بریده‌هایی از کتاب امپراتوری اندیشه: تاریخ ایران

مظفرالدین‌شاه تسلیم شد و فرمان مجلس شورای ملی را امضا کرد. در مهر ۱۲۸۵ برای اولین بار این مجلس تشکیل و به‌سرعت دست به کار تهیه پیش‌نویس قانون اساسی شد؛ ساختاری محوری که قانون اساسی نامیده شد. در هشتم دی مظفرالدین‌شاه آن را تصویب کرد و پنج روز بعد درگذشت.

سیاست بدبینانه بریتانیا در مورد ایران ضرورتاً همیشگی و لازمه منطقی جایگاه برتر آن نبوده است. سیاست بدبینانه یا کلبی شاید بعضی وقت‌ها فقط به دلیل تنبلی و فقدان قوه تخیل دنبال می‌شود تا دلایل دیگر. سیاستگذار بدبین نمی‌تواند بیشتر از معلم اخلاق آینده را پیش‌بینی کند، اما می‌داند که حداقل ممکن نیست متهم به آرمان‌گرایی رؤیایی شود. هرگاه که برتری یافتن و امتیاز گرفتن مهم‌ترین چیز شود بدبینی غلبه می‌کند. سیاستمداران دوراندیش معتقدند اگر اصول را درست در پیش گیرید آن‌گاه تغییر اندک در سیاست چندان مهم نخواهد بود. اما اغلب اصول در طول مسیر گم می‌شوند و بدبینی و گرایش به منافع آنی غلبه می‌کند. گرایش بدبینانه سیاست بریتانیا در ایران در طولانی‌مدت خسارات زیادی به بار آورد.

کاهش توان تولید مواد غذایی در داخل در بروز چند قحطی شدید تأثیر داشت، به‌ویژه در سال‌های ۱۲۴۹-۱۲۵۰ ه .ش، که برآورد می‌شود طی آن تا یک‌دهم جمعیت تلف شد.

یکی از مهم‌ترین و افراطی‌ترین پیروان باب زنی قزوینی به نام قره‌العین بود که به نشانه بطلان قانون شریعت کشف حجاب کرد. او شاعر بود، با علما وارد مباحث کلامی می‌شد و رهایی زنان را موعظه می‌کرد. قره‌العین مدتی به عراق تبعید شد، اما بعد بازگشت. او نیز مانند باب دستگیر شد. اما برخلاف او وقتی هنوز در حبس خانگی بود می‌توانست با پیروانش سخن بگوید.

دستگاه‌های دولتی به‌خودی‌خود تشکیلات بافضیلتی نیستند و برای نیفتادن در دام فساد به رؤسای سختگیر و اصلاحات دوره‌ای نیاز دارند تا خدمات اخلاقی را تحکیم کنند. و اگر مقامات ارشد به مسئولیتشان درست عمل نکنند زیردستان از فساد آن‌ها تقلید خواهند کرد.

شاه عباس اول نیز در این میان مستثنا نبود؛ او خود با خلع پدرش به سلطنت رسید. او به پیروی از سنت عثمانی پسرانش را در حرم زندانی کرد، زیرا می‌ترسید آن‌ها او را از سلطنت خلع کنند. اما باز هم نگران بود علیه وی توطئه کنند. از این رو، آنان را نابینا ساخت و یکی از آنان را کشت. سرانجام یکی از نوه‌هایش جانشینش شد. رسم ناخوشایند نگهداری وارثان سلطنت در حرم را سلاطین صفوی ادامه دادند.

پیروزی‌هایش، به‌ویژه در شمال شرق، شمار زیادی از کردها را همراه با طوایف قزلباش از جمله قاجار و افشار به آن‌جا منتقل کرد تا از مرزهای جدید محافظت کنند. این سیاستِ اسکان به تقویت اقتدار وی بر طوایف نیز کمک می‌کرد و در عین حال در نتیجه جدا کردن آن‌ها از هم استقلالشان را نیز تضعیف می‌کرد.

دو تن از افرادِ یکی از رهبران شورشی در سال ۹۰۹ ه .ق اسیر و به اصفهان برده شدند، آن‌ها را به سیخ کشیدند و کباب کردند. اسماعیل به ملازمان خود دستور داد کباب را بخورند تا وفاداری‌شان معلوم شود

طریقت اردبیل بعدها پایه‌گذار سلسله صفویه شد که به خاطر یکی از رهبران اولیه‌اش، شیخ صفی (۶۴۹-۷۳۴ ه .ق)، به این نام خوانده شد، مسلمانی سنی و صوفی‌مسلک که اسلام اصیل و احیاشده و نظم دینی جدیدی را روی زمین موعظه می‌کرد. نسب او احتمالاً به کردها می‌رسید. تاریخ اولیه صفویه موضوعی پیچیده و مبهم است، اما به نظر می‌رسد جانشین او صدرالدین (۷۳۴-۷۹۳ ه .ق) این جنبش را سازماندهی کرد و سلسله‌مراتب و مقرراتی را که خاص آن بود به وجود آورد. این کار آن را از انجمنی فاقد انسجام به تشکیلاتی منضبط تبدیل کرد، انجمنی که شروع به ایجاد شبکه گسترده‌تری از اتحادهای قبیله‌ای از طریق حمایت و ازدواج کرد. در دوران شیوخ بعدی صفویه، گروه‌ها یا قبایل جدید (اویماق) با هم ائتلاف کردند و با این پیوندها و شور دینی به هم پیوستند

[ به اعتقاد شیعیان] امام غایب در زمان مناسب، زمان هرج و مرج و بحران، برای برپا داشتن عدالت الهی از نو روی زمین ظهور خواهد کرد. شباهت آشکاری میان این آموزه‌ها و آموزه‌های مسیحی مکاشفات یوحنا و ظهور دوباره عیسی مسیح وجود دارد (در واقع بسیاری از شیعیان بر این باورند که عیسی مسیح امام غایب را در بازگشت همراهی خواهد کرد). البته این باور با باور زرتشتی مبنی بر آمدن نجات‌دهنده‌ای به نام سوشیانت نیز شباهت‌هایی دارد.