بریده‌هایی از کتاب زندگی خود را دوباره بیافرینید

سؤال جالبیست که چرا کودکانی که محرومیت دارند، از تلهٔ حق‌طلبی به‌عنوان وسیلهای برای جبران آن استفاده می‌کنند؟ چطور به این استراتژی می‌رسند؟ ما معتقدیم که چند عامل در این موضوع دخیل است. اولین عامل، فطرت کودک است. بعضی از کودکان، پرخاشگرترند. این حالت باعث می‌شود به جای اینکه خودشان را در احساس محرومیت حبس کنند، به شیوهٔ فعالانه‌تری واکنش نشان دهند. عامل دیگر این است که خانواده اجازه دهد که کودک، عمل متقابل انجام دهد. والدینی که از لحاظ احساسی محرومیت دارند، اجازه می‌دهند که کودکشان از طرق دیگر توقعاتش را برآورده کند. سومین عامل این است که کودک موهبت خاصی داشته باشد مثلاً خیلی باهوش، زیبا یا بااستعداد باشد. چنین کودکی می‌تواند به خاطر این موهبتی که دارد توجهات را جلب کند و از این طریق به جبران حس محرومیت بپردازد. در این مورد خاص، کودک می‌تواند کمی از نیازهایی که دارد را برطرف کند.

اگر به چند درجه پایین‌تر قناعت کنید و اصراری روی بی‌نقص بودن نداشته باشید می‌توانید بدون زحمت، مشقت و پرداخت هزینه‌های گزاف به همان موفقیت شغلی و مالی، تحسین و جایگاه و مقام دست یابید. برای دستیابی به این‌ها باید خیلی چیزها را قربانی کنید اما می‌توان با استرس و فشار کمتر، سلامتی بیشتر، زمان و آرامش بیشتر، خوشحالی زیادتر و حفظ روابط بهتر به آن‌ها دست یابید اگر کمی توقاتتان را پایین بیاورید.

از مقیاس صفر تا صد، اگر عملکردتان ۱۰۰، یا احتمالاً ۹۹ و ۹۸ نباشد از نظرتان صفر است. باید یاد بگیرید که می‌توان با ۷۰ یا ۸۰ نیز عملکرد خوبی داشت. با عملکرد ۸۰ هم می‌توانید به خودتان افتخار کنید. باید بدانید که بین بی‌نقص بودن و شکست، فواصل دیگری نیز وجود دارند.

کسانی که کارها را با تأخیر انجام می‌دهند معمولاً افرادی هستند که درگیر تلهٔ معیارهای پرتوقعانه هستند. دوست دارید عملکردتان در سطحی بالا باشد که بسیار گیج‌کننده است. هر قدر خود را بیشتر وقف آن پروژه کنید احتمال اینکه آن را رها کنید بیشتر می‌شود. ممکن است به جایی برسید که کلاً فرو بپاشید و از کارکردن دست بکشید. نمی‌توانید تحمل کنید که دوباره مجبور شوید با آن معیارها منطبق شوید. به خاطر این معیارهای پرتوقعانه به ندرت به احساس رضایت و خرسندی می‌رسید. دنبال‌کردن لجوجانهٔ معیارهای پرتوقعانه‌تان شانس شما را برای احساسات مثبتی مثل عشق، آرامش، خوشحالی یا دل‌آرامی از بین می‌برد و به جای آن شما را به سمت عصبانیت، ناامیدی، خستگی و فشار و استرس سوق می‌دهد. حالا زمان آن رسیده که چشم خود را باز کنید و ببینید که معیارهای پرتوقعانه‌تان چقدر برایتان گران تمام می‌شود. آیا ارزشش را دارد؟

به خاطر این معیارهای پرتوقعانه به ندرت به احساس رضایت و خرسندی می‌رسید. دنبال‌کردن لجوجانهٔ معیارهای پرتوقعانه‌تان شانس شما را برای احساسات مثبتی مثل عشق، آرامش، خوشحالی یا دل‌آرامی از بین می‌برد و به جای آن شما را به سمت عصبانیت، ناامیدی، خستگی و فشار و استرس سوق می‌دهد. حالا زمان آن رسیده که چشم خود را باز کنید و ببینید که معیارهای پرتوقعانه‌تان چقدر برایتان گران تمام می‌شود. آیا ارزشش را دارد؟

بعید نیست افرادی که دچار این تلهٔ زندگی هستند یک پروژهٔ بزرگ را به عهده بگیرند اما آن‌قدر عاجز و آشفته شوند که توانایی شروعش را هم نداشته باشند. کسانی که کارها را با تأخیر انجام می‌دهند معمولاً افرادی هستند که درگیر تلهٔ معیارهای پرتوقعانه هستند. دوست دارید عملکردتان در سطحی بالا باشد که بسیار گیج‌کننده است. هر قدر خود را بیشتر وقف آن پروژه کنید احتمال اینکه آن را رها کنید بیشتر می‌شود. ممکن است به جایی برسید که کلاً فرو بپاشید و از کارکردن دست بکشید. نمی‌توانید تحمل کنید که دوباره مجبور شوید با آن معیارها منطبق شوید.

معیارهای پرتوقعانه به نسل‌های مختلف منتقل می‌شود. والدینتان آن‌ها را به شما و شما نیز آن‌ها را به کودکانتان منتقل می‌کنید. حتی زمانی که با کودکانتان هستید با استرس و فشار می‌گذرد. از آن‌ها قدردانی نمی‌کنید. این موضوع باعث می‌شود لذت و خوشحالی نداشته باشید و فرزندانتان هم ناراضی و ناراحت شوند.

وقتی شما در رابطه‌ای قرار می‌گیرید می‌توانید خیلی منتقد و پرتوقع باشید. توقع دارید که دیگران (خصوصاً کسانی که به شما خیلی نزدیکند مثل همسر و فرزند) بر طبق معیارها و استاندارهای شما زندگی کنند. ناخواسته آن‌ها را به این دلیل که نمی‌توانند مطابق معیارهایتان باشند کوچک می‌شمارید. البته چون معیارهایی که تعیین کرده‌اید از نظر خودتان خیلی پرتوقعانه و بلند و بالا نیستند، فکر می‌کنید که توقعات معمولی و منصفانه‌ای دارید.

شاید دوست داشته باشید طرف مقابلتان معیارهای پرتوقعانهٔ خودش را داشته باشد، یا شاید هم مجذوب کسی شوید که برعکس شما، آرام و سهل‌گیر باشد. ممکن است کسی را انتخاب کنید که زندگی پرفشار و پر استرس شما را متعادل کند و هرچیزی که ندارید را برایتان بیاورد. چنین رابطه‌ای می‌تواند برای شما آرامش و لذت به همراه بیاورد.

وقتی شما در رابطه‌ای قرار می‌گیرید می‌توانید خیلی منتقد و پرتوقع باشید. توقع دارید که دیگران (خصوصاً کسانی که به شما خیلی نزدیکند مثل همسر و فرزند) بر طبق معیارها و استاندارهای شما زندگی کنند. ناخواسته آن‌ها را به این دلیل که نمی‌توانند مطابق معیارهایتان باشند کوچک می‌شمارید. البته چون معیارهایی که تعیین کرده‌اید از نظر خودتان خیلی پرتوقعانه و بلند و بالا نیستند، فکر می‌کنید که توقعات معمولی و منصفانه‌ای دارید.

معیارهای پرتوقعانه هزینهٔ زیادی برایتان دارد. خیلی از فرصت‌ها برای شادبودن و زندگی‌کردن را از دست می‌دهید. تنها چیزی که موفق به دریافتش می‌شوید، کمی موفقیت است. در هر زمینه‌ای که تصمیم می‌گیرید بهترین باشید، احتمالاً بهترین می‌شوید. اگر به افراد بالارتبهٔ شرکت‌های بزرگ نگاهی بیندازیم به احتمال زیاد چنین افرادی را مشاهده می‌کنیم که معیارهای پرتوقعانه دارند. چه کس دیگری می‌تواند وقت و انرژی لازم برای رسیدن به جایگاه‌های بالارتبه را داشته باشد؟ چه کس دیگری می‌تواند برای رسیدن به این جایگاه، خیلی از جنبه‌های دیگر زندگیش را قربانی کند؟ وقتی مصاحبه‌هایی که با افراد مشهور انجام شده است را بخوانید از بین حرف‌هایشان فوراً متوجه کمالگرایی، سخت تقلاکردن و توجه‌کردن آن‌ها به جزئیات می‌شوید و می‌بینید که چطور خودشان و دیگران را کنترل می‌کنند.

مشکل اساسی در رابطه با معیارهای پرتوقعانه این است که شما ارتباطتان را با خودِ واقعی و طبیعی‌تان از دست می‌دهید. آن‌قدر بر روی نظم، موفقیت یا جایگاه و منزلت تمرکز دارید که نیازهای اساسی جسمی، احساسی و اجتماعی خود را در نظر نمی‌گیرید.

بعضی از بیمارانمان به این دلیل درگیر تلهٔ معیارهای پرتوقعانه بودند که می‌خواستند شرایطشان بهتر از دوران کودکیشان باشد. ممکن است به خاطر اینکه شرایط مالی خوبی نداشتید و رابطهٔ شما با همسالانتان متأثر از این موضوع بود، یا حس کردید که پدرومادرتان پایین رتبه‌اند، تلاش افراطی کنید که آن را جبران کرده و به موفقیت و جایگاه بالا دست یابید.

توقعات بالای والدین معمولاً در قسمت‌های بالانشین شهر و جایی که باکلاس‌ها زندگی می‌کنند، بین ثروتمندان رواج دارد. هرچقدر که والدین به اصطلاح باکلاس‌تر باشند، احتمال اینکه فرزندشان تحت چنین فشارهایی قرار بگیرد بیشتر است. فرهنگ هم منجر به تقویت انتظارات بالا می‌شود. ما همچنین بیماران زیادی داشتیم که از طبقهٔ متوسط و کارگر جامعه بودند. پدر و مادرتان ممکن است مکانیک، فروشنده، نقاش یا از قشر اجتماعی باشند اما در عین حال معیارهای پرتوقعانه‌ای هم داشته باشند.

هیچ‌کس به پاملا نمی‌گفت که باید کارت را خیلی خوب انجام دهی، او خودش از طریق مشاهدهٔ والدین و سرمشق و الگو گرفتن از آن‌ها، این کار را کاملاً یاد گرفته بود. اگر شما پدر و مادری دارید که معیارهای سطح بالایی را برای خودشان تعیین کرده‌اند، خواسته یا ناخواسته این استاندارها را به شما نیز منتقل می‌کنند.

شاید هم والدینتان سرمشق و نمادی از معیارهای پرتوقعانه بودند. آن‌ها حتماً کمال‌گرا، جایگاه محور یا موفقیت محور بوده‌اند و شما رفتار و منش آن‌ها را یاد گرفته‌اید. معمولاً این منشاء خیلی مؤثر است چون هیچ‌کس در خانواده نمی‌داند که معیارها بسیار بالا و بلند تعیین شده‌اند. همه چیز به نظر عادی می‌رسد.

ممکن است پدر و مادری دوست‌داشتنی داشتید که وقتی به معیارهای بالا دست می‌یافتید، عشق و محبت بی‌حد و حصری نثارتان می‌کردند. مهم این بود که رسیدن به موفقیت‌های سطح بالا در مدرسه، زیبایی، جایگاه، محبوبیت یا ورزش برایتان مؤثرترین راه در جهت کسب عشق، احترام و حتی ستایش از طرف والدینتان بود. احتمالاً والدینتان وقتی موفقیتی کسب می‌کردید شما را روی تخم چشمشان می‌گذاشتند.

بزرگ شدن در شرایطی که تخصیص احساسات خوب به شما، منوط به شرایطی باشد رایج‌ترین منشاء این تله است. پدر و مادرتان احساس محبت، تأیید یا توجه را فقط زمانی به شما می‌دادند که موفق و بی‌نقص بودید.

چهار منشاء متداول برای معیارهای پرتوقعانه وجود دارد: احساسات پدر و مادرتان نسبت به شما منوط به این بود که معیارهای سطح بالایی را دریابید. پدر یا مادرتان یا هردویشان سرمشقی از معیارهای سطح بالا و نامتوازن برایتان بودند. معیارهای پرتوقعانهٔ خود را طوری تعیین کرده‌اید که راهی برای جبران احساس نقص، طرد از جمع، محرومیت یا شکستتان باشد. وقتی نمی‌توانستید به آن معیارهای بلند و بالا دست پیدا کنید، والدینتان شما را شرمسار و از شما انتقاد می‌کردند.

ممکن است دچار نوع خفیف‌تری از معیارهای پرتوقعانهٔ موفقیت محور باشید. شاید تعادل بین کار و تفریح کمی در زندگی شما به هم ریخته باشد. نمی‌توانید آرامش واقعی داشته باشید اما حداقل، تمام زندگی شما صرف کارکردن نمی‌شود. ممکن است عادت به انجام افراطی کاری به جز شغل خود داشته باشید؛ کاری مثل زیباکردن خانه، خرید لباس، فروش یا سرگرمی و ورزش. می‌تواند هرچیزی باشد، هر نوع فعالیتی که شما را به شدت درگیر کند.