در ریگ روان از کوبو آبه، پرنده‌ی کوکی، شهر گربه‌ها و ۱Q84 از موراکامی از بهترین آثار ادبی سورئال هستند.
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
- رئالیسم اجتماعی
نویسندگان آثار رئالیسم اجتماعی به زندگی واقعی طبقه‌ی کارگر دقت و توجه ویژه‌ای دارند و در آثارشان این موضوعات را دقیقا مطابق با واقعیت به نمایش می‌گذارند. بینوایان از ویکتور هوگو یکی از بهترین داستان‌های رئال اجتماعی در جهان است.
- ناتورالیسم یا طبیعت‌گرایی
داستان‌های ناتورالیستی تحت تاثیر نظریات داروینی نوشته شدند. امیل زولا و ویلیام فاکنر از مهم‌ترین نویسندگان طبیعت‌گرا هستند.
- رئالیسم روانشناختی
آثار ادبی که در دسته‌ی رئالیسم روانشناختی گنجانده می‌شوند به دنیای درونی شخصیت‌های واقعی پا می‌گذارند و روان شخصیت‌های عادی جامعه را بررسی می‌کنند. رمان‌های ابله، شب‌های روشن، جنایت و مکافات، قمارباز و… از فئودور داستایفسکی بهترین و شاخص‌ترین آثار رئالیستی روانشناختی هستند.
- رئالیسم سینک ظرفشویی آشپزخانه
رئالیسم سینک ظرفشویی آشپزخانه یک جنبش فرهنگی بود که در انگلستان شکل گرفت و بیشتر از اینکه در ادبیات حضور داشته باشد، از تئاترها و سریال‌های تلویزیونی سردرآورد. در این جنبش فرهنگی به مسائل و زندگی روزمره‌ی طبقات متوسط و پایین‌تر از نظر اقتصادی پرداخته می‌شد و موضوعات زیادی مثل سبک لباس پوشیدن، نوع خانه، تفریحات و روابط را دربرمی‌گرفت.
- رئالیسم سوسیالیستی
نویسندگان این شاخه از رئالیسم عموما مارکسیست‌‌ها بودند و هدف آنها از نوشتن داستان آگاهی دادن به طبقات کارگر بود. آنها در آثارشان به دنبال بازتاب دادن سختی‌ها و فشارهایی بود که مردم این طبقه از جامعه تحمل می‌کردند و با جدیت برای برابری و آزادی تلاش می‌کردند. غلامحسین ساعدی، صادق چوبک، علی اشرف درویشیان و احمد محمود از بهترین نویسندگان ایرانی این سبک هستند.
آثار ادبی رئالیستی در ادبیات جهان
با گسترش پیدا کردن سوسیالیسم در دنیا، ادبیات رئالیستی تبدیل به یک ظرف پرکاربرد برای انتقال پیام به مردم عادی شد. از طرفی دیگر حق و حقوق انسان‌ها، برابری، آزادی‌خواهی، اهمیت طبیعت و حیوانات و… موضوعاتی بودند که در ادبیات رئالیستی مطرح می‌شد.
البته نباید نادیده گرفت که رئالیسم در آمریکا و انگلستان با هم تفاوت‌هایی داشتند. رئالیسم در آمریکا از قرن نوزدهم شروع شد و تا دهه‌های اول قرن بیستم در موسیقی، ادبیات و هنر سر پا باقی ماند. نویسندگان، هنرمندان و حتی هنرجویان این رشته‌ها با ریزبینی در جستجوی مردمان عادی و مسائلشان، وقایع اجتماعی و افق‌های پیش‌رویشان بودند تا در آثارشان آنها را بازتاب بدهند. سرشناس‌ترین رئالیست‌های ادبیات آمریکا هنری جیمز، استفان کرین، ویلیام فاکنر، جورج لوکاس، جک لندن، ادوارد هاپر و ویلیام گلکنز بودند. در حالی که رئالیسم در انگلستان در آثار ادبی عصر ویکتوریایی (۱۹۰۱ – ۱۸۳۷) به شدت ظاهر شدند. مشهورترین نویسندگان رئالیست انگلستان در عصر ویکتوریایی شارلوت برونته، جورج الیوت، چارلز دیکنز و تامس هاردی بودند. در ادامه چند کتاب از رئالیست‌های ادبیات آمریکا و انگلیس را معرفی می‌کنیم.
خشم و هیاهو
داستان خشم و هیاهو در چهار بخش روایت می‌شود. راوی سه بخش اول سه کاراکتر متفاوت هستند، اما در بخش چهارم از زاویه‌ی دید دانای کل روایت می‌شود. این نوع روایت چینشی جالب و جذاب به وقایع داستان داده که در نوع خود جسورانه به حساب می‌آید. نثر این کتاب ساده است، اما به عقیده‌ی برخی از منتقدین با اثر تراژیک مهمی مثل مکبث قابل مقایسه است. نشریه‌ی گاردین خشم و هیاهو را بهترین داستانی معرفی کرده که در قرن بیستم نوشته شده و البته گفتنی است که ویلیام فاکنر، نویسنده‌ی این کتاب در سال ۱۹۴۹ جایزه‌ی نوبل ادبیات را دریافت کرد.
بخشی از کتاب صوتی خشم و هیاهو را بشنوید.
خشم و هیاهو ویلیام فاکنر
گوینده: آرمان سلطان‌زاده
میدل مارچ
میدل مارچ
نویسنده: جورج الیوت
مترجم: لیدا طرزی
انتشارات نیستان هنر
میدل مارچ از یک سو برترین اثر نویسنده‌اش و از یک سو از برترین داستان‌های تراژیک ادبیات شناخته می‌شود. جورج الیوت در این رمان شخصیت‌هایی را به نمایندگی از تمام طبقات انگلستان خلق کرده که شناختی خوب از جامعه‌ی انگلستان عهد ویکتوریایی به مخاطب خود می‌دهند. ویرجینیا ولف (نویسنده‌ی بلندآوازه‌ی بریتانیایی) این کتاب را از معدود رمان‌های قابل اعتنای انگلیسی دانسته که برای افراد بالغ نوشته شده است. خانم ولف از این گفته به گذر از دوره‌ی رمانتیسیسم و احساسات‌گرایی بی‌منطق اشاره می‌کند.
بخشی از کتاب صوتی میدل مارچ را بشنوید.
میدل مارچ جورج الیوت
گوینده: مریم محبوب
ژرمینال
ژرمینال
نویسنده: فیلیپ شانوئانا
مترجم: محمود گودرزی
انتشارات چترنگ
امیل زولا نویسنده‌ای فرانسوی است که در این داستان رئالیستی زندگی یک کارگر جوان به نام اتیل را روایت می‌کند. اتیل بسیار باهوش است و بیکاری، فقر، بدهی، بدبختی و گرسنگی که در اطرافش می‌بیند او را بسیار خشمگین کرده است. طولی نمی‌کشد که اتیل رهبری یک اعتراض و اعتصاب گسترده‌ی کارگری در فرانسه را به عهده می‌گیرد و خودش هم نمی‌داند این جنبش بالاخره خوشبختی را برایشان به ارمغان می‌آورد یا آنها را به سمت بدبختی بیشتر سوق می‌دهد.
عروسک‌خانه
عروسک‌خانه
نویسنده: هنریک ایبسن
مترجم: بهزاد قادری
نشر بیدگل
نمایشنامهی عروسک‌خانه یک اثر ادبی رئالیستی است که هنریک ایبسن در نهایت جسارت و شجاعت در عصر ویکتوریایی نوشت و در آن به جایگاه یک زن در خانه و جامعه‌ی انگلستان پرداخت. در این نمایش‌نامه شخصیت اصلی نورا است که همسر بی‌دغدغه‌ی یک مرد انگلیسی است، اما با فاش شدن رازی مجبور به ترک خانه‌اش می‌شود تا از حقیقت خود و جایگاهش سر در بیاورد.
رئالیسم در ادبیات ایران
رئالیسم در ادبیات ایران تا حد زیادی با آنچه که در جهان می‌گذشت، متفاوت بود. ادبیات غنی ایران سرشار از شعر، قصه، حماسه، حکایت، نقل و… است، اما داستان و داستان‌نویسی (به معنای مدرن آن) در ایران سابقه‌ای طولانی ندارد. در واقع رئالیسم در ادبیات جهان (قرن نوزدهم میلادی) یک واکنش به رمانتیسیسم بود، رمانتیسیسم (قرن هجده میلادی) واکنشی به انقلاب صنعتی و آموزه‌های سفت و سخت کلیسایی بود، اما اصل و اساس داستان و رمان در ایران همزمان با رئالیسم (سال ۱۳۰۰ خورشیدی) پایه‌گذاری شدند.
آثار ادبی رئالیستی در ادبیات ایران
همانطور که می‌دانیم داستان‌نویسی در ایران با مجموعه داستان محمدعلی جمال‌زاده شروع شد و او پدر داستان‌نویسی ایران به شمار می‌رود. پس از او صادق چوبک یکی از مطرح‌ترین نویسندگان رئالیست ایرانی به شمار می‌رود. در ادامه غلامحسین ساعدی، احمد محمود، مشفق کاظمی (نویسنده‌ی اولین رمان ایرانی، تهران مخوف)، محمد حجازی و دیگر نویسندگان ایرانی این مسیر را پیش بردند.
داستان‌های رئالیستی نقطه‌ی مشترک بین این نویسندگان بود. شخصیت‌های زنده و واقعی که از قلب جامعه‌ی ایرانی بیرون آمده بودند، این داستان‌ها را پیش می‌بردند. به همین جهت است که جمال‌زاده علاوه بر پدر داستان‌نویسی، شروع‌کننده‌ی رئالیسم در ادبیات ایران هم به حساب می‌آید. در ادامه چند کتاب از نویسندگان رئالیست ایرانی را معرفی می‌کنیم.
تنگسیر
تنگسیر
نویسنده: صادق چوبک
انتشارات نگاه
قهرمان داستان تنگسیر مردی است به نام زارمحمد که اطرافش را پر از نابرابری و بی‌عدالتی می‌بیند، تصمیم می‌گیرد تا خودش عدالت را اجرا کند و برای عدالت و برابری بجنگد. صادق چوبک در داستان تنگسیر به دلاوری مردمان تنگستان بوشهر می پردازد، درگیری و مقاومت مردم تنگستان را درست مطابق با واقعیت خلق کرده و رنگ و اصالت مردم تنگستان را در دیالوگ‌های شخصیت‌های داستانش حفظ کرده است که همین دلایل کافی است تا این داستان و دیگر داستان‌های چوبک از بهترین داستان‌های رئالیستی ایران شناخته شوند.
بخشی از کتاب صوتی تنگسیر را بشنوید.
تنگسیر صادق چوبک
گوینده: علی دنیوی ساروی
ترس و لرز
ترس و لرز
نویسنده: غلامحسین ساعدی
انتشارات نگاه
آثار غلامحسین ساعدی همگی رئالیستی و ارزشمند هستند، اما ترس و لرز اثری بی‌همتا در ادبیات ایران است. غلامحسین ساعدی در این کتاب شش داستان کوتاه پر از وحشت، ابهام و پیچیدگی راجع به مردم جنوب ایران نوشته و به خوبی فقر، فشار، نابرابری و خرافه را نشان داده است. ساعدی از فضایی که رئالیسم جادویی در اختیارش قرار داده، نهایت بهره را برده و آثاری درخشان را پدید آورده است.
بخشی از کتاب صوتی ترس و لرز را بشنوید.
ترس و لرز غلامحسین ساعدی
گوینده: محسن زرآبادی‌پور
شوهر آهو خانم
شوهر آهو خانم
نویسنده: علی‌محمد افغانی
انتشارات نگاه
علی محمد افغانی در این کتاب داستان آهو خانم را روایت می‌کند که ناچار است با یک شوهر نافهم و هَوویی ستیزه‌جو زندگی کند. این داستان زندگی زنان سنتی، مطیع و سر به راهی را روایت می‌کند که هویت‌شان گرفته شده و مجبور به اطاعت محض هستند. نویسنده در این داستان به خوبی توانسته از تمامی امکان‌های رئالیسم استفاده کند و یک اثر رئال ایرانی خارق‌العاده را خلق کند. جالب اینجا است که علی محمد افغانی این اثر حیرت‌انگیز و جلوتر از زمانه‌ی خود را در سال‌های ۱۳۳۸ – ۱۳۳۵ در زندان نوشت و پس از آزادی با خرج خودش منتشر کرد.
بخشی از کتاب صوتی شوهر آهو خانم را بشنوید.
شوهر آهو خانم علی‌محمد افغانی
گوینده: پیمان قریب پناه
مدیر مدرسه
مدیر مدرسه
نویسنده: جلال آل احمد
طاقچه
کتاب مدیر مدرسه یکی از بهترین آثار جلال آل احمد، نظام آموزشی ایران قبل از انقلاب را توضیح می‌دهد و نقد می‌کند. جلال آل احمد در داستان‌های خود به خوبی آینه‌ای تمام‌قد از جامعه‌ی مذهبی، سنتی و طبقات فرودست ایران ساخته است که در هر یک از داستان‌ها می‌توانیم چندین شخصیت را پیدا کنیم که می‌شناسیم. در داستان‌های او دیالوگ‌ها درست شبیه به دیالوگ‌های مردم کوچه و بازار هستند و شرایط هم عینا شبیه آن چیزی است که مردم تجربه می‌کنند.
14,916 بازدید
شقایق ابراهیم‌زاده
اشتراک
ورود
2 دیدگاه ها
قدیمی ترین
