بریده‌هایی از کتاب یادداشت‌های زیرزمین و شب‌های روشن

در آن زمان بیست‌وچهار سال بیش‌تر نداشتم. زندگی‌ام شده بود همین چیزی که امروز هست: گرفته، نامنظم و به‌طرز وحشیانه‌ای منزوی. با هیچ‌کس ارتباطی نداشتم، با هیچ‌کس صحبتی نمی‌کردم و مدام در این فکر بودم که در گوشهٔ انزوایم تنها بمانم. در ساعت‌های کار در وزارت‌خانه، می‌کوشیدم به هیچ‌کس نگاه نکنم، اما متوجه بودم همکارانم مرا به‌صورت آدمی غیرعادی نگاه می‌کنند و حتا ــ همچنین حدس می‌زدم ــ برخوردشان با هم با گونه‌ای تنفر و انزجار همراه است.

هرکسی می‌کوشد خود را کمروتر و نجوش‌تر از آن‌چه هست نشان دهد، انگار می‌ترسد احساس درونی‌اش را با ابراز سریع آن خدشه‌دار کند...

خوشبختی چه‌قدر آدم را زیبا می‌کند: دل مالامال عشق می‌شود! آدم چنین به‌نظرش می‌آید که آن‌چه را در دل دارد به دل دیگری انتقال می‌دهد و برعکس. دلش می‌خواهد همه چیز شاد و خندان باشد!

میان خاطره‌هایی که هریک از ما آدم‌ها داریم، خاطراتی هستند که حاضر نیستیم برای کس دیگری جز دوستان‌مان تعریف کنیم، خاطرات دیگری هم هستند که حتا برای دوستان‌مان هم تعریف نخواهیم کرد و آن‌ها را فقط برای خودمان تکرار می‌کنیم، تازه برای خودمان هم کاملا محرمانه و سر به مُهر نگه می‌داریم.

کدام یک به دیگری ترجیح دارد: خوشبختی‌ای مبتذل و مسکینانه یا رنج و دردی متعالی؟ بگویید ببینم کدام یک از آن دیگری ارزشمندتر است؟

در خشم خاموش، سرد، زهرآلود و به‌ویژه پایان‌ناپذیرش فرو می‌رود.

رنج بردن! این تنها دلیل خودآگاهی است.

انسان موجود ابلهی است، بی‌نهایت ابله، یا بهتر بگویم، بیش‌تر ناسپاس است تا ابله و به دشواری می‌توان موجودی ناسپاس‌تر از او یافت.

پیش از متهم کردن دیگران، آدم خودش باید زندگی کردن را یاد بگیرد!

هر علتی بی‌درنگ علت دیگری را، ژرف‌تر و اساسی‌تر به دنبال خود می‌آورد و این کار تا بی‌نهایت ادامه می‌یابد.

پایان همه چیز آقایان، دست به هیچ کاری نزدن است.

بشر گاهی به‌شدت از رنج بردن لذت می‌برد، این یک واقعیت است.

آدمی هوشمند هرگز نمی‌تواند موجودی خوار و خفیف شود و این کار فقط از دست آدمی بی‌شعور ساخته است.

پایان همه چیز آقایان، دست به هیچ کاری نزدن است. سکوت اندیشمندانه، به هر چیز دیگری رجحان دارد.

پایان همه چیز آقایان، دست به هیچ کاری نزدن است.

حال انسان کارش به کجا می‌کشد؟ درهرصورت هربار که به یکی از هدف‌هایش می‌رسد، احساس ملال می‌کند. اصرار دارد به هدفش برسد، اما به‌محض رسیدن دیگر خشنود نیست.

شما بزرگ می‌شوید، از آرزوهای گذشته‌تان پا فراتر می‌گذارید: آرزو همچون گردوغبار فرو می‌ریزد، ویران می‌شود و اگر زندگی دیگری وجود نداشته باشد، باید آن را با آوارهای همان ویرانه ساخت. با این همه، روح چیز دیگری می‌خواهد و مطالبه می‌کند. آدم خیالپرداز، بیهوده میان خاکستر خواب و خیال‌های گذشته‌اش کند و کاو می‌کند، میان این خاکستر دست کم جرقه‌ای را می‌جوید تا در آن بدمد و با آتشی جدید به قلب سرد شده‌اش گرما بخشد و در آن همهٔ چیزهایی را که در گذشته دلپذیر بوده‌اند بجوید، چیزهایی که روح را هیجان‌زده می‌کرده‌اند، آن‌چه خون را به جوش می‌آورده، چیزهایی که آدم را به گریه می‌انداخته‌اند و چنان شکوهمندانه آدم را گول می‌زده‌اند.

چنان به‌زندگی ساختگی عادت کرده‌ایم که از زندگی واقعی، از «زندگی سرشار از حیات»، کم و بیش متنفریم، به‌همین دلیل هم هست که نمی‌خواهیم خاطره‌هایش را به یاد بیاوریم. ما به آن‌جا رسیده‌ایم که زندگی واقعی، «زندگی سرشار از حیات» را یک رنج و یا یک کارِ شاق می‌انگاریم و همگی بر این عقیده‌ایم که بهتر است آن را در کتاب‌ها بجوییم. چرا این همه آشفته‌ایم؟ دنبال چی می‌گردیم؟ چه می‌خواهیم؟ خودمان هم نمی‌دانیم؛ روزی هم که آرزوهامان برآورده شوند، اولین کسی هستیم که از این بابت رنج می‌بریم.

آن‌چه را درست و منطقی بود، اما کسی به آن توجهی نداشت، به‌طرز بی‌رحمانه و احمقانه‌ای به باد تمسخر می‌گرفتند.

هر آدم شرافتمندی در زمان ما به اجبار فرومایه و برده است.