بریده‌هایی از کتاب فرزانگی در عصر تفرقه

خشم آن روغنی است که چرخ‌های عدالت را به حرکت درمی‌آورد، پرچمی است که باید با افتخار در این بلاتکلیفیِ سیاسی و نابرابری‌هایِ اقتصادی، اجتماعی و نژادی در هوا تکانش دهیم.

ما نیز شاهدِ بیمارشدن خود به سبب عدم اطمینانی هستیم که ما را فراگرفته است. در میانه و درمانده، نه قادریم نظمِ قدیمی را که ما را ناراحت می‌کرد رها کنیم، نه می‌توانیم جهانی جدید با توسل به درس‌هایی که آموختیم، بسازیم. از اضطراب خسته‌ایم، مملو از خشمیم؛ ذهن‌ها و دفاعیات‌مان غالباً در هم شکسته‌اند.

اگر یک چیز از این هم ترسناک‌تر باشد، این است که خود را اینجا تک‌وتنها بیابیم. اینکه بخشی از جمع باشیم بیشتر به ما احساسِ اتصال داده و کمتر موجبِ بروز اضطراب می‌شود.

خودشیفتگیِ جمعی گاهی خود را در ملی‌گرایی پنهان می‌کند و چندی نیز در پسِ خودشیفتگیِ مذهبی جبهه می‌گیرد، درست زمانی که مؤمنان اعتقاد راسخ داشتند که پیروانِ دینِ آنان برای خداوند عزیزتر هستند و تنها به‌خاطر اینکه بر آن دین متولد شدند، بیشتر از دیگران لیاقت دارند به بهشت بروند.

تا به حال دقت کرده‌اید کسانی که غرق در نظریه‌های توطئه هستند و از زخم‌زبان‌زدن و تک‌گویی لذت می‌برند، معمولاً در مورد موضوعی که ذهن‌شان را مشغول می‌کند، اطلاعاتِ زیادی دارند که البته بیشتر یا غلط هستند یا طوری گزینش شده‌اند که با تعصباتِ اولیهٔ آن آدم‌ها تناسب داشته باشد؟

گروه‌ها و طایفه‌ها و جوامع و ملل، تا زمانی که وجود دارند باید به‌شکل یک مجموعه، موجوداتی ناهمگون، متنوع و پرتحرک باشند که به‌طور مستمر رشد کنند، تغییرات را بپذیرند و خود را با متغیرها وفق می‌دهند.

مسیرِ دوم جاده‌ای به‌سمت ارتباط و همکاریِ بین‌المللی می‌گشاید، نوعی روحیهٔ انسانگرایی برای سروکله‌زدن با چالش‌های مهمِ جهانی: از شرایط اضطراری آب‌وهوایی تا فقرِ گسترده، از تروریسمِ سایبری تا جنبهٔ تاریکِ فناوری‌های دیجیتالی.

دو مسیر پیشِ روی خود خواهیم دید که از بین این دو باید یکی را انتخاب کنیم. یک مسیر به‌سمت ملی‌گرایی، سیستمِ حمایت از تولیداتِ داخلی و رویکردِ «اول هم‌نوع خودم» می‌رود. همین امروز رهبرانِ مستبد از اختلال‌ها به‌عنوان بهانه‌ای برای تثبیتِ قدرت، کنترلِ جامعهٔ مدنی و عقب‌نشینی به‌سمت انزواطلبی استفاده می‌کنند.

اگر هر نسل تمام تلاشش را بکند و از هیچ تلاشی برای بهبودِ شرایطی که از والدینِ خود به ارث برده مضایقه نکند، به‌تدریج جهان به دنیایی عادلانه‌تر تبدیل خواهد شد.

ما شرایط‌مان را از نسلِ قبل به ارث می‌بریم اما برای نسلِ بعدی باید بهترش کنیم.

یک انسان، هر که باشد، بی‌حدومرز است و جمعیتِ کثیری را در خود دارد.

هر تصمیمی که امروز بگیریم پیامدهایِ بلندمدتی به همراه خواهد داشت و چند نسل بعد را نیز تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. در چنین حالتی، کدامیک نیازمندِ توجه ماست: «اینجا و امروز» یا «آنجا و فردا»؟ آیا می‌توانیم در عاداتِ زندگیِ خود فداکارایی‌هایی به‌نفع نسل‌های آینده انجام دهیم؟

هرچه انسان‌ها با سلیقه‌های متفاوت کمتر با هم در ارتباط باشند، درکِ ما از زندگی جمعی انسانی کمتر خواهد بود و فضاهای مشترک‌مان برابری‌خواهی و دگرپذیری کمتری خواهد داشت. در این وضعیت عوام‌فریبان راضی‌تر هستند.

دموکراسی که اساساً با مصالحه و مذاکره و حلِ منازعات و کثرت‌گرایی و حفظ تعادل همراه است، از تنشِ و ضدیتِ مداوم رنج می‌برد.

زمانی که همزیستی نادیده گرفته می‌شود، جوامع تا حد زیادی قطبی می‌شوند و سیاست‌زدگی رشد می‌کند و آن جوامع نسبت به «جبههٔ مخالف و نیت‌های‌شان» محتاط می‌شوند.

اینکه به صورتِ سیستماتیک احساس کنم صدایم شنیده نمی‌شود، کسی حمایتم نمی‌کند و قدرم را نمی‌دانند باعث می‌شود دلخور شوم و رنجشِ همیشگی احتمالاً مرا به شنونده‌ای بی‌میل تبدیل می‌کند. اگر به شنونده‌ای بی‌میل تبدیل شوم، یادگیرندهٔ ضعیفی هم خواهم شد. کمتر و کمتر با نظریات و ایده‌های ناهمخوان با دیدگاهم تعامل خواهم کرد و به نقطه‌ای خواهم رسید که دیگر با کسانی که با من متفاوت هستند صحبت نمی‌کنم.

تا به حال دقت کرده‌اید کسانی که غرق در نظریه‌های توطئه هستند و از زخم‌زبان‌زدن و تک‌گویی لذت می‌برند، معمولاً در مورد موضوعی که ذهن‌شان را مشغول می‌کند، اطلاعاتِ زیادی دارند که البته بیشتر یا غلط هستند یا طوری گزینش شده‌اند که با تعصباتِ اولیهٔ آن آدم‌ها تناسب داشته باشد؟

آن‌ها برای گوش‌کردن یا فهمیدن نیامده‌اند. آن‌ها فقط سعی دارند حرف‌شان را به کرسی بنشانند و با صدای بلند نطق کنند و دادوبیداد راه بیندازند. به همین ترتیب، بسیاری از مواقع ما تماشاکننده‌ها هم نیامده‌ایم تا چیزی جدید بیاموزیم، بلکه فقط دوست داریم ببینیم آدمِ خودمان، آدمِ آن‌ها را شکست می‌دهد.

خودشیفتگیِ جمعی گاهی خود را در ملی‌گرایی پنهان می‌کند و چندی نیز در پسِ خودشیفتگیِ مذهبی جبهه می‌گیرد، درست زمانی که مؤمنان اعتقاد راسخ داشتند که پیروانِ دینِ آنان برای خداوند عزیزتر هستند و تنها به‌خاطر اینکه بر آن دین متولد شدند، بیشتر از دیگران لیاقت دارند به بهشت بروند.

اگر یک چیز از این هم ترسناک‌تر باشد، این است که خود را اینجا تک‌وتنها بیابیم. اینکه بخشی از جمع باشیم بیشتر به ما احساسِ اتصال داده و کمتر موجبِ بروز اضطراب می‌شود.