بریده‌هایی از کتاب امپراتوری اندیشه: تاریخ ایران

مغان مزدایی با بدعت دانستن مانویت در همان ابتدا آن را محکوم کردند و درست‌تر آن است که آن را تحریف اندیشه ایرانی بدانیم یا در واقع حاصل گنوستیسیسم مسیحی در جامه مزدایی تا نماینده چیزی که بتواند در تفکر ایرانی تاب آورد.

مقبره‌هایی سنگی در میانه صخره‌ها. مقبره از نظر زرتشتیان بعدی که ملوث کردن زمین را با جسد مردگان توهین به مقدسات می‌پنداشتند مطرود بود. آن‌ها مرده‌ها را در دخمه‌هایی که به برج خاموشی معروف بود قرار می‌دادند تا پرندگان و دیگر جانوران از آن‌ها تغذیه کنند. با توجه به این‌که پادشاهان هخامنشی در مقبره‌ها دفن می‌شده‌اند آیا می‌شود آن‌ها را واقعاً زرتشتی دانست؟

هخامنشیان بیهوده تلاش نمی‌کردند با ابزار نامناسب کاری را انجام دهند که ما در حال حاضر با ابزارهای مناسب می‌توانیم به نحوی چشمگیر بهتر انجام دهیم. آن‌ها به شیوه متفاوتی کار می‌کردند و در واقع شیوه‌های پیچیده و ماهرانه انجام دادن کارها را که فرهنگ ما به دست فراموشی سپرده است به‌خوبی یافته بودند. برای درک واقعیت این امر، باید کمی افکار طبقه‌بندی‌شده معمول خود را کنار بگذاریم؛ به‌رغم آشنا بودن صوری مفاهیمی مانند فرشتگان، روز داوری، بهشت و جهنم، و انتخاب اخلاقی. امپراتوری هخامنشی امپراتوری اندیشه بود اما اندیشه‌ای متفاوت.

امروزه که ما در زمانه متفاوتی به سر می‌بریم، زمانه‌ای که مملو از مطالب نوشتنی است و درآوردن پول و خرج کردن آن حرف اصلی را می‌زند، وجود سیستمی که چندان ارتباطی با نوشتار نداشته و امور آن بیشتر با پرداخت جنسی حل و فصل می‌شده نه به صورت نقد، بدوی به نظر می‌رسد. اما تاریخ تحول انسان خطی نیست. نباید سنت شفاهی فرهنگ‌های پیچیده‌ای مانند مزداییسم را غیرموثق، ناقص یا عقب‌افتاده بدانیم و خود را برتر از آن.

این واقعیت که کاتبان در سیستم هخامنشی گزارش‌های خود و اسناد رسمی را به زبان‌های دیگر می‌نوشته‌اند نشان می‌دهد ادبیاتی در کار نبوده است. از امپراتوری هخامنشی هیچ تاریخی به زبان فارسی در دست نیست، زیرا در طبقات حاکمه پارس، (مغ‌ها) نوشتار را امری تبهکارانه و (پادشاهان و نجبا) آن را مربوط به طبقات پست و دون‌پایه می‌دانستند، یا هر دو. اسب‌سواری، تیراندازی، راستگویی اما نوشتن نه.

انقلابی ایرانی به رهبری یک روحانی فرّه‌مند، گرفتن قدرت از پادشاهی ستمگر، دفاع از دین راستین، حمله به مؤمنان کاذب و بهره‌برداری از نارضایتی‌های اقتصادی این‌ها همه چه آشنا به نظر می‌رسد. اما ظرف چند ماه گئومات به قتل رسید، داریوش اول (داریاوَیوش) و گروه کوچکی از هم‌پیمانان پارسی‌اش او را کشتند؛ مرگی که بیشتر شبیه قتلی هولناک بود.

گمان می‌رود عزرای کاتب، یکی از رهبران بازگشته از بابل، اولین کسی بوده که کتاب‌های تورات را نگاشته است (پنج کتابِ اول از کتاب مقدس، کتاب‌های موسی). این دست‌نوشته جدید متفاوت با آن چیزی بود که قبل از تبعید یهودیان رواج داشت. از این زمان، یهودیان از این دست‌نوشته عبری استفاده می‌کردند. یهودیت پس از تبعید بیشتر بر تبعیت از تورات و یکتاپرستی تأکید داشت. طی قرون بعدی، جوامع پراکنده یهودی و مزداییان در سراسر خاورمیانه ابتدا تحت سیطره امپراتوری هخامنشی و بعد تحت سلطه فرمانروایان هلنی، در کنار هم زندگی می‌کردند.(۹) واضح است که بسیاری از افکار مذهبی مشترک بوده و طومارهای قمران (طومارهای بحرالمیت) نشان‌دهنده انتقال برخی مفاهیم دینی از مزداییسم به یهودیت است.(۱۰)

ترجمه فیتز جرالد ترجمه‌ای آزاد است و زبان ویژه قرن نوزدهمی او (هرچند فاخر) با خط تیره‌ها و علایم تعجب و آه و واه‌ها، تا حدی در نشان دادن متانت سنجیده اصل اثر ناکام مانده است. مثلاً در این‌جا فیتز جرالد می‌گوید: «چه شیرین است پادشاهی فانی!» تأمل کن؛ دیگران «چه خجسته رفتند به بهشت!» آه، نقد بگیر و چشم بپوش از باقی اوه، صدای زیبای موسیقی از طبلی در دوردست‌ها اصل شعر این است:

تمام این دوران‌ها، این مردم خود را «ایرانی» و سرزمینشان را «ایران» می‌نامیدند. این واژه ریشه در ادوار بسیار کهن دارد و ظاهراً به معنی «نجیب» است.

سینمای ایران یکی از چشمگیرترین پدیده‌های کشور از زمان انقلاب است. ایران با وجود ممنوعیت مضامین خشونت‌آمیز و جنسی، که از نظر هالیوود گریزناپذیر است، سینمایی شاعرانه و منحصربه‌فرد با جذابیت جهانی خلق کرده که جوایز بین‌المللی بسیاری را کسب کرده است