بریده‌هایی از کتاب اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟

بن وِرشبو، از مؤسسه آینده کتاب که شاخه‌ای از مرکز ارتباطات آننبرگ دانشگاه جنوب کالیفرنیاست می‌گوید: «کتاب‌ها در آینده خیلی نزدیک امکان بحث را از طریق قابلیت گپ زنده و تبادل ناهمگام نظرات و حاشیه‌نویسی‌های اجتماعی در اختیار ما قرار خواهند داد. شما می‌توانید ببینید چه کسانی سرگرم خواندن کتابی هستند که شما دارید مطالعه می‌کنید و می‌توانید با آنها درباره کتاب وارد گفتگو شوید. »

استیون جانسون کمی بعد از آنکه شروع به خواندن کتابی الکترونیک در کیندل جدیدش کرد، متوجه شد که «مهاجرت کتاب به قلمرو دیجیتال، صرفا مسئله ساده تغییر جوهر به پیکسل نیست، بلکه احتمالاً روش خواندن، نوشتن و فروختن کتاب را نیز عمیقا دگرگون می‌کند. » او از مشاهده قابلیت کیندل برای گسترش «جهان کتاب و رسانه‌اش تا سرِ انگشتان ما» و تبدیل کتاب به صفحات جستجوپذیر وب به وجد آمد، اما این ابزار دیجیتالی همچنین دل او را آکنده از یک نگرانی هم کرد: «می‌ترسم در این میان، یکی از بزرگ‌ترین لذات خواندن کتاب ــ غرق‌شدن کامل در جهانی دیگر یا در جهان آراء نویسنده‌ــ از بین برود. شاید دیگر همگی‌مان به‌تدریج کتاب‌ها را همان‌جور بخوانیم که مجلات و روزنامه‌ها را می‌خوانیم: «کمی از اینجایش، کمی از آنجایش. »

تجربه خواندن کتاب چاپی در مقایسه با کتاب الکترونیک نیز معمولاً بهتر است. خواندن کلماتی که با جوهری سیاه روی صفحه چاپ‌شده‌اند، راحت‌تر از کلماتی است که با پیکسل‌هایی روی صفحه‌ای با پس‌زمینه روشن منتشر شده‌اند. شما می‌توانید چند صد صفحه را بدون خستگی چشم ــ که معمولاً نتیجه مطالعه آنلاین کمی بیش از حد متعارف است‌ــ بخوانید. حرکت در لابه‌لای صفحات کتاب چاپی نیز ساده‌تر و به گفته برنامه‌نویسان نرم‌افزاری غریزی‌تر است. در کتاب‌های واقعی، شما می‌توانید زودتر و راحت‌تر صفحات را ورق بزنید. در ضمن می‌توانید در حاشیه صفحات، یادداشتی بنویسید یا سطوری را که شما را تحت تأثیر قرار داده یا برایتان الهام‌بخش بوده است، از سایر بخش‌ها متمایز کنید. حتی می‌توانید از نویسنده کتاب بخواهید تا صفحه اول کتابش را برایتان امضاء کند.

درک این واقعیت که چرا کتاب با کندی وارد عصر دیجیتال شده، چندان دشوار نیست. بین صفحه نمایش یک رایانه و تلویزیون، تفاوت چندانی وجود ندارد و صدایی که از بلندگوهای تلویزیونی به گوش می‌رسد، بسیار شبیه صدایی است که از بلندگوهای یک رایانه و رادیو بلند می‌شود، اما کتاب به عنوان ابزار مطالعه، دارای مزایای مهمی در مقایسه با رایانه است

در میان همه رسانه‌های فراگیر، کتاب شاید تنها رسانه‌ای است که در برابر نفوذ اینترنت، بیشترین مقاومت را کرده است. با تغییر عادت مطالعه ما از صفحه چاپی به صفحه نمایش، ناشران تا حدی متحمل ضرر شده‌اند، اما شکل کتاب هنوز تغییر زیادی نکرده است. رشته‌ای طولانی از صفحات چاپی متوالی که بین دو جلد سخت به یکدیگر وصل شده‌اند، عملاً فناوری سرسختی از آب درآمده که همچنان بیش از نیمی از یک هزاره است که مفید و محبوب باقی مانده است.

«برای من سخت است که در دل هر چیزی خدا را ببینم. »

نخستین صداهایی که آنلاین شنیده می‌شدند، صرفا واژگان گفتاری بودند اما طولی نکشید که قطعات موسیقی و سپس کل یک ترانه یا حتی سمفونی نیز با بهترین کیفیت ممکن در سایت‌ها جاری شدند. قابلیت وب برای ساماندهی جریان‌های صوتی با توسعه الگوریتم‌های نرم‌افزاری مثل الگوریتمی که برای تولید فایل‌های MP۳ استفاده می‌شد، افزایش یافت. این الگوریتم هر نوع صدایی را که شنیدنش برای گوش انسان سخت باشد، از موسیقی یا آثار دیگر حذف می‌کند. این الگوریتم‌ها به فایل‌های صوتی این امکان را می‌دهند تا با حداقلِ افت کیفیت، در اندازه‌ای بسیار کوچک، فشرده شوند. تماس‌های تلفنی نیز به مرور در کابل‌های فیبر نوری اینترنت جاری شدند و جای خطوط سنتی تلفن را گرفتند.

واژه‌ای که ما برای توصیف محتویات فضای آنلاین استفاده می‌کردیم ــ صفحات‌ــ تأکیدی است بر ارتباط آنها با اسناد چاپی. ناشران مجلات و روزنامه‌ها که متوجه شده بودند برای اولین بار در تاریخ می‌توانند از طریق این رسانه، آثارشان را در شمارگان انبوه ــ مثل برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی‌ــ منتشر کنند، جزو اولین کسانی بودند که با راه‌اندازی وب‌سایت‌های آنلاین اقدام به انتشار مقالات، خلاصه مطالب و قطعات نوشتاری دیگرشان در آنها کردند. سهولت ارسال واژگان در این رسانه و همچنین گرایش گسترده و بسیار فوری مردم به ایمیل عملاً نامه‌نگاری شخصی را به تاریخ سپرد.

اولین ماشین پردازش اطلاعات که اینترنت مسیر آن را در پیش گرفت، دستگاه گوتنبرگ بود. از آنجا که تبدیل متن به رمز نرم‌افزاری و به اشتراک‌گذاری آن در سراسر شبکه‌ها کار نسبتا آسانی بود ــ زیرا مستلزم حافظه زیادی برای ذخیره کردن، و پهنای باند زیادی برای ارسال، یا قدرت پردازش زیادی برای نمایش در یک صفحه نبودــ وب‌سایت‌های اولیه معمولاً شامل رمزهای نوشتاری بودند.

اگر شیوه پیشرفت اینترنت، به عنوان یک رسانه، را در فیلمی با دور تند مشاهده کنیم در واقع کل تاریخ رسانه‌های مدرن را دیده‌ایم. برهه‌ای چندصدساله در چند دهه فشرده شده است.

از زمان شکل‌گیری چارچوب اولیه رایانه‌ها در دهه ۱۹۴۰، سرعت آنها و شبکه‌های اطلاعاتی با سرعتی سرسام‌آور افزایش یافته و هزینه پردازش و ارسال آنها با همان سرعت رو به کاهش گذاشته است. طی سه دهه گذشته، تعداد دستوراتی که یک چیپ رایانه‌ای در هر ثانیه پردازش می‌کند هر سه سال دو برابر شده، اما هزینه پردازش‌آنها هرساله تقریبا نصف شده است. در مجموع، از دهه ۱۹۶۰ به این‌سو، هزینه یک عملکرد معمول رایانه‌ای ۹۹/۹ درصد کاهش یافته است. ۵ علاوه بر این، پهنای باند شبکه نیز به همان اندازه گسترش یافته و ترافیک اینترنتی از زمانی که شبکه جهانی وب اختراع شد، هرساله به صورت میانگین دو برابر شده است. ۶ کارکردهای رایانه‌ای که در روزگار تورینگ غیرقابل تصور بودند، اکنون جزو کارهای عادی روزمره شده‌اند.

جهان صفحه نمایش، طوری که ما کم‌کم با آن آشنا می‌شویم، جایی کاملاً متفاوت با جهان صفحه کتاب است. اخلاق فکری جدیدی دارد شکل می‌گیرد. مسیرهای ذهنی ما یک‌بار دیگر دارند تغییر می‌کنند.

نویسندگان نیز مثل نقاشان و آهنگسازان توانستند «درک ما را به شکلی تغییر دهند که واکنش حسی ما به محرک خارجی را غنی‌تر کند و واکنش همدلانه ما به تجربیات متنوع بشری را به جای آنکه محدود کند، وسعت بخشد.

امروزه ما شعر را بخشی از ادبیات می‌دانیم، شکلی از نوشتن، اما در زمان افلاطون چنین نبود. شعر در آن زمان بیشتر قرائت می‌شد تا نوشته شود، شنیده می‌شد تا خوانده شود، و از این‌رو بخشی از سنت باستانی بیان شفاهی بود که برای نظام آموزشی یونان و همین‌طور فرهنگ عمومی این کشور حیاتی بود. شعر و ادبیات نماینده دو آرمان متضاد در زندگی فکری بودند. نگاه افلاطون به شعرا که از زبان سقراط بیان شده است، نگاهی است نه در ضدیت با نثر بلکه سنت شفاهی ــ سنت هومر شاعر و همین‌طور سنت خود سقراط‌ــ و آن نوع روش فکری‌ای که بازتابی از آن بود و آن را تقویت می‌کرد. اریک هاولوک، محقق انگلیسی، در کتاب مقدمه‌ای بر افلاطون می‌نویسد: «ذهن شفاهی دشمن اصلی افلاطون بود.

پیدایش الفبای یونانی سرآغاز یکی از فراگیرترین انقلاب‌ها در تاریخ فکر شد: حرکت از فرهنگی شفاهی که در آن دانش عمدتا از طریق گفتگو مبادله می‌شد به فرهنگی نوشتاری که در آن نگارش به رسانه اصلی بیان تفکر تبدیل شد. این، انقلابی بود که در نهایت زندگی و مغز تقریبا همه ساکنانِ کره زمین را دگرگون کرد، اما این تغییر دست‌کم در ابتدا با استقبال همه مواجه نشد.

زبان فی‌نفسه یک فناوری نیست. زبان ویژگی خاصی است که تنها مختص انسان است. مغز و بدن در یک فرایند تکاملی یاد گرفتند چگونه کلمات را بگویند و بشنوند. کودک بدون هیچ تعلیمی حرف زدن را می‌آموزد همان‌طور که یک پرنده کوچک پرواز را یاد می‌گیرد. با توجه به اینکه خواندن و نوشتن به بخشی حیاتی از هویت و فرهنگ ما تبدیل شده‌اند، به‌سادگی می‌توان آنها را جزو استعدادهای ذاتی تلقی کرد درحالی‌که چنین نیست. خواندن و نوشتن فعالیت‌هایی غیرطبیعی هستند که با رشد هدفمند حروف الفبا و فناوری‌های متعدد دیگر شکل گرفتند. ذهن ما باید بیاموزد چطور نمادهای زبانی را که می‌بینیم به زبانی ترجمه کند که درکش می‌کنیم. خواندن و نوشتن مستلزم آموزش و تمرین هستند، یعنی فرایندهای شکل بخشیدن آگاهانه و عامدانه به مغز.

«فناوری‌ها نه فقط به شکل بیرونی بر آگاهی ما اثر می‌گذارند بلکه تحولاتی درونی در آن به وجود می‌آورند و این تحولات هنگامی که بر کلمات تأثیر می‌گذارند، به اوج می‌رسند. »

هر تجربه‌ای که تکرار می‌شود، سیناپس‌های مغز ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تغییرات ناشی از استفاده مکرر از ابزارهایی که سیستم عصبی ما را گسترش می‌دهند یا تکمیل می‌کنند، باید به‌طور خاص مورد توجه قرار گیرند. با وجود اینکه ما به‌لحاظ فیزیکی قادر به ثبت تغییرات فکری رخ‌داده در گذشته دور نیستیم، ا ما می‌توانیم تغییراتی را که اکنون در فکر ما رخ می‌دهند ثبت و مشاهده کنیم. برای مثال وقتی یک شخص نابینا شروع به یادگیری خط بریل می‌کند، ما شواهد کافی برای اثبات ارتباط مستقیم بین فرایند جاری احیاء و زوالی که در مغز او رخ می‌دهد داریم. خط بریل در کل یک فناوری و نوعی رسانه اطلاعاتی است.

لنگدان وینر، کارشناس سیاسی می‌گوید: «اگر تجربه زندگی در جامعه مدرن درسی برای ما داشته باشد، این است که فناوری‌ها صرفا کمک حالی برای فعالیت انسان نیستند، بلکه درعین‌حال عوامل قدرتمندی هستند که این فعالیت و مفهوم آن را دگرگون می‌کنند. »

اخلاق فکری پیامی است که یک رسانه یا ابزار دیگر به ذهن و فرهنگ کاربرانش منتقل می‌کند.