بریده‌هایی از کتاب رهایی از تکبر پنهان

مهم‌ترین آموزه‌ای که پدران و مادران و همهٔ مراکز تعلیم و تربیت می‌توانند برای افزایش بازدهٔ علمی و سرعت یادگیری بچه‌ها به کار بگیرند، آموزش تواضع و دوری از تکبّر به آنهاست؛ چراکه تکبّر مهم‌ترین عاملِ نفهمیدن و کج فهمیدن است. چه خوب است معلّمین، در پیچ و خم تعلیم و تربیت، بیش از همهٔ تعالیم به این بپردازند که در دل دانش‌آموز چیزی از تکبّر باقی نماند. و چه خوب است که در حوزه و دانشگاه هم به خطر تکبّر، به عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد رکود علمی، بیشتر توجه شود. حداقل اثر تکبّر این است که امکان تعلیم را از بین می‌برد. آدم متکبّر که چیزی یاد نمی‌گیرد. یادگیری استعدادی است که نیازمند تواضع است. به همین دلیل است که امیرالمؤمنین (ع) یادگیری را برای متکبّر منتفی می‌داند: «لا یتَعَلَّمُ مَن یتَکبَّرُ.»

تکبّر یعنی خود را بزرگ پنداشتن؛ و بزرگی پوشالی خود را دوست داشتن؛ و برای حفظ آن، با خوبی‌ها و خوبان عالم جنگیدن؛ و بزرگ‌تر از خود را تحمل نکردن

چرا به یک «عیب» می‌پردازیم، آیا بهتر نیست از «خوبی‌ها» سخن بگوییم؟ آیا رفع عیب از وجود انسان مهم‌تر از رسیدن به خوبیهاست؟ بله. چون وجود انسان سرشار از پاکی‌های فراوان است، ولی عیوبی که ما داریم مانع بروز این خوبی‌ها و پاکی‌ها می‌شود. اگر عیوب روحی خود را کم کنیم خوبی‌هایمان رو خواهد آمد. شاید به همین دلیل است که امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.»

امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.»

امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: «اجْتِنَابُ السَّیئَاتِ أَوْلَی مِنِ اکتِسَابِ الْحَسَنَات؛ دوری کردن از بدی‌ها برتر از کسب خوبی‌هاست.»

تکبّر احساسی است که وقتی در قلب کسی ایجاد شود، نمی‌تواند گناه نکند، مثل احساس «مهربانی» که اگر در قلب کسی ایجاد شود، نمی‌تواند کار خیر انجام ندهد.

درست است که تکبّر با نماز از بین می‌رود، امّا باید گفت نماز آغاز مبارزه با تکبّر است. چقدر باید نماز بخوانیم تا تکبّر از بین برود؟ تا وقتی زنده هستیم باید نماز بخوانیم و این مبارزه پایان ندارد.

یکی از اوصاف اصلی علی (ع)، «ابوتراب» است؛ یعنی حضرت به تعبیری خیلی خاکی بود و در نهایت فروتنی بین مردم زندگی می‌کرد. ولی متکبّر هیچ فضیلتی را برنمی‌تابد و همهٔ تواضع ولی‌خدا را نادیده می‌گیرد.

حداقل اثر تکبّر این است که امکان تعلیم را از بین می‌برد. آدم متکبّر که چیزی یاد نمی‌گیرد. یادگیری استعدادی است که نیازمند تواضع است.

خداوند متعال هم می‌فرمایند که خواندن نماز برای آدم‌ها سخت است، مگر آنکه به خشوع رسیده باشند: «وَ إِنَّها لَکبیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ؛ و به درستی که نماز سخت است مگر برای خاشعان.»