بریده‌هایی از کتاب مرشد و مارگریتا

زندانی جواب داد: «این انسانهای نیک را نمی‌شناسم.» «آیا حقیقت را می‌گویی؟» «آری.» «بگو ببینم، چرا همیشه تعبیر «انسان نیک» را به کار می‌گیری؟ آیا همه را به همین عنوان خطاب می‌کنی؟» زندانی گفت: «بله، همه را، روی زمین انسان شروری وجود ندارد.»

انگار به گمان بولگاكف، تنها مأمن و منجی انسان در مقابل اينهمه معضلات عشق است و لاغير.

سرانجام بازگو كيستی ای قدرتی كه به خدمتش كمر بسته‌ام قدرتی كه همواره خواهان شر است اما هميشه عمل خير می‌كند. گوته، فاوست

كروويف گفت: خوب ملكه مارگوی محبوب، كجا بوديم؟ بله، صحبت قلبش بود... او براحتی می‌تواند قلب مردی را از دور بزند.» كروويف با انگشت درازش به عزازيل اشاره كرد. «هر كجا كه دوست داشته باشيد می‌زند. فقط بگوييد دهليز قلب را بزند يا بطن را.» مارگريتا چند لحظه‌ای متوجه معنای تلويحی اين حرف نبود و آنگاه حيرت زده گفت: «ولی اينها كه توی بدن هستند... آنها را كه نمی‌شود ديد.» كروويف به آرامی گفت: «عزيز من، تمام نكته همين جا است كه آن را نبينی! زيبايی قضيه همين‌جا است! وگرنه هر ابلهی می‌تواند چيزی را كه می‌بيند بزند.»

متی باجگير گفت: «او نوشته‌های مرشد را خوانده. از تو می‌خواهد كه مرشد را با خود ببری و به پاداش، آرامش را نصيبش كنی. آيا اين كار برای تو، ای روح اهرمن، سخت است؟» ولند جواب داد: «خودت خوب می‌دانی كه برای من هيچ كاری سخت نيست.» مكثی كرد و افزود: «چرا خودت او را همراهت به نور نمی‌بری؟» باجگير با اندوه گفت: «او استحقاق نور را پيدا نكرده، استحقاق آرامش را پيدا كرده.» ولند گفت: «به او بگو اين كار انجام خواهد شد،

ولی متأسفانه او مردی نبود كه بتوان فراموشش كرد.

چنان صحبت می‌كرديم كه انگار همين ديروز از هم جدا شديم و سالها همديگر را می‌شناسيم

حاضرم روحم را به شيطان بفروشم

آتش در بخاری می‌غريد و باران بر پنجره‌ها شلاق می‌زد. نسخه‌های سنگين ماشين شده و نسخه دستنويس رمانم را از كشوی ميزم بيرون كشيدم و شروع كردم به‌سوزاندنشان. كار بسيار سختی بود، چون كاغذی كه با مركب برآن نوشته باشند، به آسانی نمی‌سوزد. دفترهای تايپ شده را تكه‌تكه كردم و در اين كار، ناخنهايم همه شكست؛ كاغذهای تكه‌تكه شده را لابلای هيزمهای سوزان می‌گذاشتم و ورقهای گُر گرفته را با سيخ به‌وسط آتش هل می‌دادم. گاه خاكستر آنقدر زياد می‌شد كه آتش را خاموش می‌كرد، ولی به‌هر جان‌كندنی بود، رمان را كه تا آخرين لحظه مقاومت می‌كرد كاملا از بين بردم.

تاريخ خوانده بود، و ظاهرآ دو سال پيش، در يكی از موزه‌های مسكو كار می‌كرد؛ مترجم هم بود. ايوان پرسيد: «از كدام زبان ترجمه می‌كنيد؟» مهمان جواب داد: «به‌غير از زبان خودمان، پنج زبان می‌دانم؛ انگليسی، فرانسه، آلمانی، لاتين و يونانی. كمی هم ايتاليايی بلدم.» ايوان از غبطه سوتی زد: «اوه!»