بریده‌هایی از کتاب قلب قرآن

«إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ»(توبه/۱۱۱) مولانا می‌گفت تنها خداست که می‌ارزد آدمی خود را به او بفروشد: مشتری من خدایست او مرا می‌کشد بالا که «اللهُ اشتَرَی» این خریداران مفلس را بِهل چه خریداری کند یک مشت گِل؟ (مثنوی/دفتر دوم)

نماز و دیگر آیین‌های عبادی ورزش‌هایی معنوی هستند برای راه دادنِ هر چه بیشترِ نگرش‌های معنوی به متن زندگی

هیچ چیز یا شخص معینی خدا نیست و نباید در برابر هیچ انسانی، سرسپردگی نامشروط داشت (آل‌عمران/۶۴، توبه/۳۱). آنچه باید قطب‌نمای زندگی باشد نورِ همه‌جایی و بی‌مانندِ خداست؛ و نه کشش‌های آنی هوس‌آلود و نه صلاح‌دیدهای دیگران، اعتبار مستقل ندارد (اسراء/۳۶؛ فرقان/۴۳؛ جاثیه/۲۳؛ نازعات/۴۰؛ غافر/۲۹).

از دارایی‌ات سهم مشخصی به محرومان اختصاص بده.

(۱) سوره بقره، آیات ۲ تا ۵: ۱. در نهان، پذیرا و مهیای ایمان باش. (پذیرای نداهای رازآلود و آسمانی که موجب شرح صدر و علوّ روح می‌شوند.) ۲. نماز بگذار. (پیوسته بکوش تا در ارتباط با نهاد و باطنِ هستی و نورِ جهان باشی و از جانب این ارتباط، به ذکر و بیداری برسی.) ۳. از آنچه به تو بخشیده شده، انفاق کن. (دیگران را در مواهب خداداد که از سرِ آزمون و ابتلا در اختیار تو قرار گرفته است، شریک و سهیم کن.) ۴. به هر آنچه بر قلب پیامبران همهٔ اعصار نازل شده است ایمان بیاور. (هر آنچه از آسمان منزه معنا به قلب انسان‌های شایسته و فرازانگان معنا نزول کرده را مغتنم بشمار و به آن دل ببند.) ۵. به آخرت دل ببند. (به غلبهٔ نهایی خیر و وجود پیوستگی و جمعیتی که در پشتِ پریشانی‌های این عالَم است، دل ببند. به امتداد حیات آدمی پس از وانهادن تن مؤمن شو. برای رسیدن به این یقین، راهی جز زیستن به شیوه‌ای که گویا واقعیت نهایی خیری وجود دارد، نداری. یقین به آخرت، فرزندِ زیستنی معطوف به باطن معنوی جهان است.)

تو مگو ما را بدان شه بار نیست با کریمان کارها دشوار نیست (مثنوی/دفتر اول)

«یا بُنَی إِنَّهَا إِن تَک مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِّنْ خَرْدَلٍ فَتَکن فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّمَاوَاتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ» (لقمان/۱۶)؛ «ای پسرک من، اگر (عمل تو) هموزن دانه خَردلی و در تخته‌سنگی یا در آسمانها یا در زمین باشد، خدا آن را می‌آورد، که خدا بس دقیق و آگاه است.»

مپندار از آن در که هرگز نبست که نومید گردد برآورده دست (سعدی، بوستان)

مولانا که می‌گفت: «باز گردد عاقبت این در؟ بلی!». نیز: و اگر بر تو ببندد همه ره‌ها و گذرها ره پنهان بنماید که کس آن راه نداند

امیدواری «لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» (زمر/۵۳)؛ «از رحمت خدا نومید مشوید.» «برای آن کس که ایمان دارد همه چیز ممکن است.»(انجیل مرقس، ۹: ۲۶)

ذکر و آکندن دل از خدا، به ما آرامش می‌بخشد. وقتی قلب خود را متوجه خیرأعلی و جان سرمدی هستی کنیم، جزر و مد زندگی ما را برنمی‌آشوبد و در عینِ بی‌قراری، قرار پیدا می‌کنیم: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» (رعد/۲۸)؛ «کسانی که ایمان آورده‌اند و دلهایشان به یاد خدا آرام می‌گیرد. آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.»

از پیامبر اسلام نقل شده که وقت اذان صبح که به سوی مسجد رهسپار می‌شد این دعا را می‌خواند: «اللَّهُمَّ اجْعَلْ فِی قَلْبِی نُورًا وَفِی بَصَرِی نُورًا وَفِی سَمْعِی نُورًا وَفِی لِسَانِی نُورًا وَعَنْ یمِینِی نُورًا وَعَنْ یسَارِی نُورًا، اللَّهُمَّ وَاجْعَلْ مِنْ فَوْقِی نُورًا وَمِنْ تَحْتِی نُورًا وَاجْعَلْ أَمَامِی نُورًا وَمِنْ خَلْفِی نُورًا، اللَّهُمَّ وَأَعْظِمْ لِی نُورًا» (به‌روایت بخاری و مسلم)

مؤمنان از خداوند می‌خواهند که روشنا و نورِ جان‌شان را کمال بخشد: «یقُولُونَ رَبَّنَا أَتْمِمْ لَنَا نُورَنَا وَاغْفِرْ لَنَا إِنَّک عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ» (تحریم/۸)؛ «می‌گویند پروردگارا نور ما را برای ما کامل گردان و بر ما ببخشای که تو بر هر چیز توانایی.»

اما روشنی و نور خدا چگونه حاصل می‌شود؟ یک. نورانیت ثمرهٔ «ایمان» و «تقوا» است: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یؤْتِکمْ کفْلَینِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَیجْعَلْ لَکمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَیغْفِرْ لَکمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (حدید/۲۸)؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا از رحمت خویش شما را دو بهره عطا کند و برای شما نوری قرار دهد که به (برکت) آن راه سپرید و بر شما ببخشاید و خدا آمرزنده مهربان است. تقوا، حد و مرزشناسی اخلاقی و پاسداشت ارادهٔ خداوند است و ایمان به پیامبر، شرکت جُستن در تجربهٔ نبوی و دل نهادن به صلای اوست. دو. نورانیت ثمرهٔ گشایش و انشراح دل و واسپاری خود به خداست: «أَفَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَهُوَ عَلَی نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیلٌ لِلْقَاسِیةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکرِ اللَّهِ» (زمر/۲۲)؛

تشنگی برای نور شب ظلمت و بیابان به کجا توان رسیدن مگر آن که شمع رویت به رَهَم چراغ دارد

از پیامبر اسلام نقل است که: «إِنَّ أَکثَرَ خَطَایا ابْنِ آدَمَ فِی لِسَانِهِ»(فوائد ابن‌حبان، معجم‌الکبیر طبرانی) یعنی: «اغلبِ لغزش‌های آدمی در زبان او است.»

به گفتهٔ قرآن، رستگاران در موقعیت‌های نادلخواه صابرند، با این توضیح که: اول، آن اتفاق ناگوار را نشانهٔ اعراض خدا و بخت‌برگشتگی خود نمی‌دانند بلکه همچون موقعیتی ابتلایی با آن روبرو می‌شوند. دوم، گرفتار نومیدی نمی‌شوند و چنان تصور نمی‌کنند که در موقعیتی ابدی گرفتار شده‌اند که هیچ گشایشی در پی ندارد. سوم، جَزَع و بی‌تابی نمی‌کنند و ثبات قدم خود را در طریق ایمان و پارسایی از کف نمی‌دهند. چهارم، گرفتار اعراض از خدا و معنویت و ناسپاسی و کفران نعمت نمی‌شوند وآن حادثه تلخ یا وضعیت تنگنا مانع نمی‌شود که دیگر داشته‌ها و مواهب خدادادی را ببینند و سپاس گویند.

به گفته قرآن، رستگاران آنانند که در رخدادهای دلخواه، شاکر و در حوادث نادلخواه صابرند. با این توضیح که چون در موقعیت دلخواهی واقع می‌شوند: اولاً، از سرشت ناپایدار آن غفلت نمی‌کنند و می‌دانند که چه بسا موقعیت ماندگاری نباشد. حواس‌شان هست که موقعیت کنونی بسیار متزلزل است و خود را برای رویارویی با موقعیت‌های دشوار و صعبناک آماده می‌کنند. دوم، آن اتفاق و رخداد دلخواه را نتیجه شایستگی و امتیاز خویش نمی‌دانند، بلکه آن را ناشی از فضل پروردگار می‌بینند.

گرنه کوه و سنگ با دیدار شد پس چرا داود را او یار شد این زمین را گر نبودی چشم جان از چه قارون را فرو خورد آنچنان گر نبودی چشم دل حنانه را چون بدیدی هجر آن فرزانه را سنگ‌ریزه گر نبودی دیده‌ور چون گواهی دادی اندر مشت در ای خرد بر کش تو پر و بالها سوره بر خوان زلزلت زلزالها در قیامت این زمین بر نیک و بد کی ز نادیده گواهیها دهد که تحدث حالها و اخبارها تظهر الارض لنا اسرارها (مثنوی، دفتر چهارم)

مولانا می‌گفت اگر شما بتوانید از نقش به معنا بروید و از جهان صورت به سرای معنا منتقل شوید، غلغله‌ای که از سرتاسر جهان است را درک می‌کند: از جمادی عالم جان‌ها روید غُلغُل اجزای عالم بشنوید