بریده‌هایی از کتاب باران خوبی ها

اگر ما صفت‌های خوبی داریم که از روی تقوا نیستند، بلکه یا ارثی هستند یا چون متولد فلان ماه هستیم این خصلت را به صورت طبیعی داریم، باید این خوبی را کنار بگذاریم و بعد به خاطر خدا این خوبی را پیشه کنیم. این یکی از قسمت‌های سختِ آدم شدن است.

تقوا یعنی حرکت بر خلاف مسیر آب. کسی که پدر و مادرش طوری او را بار آورده‌اند که اصلاً بلد نیست فحش بدهد، اگر به کسی ناسزا نمی‌گوید و فحش نمی‌دهد، هنر نمی‌کند. این مقدمه است، به او کمک می‌کند که خوبی‌ها را به دست بیاورد، ولی خودش به تنهایی ملاک خوبی او نیست.

هر امتیاز ویژه‌ای که هر انسانی دارد باید با تقوا تنظیم شود، و الا رهزن می‌شود. آدم‌های تیز به تقوا محتاج‌ترند و الا «جیب‌بُر» می‌شوند. آدم‌های هنرمند به تقوا محتاج‌ترند و الا «دل‌بُر» می‌شوند! کسانی که انعطافشان زیاد است و در هر موقعیتی می‌توانند متناسب با آن موقعیت عمل کنند، بیشتر به تقوا نیاز دارند، و الا دو چهره و منافق می‌شوند.

تقوا یعنی اینکه عملی را که برایت سخت است به خاطر خدا ترک کنی و آن عملی را که انجامش برایت سخت است به خاطر خدا انجام دهی. البته برای هرکسی یک چیزی سخت و یک چیزی آسان است. انسان‌ها با هم متفاوت‌اند ولی با همهٔ این تفاوت‌ها یک فضیلت کلیدی برای همه مؤمنین قابل تصور است و آن تقوا است.

هرچقدر برای علم ارزش قائل هستیم، باید به همان میزان از علمی که به صورت زیادی و بدون ترتیب در غیر جایگاه خودش در ذهن ما قرار می‌گیرد، بیمناک باشیم. این نکته علاوه بر علوم تخصصی، در زمینهٔ علوم و آگاهی‌های روزمرهٔ ما هم وجود دارد. بسیاری از گناهان ما ناشی از علم و آگاهی بی‌مورد است. اینکه به ما گفته شده که در زندگی دیگران تفحص نکنید، یک دلیلش این است که آبروی دیگران حفظ شود. ولی این دستور جنبه‌های عمیق دیگری هم دارد؛ از جمله اینکه این آگاهی زیادی برای خود ما مضر است.

بنابراین نه تنها سخن گفتن خوب زیباتر و بهتر از سکوت است، بلکه اساساً «اهل سخن صحیح» بودن، معرّف و توصیف بالاتری از «اهل سکوت بودن» است. زیرا وقتی انسان سکوت می‌کند، با وجود برکات و فوایدی که دارد، اما عیوبش پنهان می‌ماند.

وقتی شخصی جلوی چشم انسان نباشد، نمی‌توان به خاطر او خیلی صبر کرد و خود را نگهداشت، مگر اینکه خیلی عاشق بود. به قول معروف «از دل برود هر آنچه از دیده برفت»، وقتی کسی از نظر پنهان شود، کم‌کم یادش نیز از دل می‌رود و به یاد او بودن و به خاطر او صبر کردن تنها با وجود عشق وافر ممکن می‌شود. خدا هم اهل عشق است و می‌داند چه کند! خودش را پنهان کرده و می‌گوید: «به خاطر من باید خودت را حفظ کنی!» و تو برای این کار چاره‌ای نداری جز اینکه در مسیر عشق و عاشق شدن قدم برداری.

تقوا، یعنی چیزی را به خاطر قیمت درونی‌اش، به خاطر مصرف نهایی‌اش محکم گرفتن، نه محکم گرفتن به خاطر ترس از دزد

تقوا یعنی نگهداشتن خود برای کسی و این نگهداشتن سه عنصر دارد: عنصر اول «شناختن قدر خود» است. دومین عنصر «شناختن، دانستن و علاقه به هدف» است و عنصر سوم «نگهداشتن "خود" به خاطر "هدف"» است.

یک شب که کنار کعبه مشغول قرائت قرآن بودم، ناگهان با خودم گفتم: واقعاً خدا چقدر برای من ارزش قائل بوده! چقدر در مورد من با پیامبرش حرف زده! همین حالت باعث شد که تا صبح گریه کنم.» همه این قرآن را در دست می‌گیرند، ولی چه کسی این زیبایی قرآن را حس می‌کند؟

حضرت آیت الله بهجت (ره) می‌فرمود: «مراجعه به تراجم علمای سلف (زندگی‌نامهٔ عالمان درگذشته)، به منزلهٔ مراجعه به کتاب‌های معتبر اخلاقی است.»

اندرزهای رسا، با اهلش این‌گونه می‌کند!»

قاعدهٔ دنیا: دسترسی به چیزی با عمل به ضد آن! یک قاعدهٔ طبیعی در دنیا وجود دارد که توجه به آن تواضع را در نظر انسان معقول جلوه می‌دهد. آن قاعده این است که در این دنیا، رسیدن به خیلی چیزها از راه ضد آن ممکن است. مثلاً یکی از راه‌های پولدار شدن، قرض دادن به دیگران است. یا مثلاً اگر غذای زیادی بخوری، ضعیف و مریض می‌شوی. غذا کم بخور تا قوی و سالم شوی. خیلی چیزها در این دنیا برعکس است. مثلاً باید محبت کنی ولی چشم‌داشت نداشته باشی تا بیشتر محبوب شوی. ولی انسان فکر می‌کند اگر چشم‌داشت نداشته باشد، هرچه محبت کند، به او پس نمی‌دهند. اتفاقاً وقتی محبت کردی و توقع محبت نداشتی، سرازیر شدن محبت‌های فراوان به سوی شما آغاز می‌شود.

یکی از اساتید دانشگاه که سابقهٔ تدریس علوم انسانی در دانشگاه‌های اروپایی را هم داشت، به بنده می‌گفت: من تعجب می‌کنم که هنوز در دانشگاه‌های ایران برخی نظریات مشهور فروید تدریس می‌شود که در خود اروپا دیگر کسی آن نظریات را تدریس نمی‌کند. امروزه نظریات جدیدتری وارد عرصهٔ علوم انسانی شده و به آنها پرداخته می‌شود. جای برخی نظریات مشهور فروید الان دیگر در کتابخانه است نه در کلاس درس.

اساساً دنیا این‌گونه است که گاهی دقیقاً باید برعکس رفتار کنیم. کسی که می‌خواهد از نشستن لذت بیشتری ببرد، باید قبل از نشستن نیم ساعت بدود. کسی که می‌خواهد از نگاه کردن لذت ببرد، باید به هر چیزی نگاه نکند. کسی که می‌خواهد از غذا خوردن لذت ببرد، باید هر غذایی را نخورد و... در همهٔ ابعاد زندگی انسان این قاعده جریان دارد.

درست است که خدا احسن الخالقین است، ولی ما هم خلق می‌کنیم. یکی از مهم‌ترین مخلوقات ما که هیچ‌وقت هم نابود نمی‌شوند، کلمات ما هستند. هیچ چیز در عالم معدوم نمی‌شود. هر کلمه‌ای که ما خلق می‌کنیم در کنار ماست و ضمیمهٔ چهره ما شده و در آلبومی در اختیار خدای متعال و اولیای الهی قرار می‌گیرد. اگر این کلمات چهره‌ای زیبا و بویی خوش داشته باشند، چهرهٔ ما را هم زیبا و عطرآگین می‌کنند و اگر چهره‌ای کریه و بویی متعفّن داشته باشند، چهرهٔ ما را هم زشت و کریه می‌کنند. به همین دلیل است که باید برای زبانمان و نحوهٔ حرف زدنمان اهمیت ویژه‌ای قائل شویم.

دل به این سادگی تغییر نمی‌کند. اگر دل وضعش خراب نباشد، این‌قدر در مقابل ورودی‌های چشم و گوش آسیب‌پذیر نمی‌شود. لذا آن چیزی که مهم‌تر است، ورودی‌های دل نیست، بلکه خود دل و درونیات آن است.

ورودیهٔ دل، چشم و گوش است. در ظاهر برای مواظبت از دل، باید چشم و گوش را بست. ولی واقعیت این است که خروجی‌های دل بسیار مهم‌تر از ورودی‌ها هستند!

مثلاً یکی از قواعد دنیا این است که هیچ‌کس کاملاً به حق خودش نمی‌رسد. بعضی‌ها چون این را نمی‌دانند، هروقت به حق خودشان نمی‌رسند، عذاب می‌کشند. در حالی که اساساً دنیا به گونه‌ای است که انسان غالباً به حقش نمی‌رسد. چه کار اشتباه یا بدی کرده باشد که حقش یک محرومیت یا مجازات باشد، و چه کار درست یا خوبی کرده باشد که حقش یک منفعت یا پاداش است.

م. در مورد خدا، رسیدن به مقصد و توقف نداریم، حرکت داریم. بعضی‌ها راه «رسیدن» به خدا را می‌پرسند تا خیالشان از «رفتن و حرکت» به سوی خدا راحت شود. کسانی که تحمل خوف و شوق را ندارند، تحمل سختی‌های رفتن به سوی خدا را هم نخواهند داشت.