بریده‌هایی از کتاب هاگاکوره: کتاب سامورایی

بهتر آن است که تا چهل‌سالگی بر قدرت خویش بیفزایی و در پنجاه‌سالگی آرام گیری و تشکیل خانواده دهی.

قلب مرد شریف آرام گرفته است و او به‌سمت چیزها حمله نمی‌کند. مرد کم‌ارزش در نفس و منش خود آرامش ندارد و همیشه به‌دنبال دردسر می‌گردد و با همگان سر جنگ دارد.

«درنگ بسیار در هنگام تصمیم‌گیری، اراده‌ی تو را تباه می‌سازد.»

درستی و نادرستی شیوه‌ی انجام کارها، در امور کم‌اهمیت مشخص می‌شود.

با نگریستن به فرازونشیب زندگی یک فرد نمی‌توان گفت آن فرد خوب یا بد است. بداقبالی و خوش‌اقبالی به سرنوشت و گردش کار جهان بازمی‌گردد. اما خوب و بد اشخاص زاییده‌ی ارزشیابی ماست. با این‌حال، مردم دوست دارند فرازونشیب زندگی افراد را نتیجه‌ی خوبی یا بدی آنان قلمداد کنند، و از این راه به دیگران درس اخلاقی دهند.

ماهی در آب خیلی زلال زیاد زنده نخواهد ماند

هیچ‌چیزی دردناک‌تر از پشیمانی نیست.

وقتی که در این جهان همه‌چیز فریبی بیش نیست تنها مرگ صداقت دارد.

«اگر سامورایی تنها به کار امروز خود بیندیشد، خواهد توانست هر کاری انجام دهد. اگر آن کار تنها کار یک روز باشد، سامورایی باید بتواند آن کار را در همان روز انجام دهد. فردا، نیز، تنها یک روز دیگر است.»

امیر نائوشیگه یک‌بار گفت، «هیچ‌چیزی عمیق‌تر از حس احترام نسبت به دیگری نیست. گاهی اوقات کسی مثل خویشاوندی می‌میرد و اشکی ریخته نمی‌شود. اما ممکن است سرگذشت کسی را بشنویم که پنجاه یا صد سال پیش می‌زیسته، و ما از او هیچ نمی‌دانیم و او هیچ نوع پیوند خانوادگی با ما ندارد، ولی با این‌حال به‌خاطر احساس احترام نسبت به وی اشک می‌ریزیم.»

مردم باهوش به میل خود هر چیزی را که بخواهند درست یا غلط جلوه می‌دهند و سعی می‌کنند زیرکانه، با دلیل و برهان، به هر چیزی که می‌خواهند برسند. آسیب عقل همین است. اگر حقیقت را فراموش کنی هیچ کار تو تأثیر نخواهد داشت.

زندگی انسان بس کوتاه است. بهتر آن است که آن را صرف انجام کارهایی کنی که به دل دوست می‌داری. نابخردانه است که در رؤیای این جهان زندگی کنی و شاهد تلخی و ناگواری آن باشی و در عین حال تنها به کارهایی مشغول شوی که علاقه‌ای به آن نداری

گفته شده است آن‌چه که «روح زمانه» می‌نامند چیزی نیست که انسان بتواند بدان بازگردد. از میان رفتن این روح نشانه‌ی به پایان رسیدن جهان است. به همین شکل، نمی‌توان تمام سال را در بهار و تابستان گذراند، یا پیوسته در روشنایی روز گذران زندگی کرد. از این‌رو، اگرچه انسان دوست داشته باشد ولی نمی‌توان جهان امروز را به روح صد سال پیش یا بیشتر بازگرداند. از این‌رو بهتر آن باشد که زمانه‌ی خویش را به بهترین شکل ممکن درآوریم. مردمی که اندوه گذشته را در دل دارند، ناتوان از درک این نکته هستند. از سوی دیگر، مردمی که تنها با طریقت متأخرین آشنا هستند و از طریقت قدما بیزارند، مردمی سطحی و کوته‌بین هستند.

هر کس لحظه‌ی حال را از کف دهد، چنان به جست‌وجوی آن خواهد گشت که گویی لحظه‌ی حال در جای دیگری است.

آثار قدما در افق دید ما بازتفسیر شده و از این‌رو معنایی جدید می‌یابند.

خِرد چیزی نیست جز در میان گذاشتن امور با دیگران. حکمت بی‌پایان از همین نشئت می‌گیرد. انسانیت حاصل کار کردن برای دیگران و رنج بردن برای آنان و ارجح دانستن آنان است. شجاعت یعنی دندان‌های خویش را به‌هم فشردن و به پیش رفتن. با دندان‌های به‌هم‌فشرده به پیش رو؛ این است شجاعت. و توجهی به شرایط نکن. نیازی به دانستن هر چیزی که فراتر از این سه باشد نیست. آن‌چه گفتیم در درون سامورایی می‌گذرد. اما بعضی خصلت‌های بیرونی نیز هستند که اهمیت دارند و آن‌ها عبارت‌اند از سیما و جلوه‌ی سامورایی، شیوه‌ی سخن گفتن او و خوشنویسی. چون هر سه این‌ها جزء مسائل روزمره هستند، با تمرین مداوم بهبود می‌یابند. در حقیقت سامورایی باید دریابد این سه نیرویی خاموش دارند. وقتی به‌خوبی به این سه جنبه رسیدگی کرد، آن‌گاه باید به شناخت تاریخ و سنن خاندان‌مان بپردازد.

هنوز هم انسان باید در میدان زندگی چنان هدف خویش را برگزیند که شاهین در آسمان به‌هنگام شکار پرنده‌ای را انتخاب می‌کند.

اخیراً، مردمی که باهوش نامیده می‌شوند خود را مزین به دانشی سطحی می‌سازند؛ تنها دیگران را فریب می‌دهند و از این‌رو حتا از عوام‌الناس کم‌هوش نیز دون‌تر هستند. فرد عامی و کندذهن، صادق و بی‌پیچ‌وخم است. اگر کسی پیرو عبارت بالا به اعماق قلب مردی عامی نظر افکند، هیچ نقطه‌ی کوری در آن نخواهد دید. این نکته آزمونگر خوبی است. انسان باید مراقب باشد در روبه‌رو شدن با این آزمونگر، شرمسار نشود.

نظرات خود را به فرد دیگری گفتن و اصلاح اشتباهات وی کاری است مهم. این کار نشانه‌ی دلسوزی است و در خدمت به امیر بیشترین اهمیت را دارد. اما شیوه‌ی انجام این کار بسیار دشوار است. ساده است پیدا کردن نکات خوب و بد یک نفر و نظر خود را درباره‌ی آن نیز بیان کردن. مردم اغلب فکر می‌کنند با گفتن چیزهایی که دیگران آن را ناخوشایند می‌شمارند یا گفتن آن را سخت می‌پندارند کار خوبی انجام می‌دهند. و اگر حرف آن‌ها را نپذیرند، فکر می‌کنند دیگر هیچ کاری نمی‌توان کرد. چنین طرز فکری کاملاً عبث است. این درست بدان ماند که با بستن افترا به فردی او را آزرده‌خاطر سازیم. این کار چیزی جز عقده‌گشایی نیست.

«از چه روی او را ضمانت خواهی کرد؟» و مرد گفت، «برمبنای این حقیقت او را ضمانت می‌کنم که او مردی است که زمانی اشتباهی مرتکب شده است. مردی که هیچ‌گاه اشتباهی مرتکب نشده باشد شایسته‌ی اعتماد نیست.»