بریده‌هایی از کتاب آشنایی با چند مفهوم کلیدی اخلاق

خداوند متعال می‌فرمایند: «لَا أَطَّلِعُ عَلَی قَلْبِ عَبْدٍ فَأَعْلَمَ مِنْهُ حُبَّ الْإِخْلَاصِ لِطَاعَتِی لِوَجْهِی وَ ابْتِغَاءِ مَرْضَاتِی إِلَّا تَوَلَّیتُ تَقْوِیمَهُ وَ سِیاسَتَهُ؛ اگر از دل بنده‌ام خبر یابم، و در آن دل دوست داشتن اخلاصِ در عبادتم و جلب رضایت خود را ببینم، مسلماً متولّی راست کرداری و تدبیر امورش خواهم شد.

ساساً اخلاص می‌تواند ربطی به دیانت و معنویت هم نداشته باشد؛ همهٔ آدم‌ها رفتار خالصانه و روحیهٔ مخلصانه را می‌پسندند. وقتی کسی پشت سر کارهایش نیات نگفتنی پنهان نمی‌کند و هر کاری را به‌خاطر همان دلیلی انجام می‌دهد که معمولاً مورد توقع و انتظار است، و یا اگر چند دلیل برای انجام یک کار وجود داشته باشد، بهترین آنها را و غیر خودخواهانه‌ترین آنها را انگیزهٔ خود قرار می‌دهد، همه در کنار چنین آدمی احساس آرامش می‌کنند و از زیبایی روحی او لذت می‌برند.

شاید علت استعداد زیاد ما آدم‌ها برای آلوده شدن این است که روح انسان آن‌قدر لطیف است و روند رشد و کمال آن‌قدر دقیق است که با کوچک‌ترین غفلت، غبار بدی روی زیبایی‌های دل انسان را می‌پوشاند، و حتی باید گفت: هرچه دقت کنی باز این اتفاق رخ خواهد داد.

وقتی طی اجرای یک برنامه، دل از برخی زوائد و اضافات پاک شد، هم قوّت روحی و توانمندی در مقابله با عموم بدی‌ها به دست می‌آید، و هم زمینهٔ نموّ و رشد عموم فضائل و خوبی‌ها هموار می‌شود.

چرا پیامبر گریه نکند وقتی به‌یاد می‌آورد چه مردمی آن‌قدر علی صبور را آزار می‌دهند که در همین رمضان با نهایت دلتنگی، از خدا مرگ خود را آرزو می‌کند

چگونه باید روی ماه رمضان را بوسید؟

حکمت اساساً یک آگاهی نیست، بلکه نوعی «توانایی» در میدان آگاهی است.

ً اگر کسی به ما عنوان «بی‌تقوا» بدهد، آیا به شدت منقلب و ناراحت می‌شویم؟ و یا آیا در مناجات‌های خود «تقوا» را صمیمانه و مصرّانه از خدا تمنّا می‌کنیم؟ و در نهایت آیا مشتاق دانستن هرچه بهتر معنای آن هستیم؟ یا مانند همهٔ مفاهیم مشهور که با تمام شهرت، از غربت مخصوصی نیز برخوردار هستند، این کلمه را بارها شنیده‌ایم ولی از کنار راز و رمزهای آن بی‌توجه عبور کرده‌ایم؟

وقتی انسان یک کار مخلصانه انجام می‌دهد و به امر خدا اقدام به عملی می‌کند که اگر امر خدا نبود اقدام نمی‌کرد، اثری که برای انسان خواهد داشت تثبیت و افزایش اخلاص خواهد بود. این برای خدا قیام کردن و اقدام نمودن است که در انسان روحیهٔ «برای خدا بودن» را افزایش می‌دهد و نور اخلاص را از عمل به عینیت وجود انسان هم سرایت می‌دهد. هم خدا ابتدا پاداشی از همان جنس عمل عنایت می‌کند و هم خود انسان به چیزی از همان جنس تبدیل می‌شود

«الْإِخْلَاصُ سِرٌّ مِنْ سِرِّی أُودِعُهُ فِی قَلْبِ مَنْ أَحْبَبْتُهُ؛ اخلاص سرّی از اسرار من است. آن را در قلب هرکس که دوستش داشته باشم به ودیعه می‌گذارم.»

«أَوَّلُ الدِّینِ مَعْرِفَتُهُ، وَ کَمَالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدِیقُ بِهِ، وَ کَمَالُ التَّصْدِیقِ بِهِ تَوْحِیدُهُ، وَ کَمَالُ تَوْحِیدِهِ الْإِخْلَاصُ لَهُ، وَ کَمَالُ الْإِخْلَاصِ لَهُ نَفْی الصِّفَاتِ عَنْهُ، لِشَهَادَةِ کُلِّ صِفَةٍ أَنَّهَا غَیرُ الْمَوْصُوفِ، وَ شَهَادَةِ کُلِّ مَوْصُوفٍ أَنَّهُ غَیرُ الصِّفَة.» «آغاز دین شناخت اوست، و نهایت درجه شناخت او تصدیق او (از درون) است، و نهایت درجهٔ تصدیق او، یگانه انگاشتن اوست، و نهایت درجهٔ یگانه‌دانستن او، جدا نمودن او (از غیر) است، و نهایت درجهٔ این اخلاص او زدودن صفات است از او، زیرا هر صفتی (خود) شهادت می‌دهد که (چیزی) غیر از موصوف است، و هر موصوفی شهادت می‌دهد که (چیزی) غیر از صفت است.»

راه اساسی برای تحصیل اخلاص چیست؟ مجال پاسخ کامل نیست، اما جواب تمام‌کننده این است که تنها راهِ راحت برای به‌دست‌آوردن اخلاص، عاشقی است

لازم است عبد در همهٔ حرکت‌های خود نیت خالصانه داشته باشد، که اگر این‌چنین نباشد، «غافل» خواهد بود و غافلان این‌گونه در کتاب خدا وصف شده‌اند که فرمود: ایشان مانند چهارپایان هستند، بلکه گمراه‌تر. و فرمود: آنها همان غافلان هستند.»

سومین مشکل، تعارض بندگی عالمانه با خلوص عوامانه است،

اگر کسی توانست غیر خدا را به دل راه ندهد و از کسی جز خدا چشم‌داشت نداشته باشد و به تمام تشویق‌ها و تنبیه‌های دنیا و اهل آن بی‌اعتنا باشد، کار بزرگی انجام داده است.

ولی مهم‌ترین کاری که باید برای حفظ اخلاص انجام دهیم، مراقبت کردن از دل و کنترل آن چیزهایی است که ناخواسته به دل خطور می‌کند

اخلاص خرج دارد و برای مخلص بودن گاهی باید هزینه‌های سنگینی پرداخت کنیم

اخلاص یعنی انگیزهٔ اعمال ما فقط برای جلب رضایت خدا باشد، و حتی دوست نداشته باشیم کس دیگری از کارهای خوب ما خبر داشته باشد، و قلب خود را از لبخند رضایت دیگران و موقعیت‌پیداکردن در نزد دیگران بی‌نیاز ببینیم

راستی چرا ما آدم‌ها از آدم مخلص و بی‌غلّ‌وغش خوشمان می‌آید؟ آیا این یک علامت برای درک فطری زیبایی و ارزش اخلاص نیست؟

شیطان که آدم (ع) را فریب داد و وعده کرد که از اغوای هیچ‌کس هم فروگذار نکند، و با تمام جسارت، برای به انحراف کشاندن آدم‌ها، در محضر خداوند به عزت او سوگند خورده است، تنها از فریفتن مخلصان عاجز است