بریده‌هایی از کتاب امپراتوری اندیشه: تاریخ ایران

[ به اعتقاد شیعیان] امام غایب در زمان مناسب، زمان هرج و مرج و بحران، برای برپا داشتن عدالت الهی از نو روی زمین ظهور خواهد کرد. شباهت آشکاری میان این آموزه‌ها و آموزه‌های مسیحی مکاشفات یوحنا و ظهور دوباره عیسی مسیح وجود دارد (در واقع بسیاری از شیعیان بر این باورند که عیسی مسیح امام غایب را در بازگشت همراهی خواهد کرد). البته این باور با باور زرتشتی مبنی بر آمدن نجات‌دهنده‌ای به نام سوشیانت نیز شباهت‌هایی دارد.

غلام روی توام ای غلام باده بیار که فارغ آمدم از ننگ و نام باده بیار کرشمه‌های خوش تو شراب ناب من است درآ به مجلس و پیش از طعام باده بیار

پس از مرگ شاپور اول چند تن از پسرانش دوره‌هایی کوتاه جانشین او شدند و موبدی مزدایی به نام کرتیر به‌تدریج جایگاهش را در دربار تثبیت کرد. کرتیر با بی‌پروایی تمام از این موقعیت برای دفاع از آیین مزدایی راستین استفاده کرد و نه‌تنها عامل مرگ مانی و آزار و اذیت پیروان او شد، بلکه دست به آزار یهودیان، مسیحیان، بوداییان و پیروان سایر اقلیت‌ها زد. این آخرین بار نبود که دخالت بیش از حد رهبران مذهبی در سیاست ایران منجر به آزار اقلیت‌ها می‌شد (و شاید در نهایت عامل بدنامی آزاردهندگان).

در مدت سلطنت شاپور دوم، امپراتور کنستانتین مسیحیت را دین رسمی امپراتوری روم نیز اعلام کرد و مدعی شد حامی مسیحیان سراسر دنیاست. از این رو، به مسیحیان داخل ایران به چشم جاسوسان و خائنان بالقوه نگاه می‌شد و مورد سوءظن بودند و این اوضاع وخیم به‌تدریج ادامه تساهل پیشین بیشتر پادشاهان گذشته ساسانی را دشوار کرد. آیین جدید زرتشتی با توجه به نزدیکی آن به منابع قدرت و نفوذ سیاسی‌ای که داشت به سمت عدم تسامح با دین‌های دیگر در داخل ایران پیش رفت و حاصل آن نزاع‌های دینی بود.

شاپور اول دستور داد که به این‌ها همه علوم، فلسفه و عرصه‌های دیگر که می‌شد از خارج از ایران گردآوری کرد به‌ویژه از هند و یونان افزوده شود. سرانجام شاپور دوم بحث و مناظره مفصلی میان فرقه‌های مزدایی که اختلاف‌نظر داشتند ترتیب داد تا مکتب و آیینی منحصربه‌فرد و تأییدشده تثبیت شود. موبدی به نام آذربد تن به آزمون دشوار آتش داد تا صحت استدلال‌های خود را ثابت کند. از آن‌جایی که به سلامت آزمون را پشت سر نهاد به او اجازه داده شد تا الحاقات نهایی مربوط به نماز را به اوستا بیفزاید.

در سال ۳۱۰ م، پس از کشمکش‌هایی بر سر جانشینی، پسری جوان به نام شاپور دوم بر تخت پادشاهی نشست. او مدتی طولانی، تا سال ۳۷۹ م، سلطنت کرد. یکی از ویژگی‌های مهم دوران سلطنت او آن است که روند تجدیدنظر، مقابله و تدوین دین مزدایی که از زمان به قدرت رسیدن اردشیر اول و شاید قبل از آن شروع شده بود منسجم شد. بنا به یک روایت متأخرتر زرتشتی، اردشیر به موبد بزرگ دستور داده بود قطعات پراکنده مکتوب و روایات شفاهی را که تا آن زمان حفظ شده بود جمع‌آوری و تکمیل کند.