بریده‌هایی از کتاب امپراتوری اندیشه: تاریخ ایران

دوشم گذر افتاد به ویرانه طوس دیدم جغدی نشسته جای طاووس گفتم چه خبر داری از این ویرانه گفتا خبر این است که افسوس افسوس منسوب به شهید بلخی

نگهبانان گرجی او در میدان جنگ محاصره و قتل‌عام شدند، در حالی که سربازان وزیر از دور ماجرا را نظاره می‌کردند. توپخانه ایران قبل از آن‌که بتواند بیش از چند توپ شلیک کند به دست دشمن افتاد و باقیمانده سپاه صفوی به سوی پایتخت گریخت.

گر من ز می مغانه مستم هستم گر عاشق و رند و بت‌پرستم هستم هر کس به خیال خود گمانی دارد من خود دانم هرآنچه هستم هستم

جالب توجه آن‌که ایرانیان در هیچ‌یک از سرزمین‌هایی که نادرشاه بدان‌جاها لشکرکشی کرد بیگانه نبودند. گرچه او و اسلاف صفوی‌اش اصالت ترک داشتند و در دربار به زبان ترکی سخن می‌گفتند، تأثیر فرهنگی ایران چنان بود که زبان درباری و اداری در دهلی و سراسر شمال هند فارسی و مکاتبات دیپلماتیک دربار عثمانی در استانبول نیز معمولاً فارسی بود. استیلای زبان فارسی از دهلی تا استانبول به نحوی برای بسیاری از ساکنان این منطقه طبیعی به نظر می‌رسید، گویی بازتاب خصیصه امپراتوری‌های ایرانی پیشین و تأثیر فراگیر ادبیات، دین و فرهنگ هنری ایرانی بود.

ایران در مراحل گوناگون تاریخی‌اش به‌راستی امپراتوری اندیشه بوده و به تعبیری هنوز هم هست فرهنگ ایرانی ملتی متنوع به لحاظ قومی و زمانی را در کنار هم نگه داشته است. ایران اکنون آماده است تا نقشی بزرگ‌تر از آنچه سالیان سال داشته در عراق، افغانستان و منطقه بر عهده گیرد. اما آیا ایران امپراتوری آینده است؟ به عبارت دیگر، آیا ایران می‌تواند نقش مهم و تأثیرگذاری را که شایسته آن است در خاورمیانه و دنیای وسیع‌تر عهده‌دار شود؟

شاید استعاره‌ها فقط یک وسیله باشند، شوریدن علیه قراردادها، قراردادهایی که صرفا نوعی ژست است. این شعر گزندگی بیشتری دارد و تأثیری بیش از آن. حافظ شعر زیر را در دوران تحمیل قواعد خشک مذهبی از سوی حکومت نوشت: بود آیا که در میکده‌ها بگشایند گره از کار فروبسته ما بگشایند اگر از بهر دل زاهد خودبین بستند دل قوی دار که از بهر خدا بگشایند

بود آیا که در میکده‌ها بگشایند گره از کار فروبسته ما بگشایند اگر از بهر دل زاهد خودبین بستند دل قوی دار که از بهر خدا بگشایند

نیکی و بدی که در نهاد بشر است شادی و غمی که در قضا و قدر است با چرخ مکن حواله کاندر ره عقل چرخ از تو هزار بار بیچاره‌تر است

آه کوروش ... رعایای تو، پارسیان، مردمانی تهیدست با روحی آزاده‌اند

برای درک حس شرمساری و اندوه شیعیان شاید تصور این‌که اگر بعد از مرگ عیسی [ع] رهبری کلیسا به دست یهودای اسخریوطی، پونتیوس پیلاتوس و جانشینانشان می‌افتاد کارساز باشد.