کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه (۱۲۸۵-۱۳۰۴)

کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه (۱۲۸۵-۱۳۰۴) نوشتهٔ کامران سپهران است. انتشارات نیلوفر این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این اثر پیرامون هنر تئاتر و ارتباط آن با جامعهٔ ایران در عصر مشروطه نوشته شده است. چاپ دوم این اثر پیش روی شماست.

درباره کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه

کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه (۱۲۸۵-۱۳۰۴) نوشتهٔ کامران سپهران، وضعیت تئاتر را در عصر مشروطه بررسی کرده است. دوران مشروطه برای ایران به‌لحاظ تاریخی و به‌دلیل ورود مدرنیته به آن اهمیت بسیار دارد و تئاتر به‌شیوهٔ مدرن آن در این سال‌هاست که تجربه می‌شود. کتاب «تئاترکراسی در عصر مشروطه» در چهار فصل نوشته شده است.

فصل نخست این کتاب با عنوان «چشم‌انداز تئاتر مشروطیت از روی لژ» دربارهٔ تئاتر و مدرنیته، حضور تئاتر در ایران، میرزاآقا تبریزی و سیاست زیباشناختی، جایگاه و کارکرد تئاتر مشروطه و روزنامهٔ «تیاتر» سخن گفته است. فصل دوم کتاب که «اقلیت روی صحنه» نام دارد، به «گریگور یقیکیان» (نمایشنامه‌نویس ارمنی)، تئاتر بنی‌اسرائیل و نیز زنان در کشاکش ورود و خروج از صحنه پرداخته است. این فصل در جست‌وجوی برابری‌طلبی تئاتری و به‌صحنه‌آمدن اقلیت‌های اجتماعی، از تأسیس تئاتر در ایران به‌دست اقلیت ارامنه سخن گفته است.

فصل سوم با عنوان «انجمن‌ها و احزاب تئاتر می‌دهند» دربارهٔ سیاست تئاتری انجمن‌ها، جامعهٔ نمایش، انجمن ایران جوان، تئاتر سوسیال‌دموکراسی و... توضیح داده و به نمونه‌ای همچون نمایشنامهٔ «جعفرخان از فرنگ آمده» نیز اشاره کرده است. فصل آخر کتاب حاضر با عنوان «میرزادهٔ عشقی؛ قهرمان از صحنه خارج می‌شود» از مواجههٔ این شاعر ایرانی به‌عنوان یکی از پرکارترین نمایشنامه‌نویسان عصر مشروطه، با تئاتر سخن گفته است.

چاپ دوم کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه (۱۲۸۵-۱۳۰۴) نوشتهٔ کامران سپهران با نتیجه‌گیری، فهرست منابع و نمایه به پایان می‌رسد. نویسنده در این اثر با کمک نظریهٔ «تئاترکراسی» به تئاتر ایران در عصر مشروطه و نیز به وقایع این عصر به‌مثابهٔ تئاتر (تئاتریت انقلاب مشروطه) نگاه کرده است. ریشهٔ این نظریه به دوران باستان می‌رسد، اما در حوزهٔ مطالعات علوم انسانی نظریه‌ای بدیع محسوب شده است.

خواندن کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تئاتر، نظریهٔ تئاترکراسی و پیوند آن با تاریخ ایران در عصر مشروطه پیشنهاد می‌کنیم.

درباره کامران سپهران

کامران سپهران در سال ۱۳۵۱ در شمیرانِ تهران به دنیا آمد. او عضو هیئت‌علمی دانشکدهٔ سینما و تئاتر در دانشگاه هنر تهران، پژوهشگر، نویسنده و مترجم ایرانی است. از میان آثار مکتوب او می‌توان به کتاب‌های «تئاترکراسی در عصر مشروطه (۱۲۸۵ - ۱۳۰۴)»، «ردپای تزلزل؛ بررسی جامعه‌شناختی رمان تاریخی ایران (۱۳۰۰ - ۱۳۲۰)» و ترجمهٔ کتاب‌های «مدرنیسم» نوشتهٔ «کریس رودریگز»، «دریدا» نوشتهٔ «جف کالینز» و «رومانتیسم» نوشتهٔ «دانکن هیت» اشاره کرد. کتاب «اما آیا این هنر است؟» به قلم «سینتیا فریلند» نیز با ترجمهٔ این مدرس حوزهٔ تئاتر در نشر مرکز منتشر شده است. کتاب «ردپای تزلزل؛ بررسی جامعه‌شناختی رمان تاریخی ایران» که در سال ۱۳۸۱ در انتشارات شیرازه کتاب ما منتشر شد، با مطالعۀ رمان‌های تاریخی ایران در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ و هم‌زمان نگاه به صحنۀ ادبیات جهانیْ پرتویی تازه بر این حوزهٔ مطالعاتی افکنده است. از کامران سپهران جستارهای گوناگونی در نشریهٔ «داستان» منتشر شده است؛ «من موجودی پیاده‌رونده هستم»، «از رمانس تا رمان؛ رابطهٔ متقابل شهر و داستان» و «اسکیزموجنسیس» عنوان برخی از این جستارها هستند. از میان مقالات کامران سپهران می‌توان به عنوان‌های زیر اشاره کرد:

- تندر کیا و نهیب جنبش ادبی (فصلنامهٔ فرهنگی و اجتماعی گفتگو، ۱۳۷۶)

- رمان ایران و جهانی‌شدن (کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ۱۳۸۴)

- تئاتری‌شدن نقد هنری (دفترهای تئاتر، ۱۳۸۷)

- تاریخ هنر در سنجهٔ سنت‌گرایان (نامۀ هنرهای تجسمی و کاربردی، ۱۳۸۹)

- پرگویی دلپذیر در کشاکش جنگ و انقلاب (حرفه هنرمند، ۱۳۸۹)

- چخوف زامبی (تجربه، ۱۳۹۰)

- ارسطو دوستش نداشت (خرداد ۱۳۹۱)

- بازی ایران - دانمارک؛ از نادرشاه افشار تا اصغر فرهادی (فصلنامهٔ فرهنگی و اجتماعی گفتگو، ۱۳۹۲)

- خلخال؛ بیست‌ونهم خرداد ۱۳۰۰: مبدأ تاریخی فراموش‌شدهٔ اوراسیاگرایی (فصلنامهٔ فرهنگی و اجتماعی گفتگو، ۱۳۹۹)

بخش‌هایی از کتاب تئاترکراسی در عصر مشروطه

«ما سر آن نداریم که به آن کلان روایت منفی یا شکست مشروطه بپیوندیم. این عصر را شاهدی بر تباهی آرمان‌های مشروطه و مقدمهٔ ظهور دیکتاتوری بپنداریم. برعکس قصد ما این است که در این گیرودار از نخستین حضور نهاد فرهنگی تئاتر در ایران سخن بگوییم. این تناقضی شگفت است. مگر نه آن‌که شکوفایی تئاتر وابسته به مأمن گروه دولت - ملت است. به یاد آوریم دو انقلاب تاریخی تئاتر را یکی در قرن پنج پیش از میلاد در یونان و دیگری در قرن شانزدهم در انگلیس. اولی از شروع تا پایان یک اجرای تئاتری به نحو بی‌بدیل در هم تنیده در مدنیت یونانی و دیگری برخاسته از جباریت عصر الیزابت که به حق تئاتر الیزابتن نام گرفته است. دو حکومت متفاوت، اما در هر دو حال تئاتر در پرتو آن می‌شکوفد.»

*

«عشقی و این درام‌نویسان تاریخی یک ایمان مشترک داشتند؛ باور به توان تاریخ برای هویت‌یابی. اگر امواج سهمگین مدرنیته، هویت را مغشوش ساخته است، ساحل امن تاریخ پرافتخار مأمن خوبی برای هویت منسجم فراهم می‌آورد.»

*

«برای جمع‌آوری این ظواهر است که باید نگرش سلطه‌طلبی که خود را حاضر آمادهٔ رمزگشایی و کشف نهان عصر غافلیت می‌داند کنار بگذاریم. اگر به بهانهٔ پیچیدگی رخدادهای معاصرمان، خود را عاجز از قضاوت و نگرش انتقادی اوضاع دوروبر خود می‌دانیم و برای این بی‌تصمیمی خود طلب همدلی می‌کنیم، اندکی از این همدلی را به گذشتهٔ تاریخی نیز پرتاب کنیم تا همراه با غلاف کردن سلاح سلطه‌طلب اندیشه‌ها قادر به شکل بخشیدن به سیما آن گذشته شویم.»