بریده‌هایی از کتاب فرزانگی در عصر تفرقه

وقتی ضرورت گوش‌دادن به نظرات مختلف را فراموش کنیم، یادگیری هم در ما متوقف می‌شود. چون در واقعیت چیزِ زیادی از یک‌ریختی و یک‌نواختی یاد نخواهیم گرفت. معمولاً تفاوت‌ها هستند که چیزهای زیادی به آدم یاد می‌دهند.

اگر من تنها از کتاب‌ها، روزنامه‌ها و مجلاتی تغذیه کنم که با آنچه پیشتر خواندم همراستا هستند، اگر تنها وب‌گاه‌هایی را دنبال کنم که با پیش‌فرض‌های ذهنی‌ام جور درمی‌آیند، اگر تنها ویدیوها یا برنامه‌هایی را تماشا کنم که اساساً دیدگاه مرا تصدیق می‌کنند، اگر تمامِ اطلاعاتم از منابعِ محدود و مشابه به دست آیند، معنایش این است که در اعماقِ وجودم، دوست دارم تمامِ روز تصویرم در آینه مرا محاصره کند. این، نه‌تنها محیطی خفقان‌آور و کلاستروفوبیک است بلکه مرا به موجودی خودشیفته تبدیل می‌کند.

زمانی که احساسِ تنهایی می‌کنید به درونِ خود نگاه نکنید، اطراف را بنگرید و دیگرانی را جستجو کنید که همین احساس را دارند، چراکه همواره دیگرانی هستند که اگر بتوانید با آن‌ها و داستان‌شان ارتباط برقرار کنید، می‌توانید همه‌چیز را با دیدِ جدیدی بنگرید.

هر روز بیش از دیروز به‌نظرم می‌رسد ما همگی دردها و عذاب‌ها و تنهایی‌هایی هستیم که روی آن را پوستی فراگرفته است.

باید تلاش کنیم به خانه‌به‌دوشانی خردمند تبدیل شویم، مدام حرکت کنیم، مدام یاد بگیریم، خود را در زاغه‌های فرهنگی یا ذهنی محدود نکنیم و زمان بیشتری را نه در مرکز بلکه در حاشیه‌ها صرف کنیم، جایی که تغییر واقعی همیشه از آنجا حاصل می‌شود.

زمانی که احساسِ تنهایی می‌کنید به درونِ خود نگاه نکنید، اطراف را بنگرید و دیگرانی را جستجو کنید که همین احساس را دارند، چراکه همواره دیگرانی هستند که اگر بتوانید با آن‌ها و داستان‌شان ارتباط برقرار کنید، می‌توانید همه‌چیز را با دیدِ جدیدی بنگرید.

اندکی بدبینی اصلاً چیزِ بدی نیست. باعث می‌شود ذهن هوشیارتر شود و از آنچه در اینجا، آنجا و هر کجای دیگر دارد اتفاق می‌افتد، آگاه شود. اما بدبینیِ بیش از حد موجب می‌شود قلب سنگین شود و انرژی و انگیزه‌ی‌مان تحلیل برود. همچنین از نظر روحی و جسمی ناتوان‌مان می‌کند. شاید در عصری که همه‌چیز در حال تغییرِ مداوم است، برای فرزانگی، نیاز به ترکیبی از خوش‌بینیِ آگاهانه و بدبینیِ خلاقانه داشته باشیم.

یک فرد پس از آزردگیِ ناشی از تزلزل و آسیب‌پذیری، سعی می‌کند از طریق یکسان‌فرض‌کردن خود با تعدادِ زیادی از مردم احساسِ امنیت و عزت‌نفس خود را بازیابد. «او هیچ نیست اما اگر بتواند با ملتِ خود احساس همدردی کند یا خودشیفتگیِ شخصی‌اش را به آن‌ها انتقال دهد، همه‌چیز خواهد شد.»

آنتونیو گرامشی، روشنفکرِ ایتالیایی و متفکر سیاسی که توسط موسولینی دستگیر شد، در سلولِ زندانِ خود نوشت: «بحرانِ ایجادشده دقیقاً حاکی از این واقعیت است که سنت قدیم دارد می‌میرد و سنت جدید نمی‌تواند متولد شود؛ در این دوران بلاتکلیفی، انواع مختلفی از علائمِ مرض ظاهر می‌شوند.» «مرض» در معنایی که گرامشی به کار برده، به معنایِ «ارتباط بیماری» است؛ و ما نیز شاهدِ بیمارشدن خود به سبب عدم اطمینانی هستیم که ما را فراگرفته است. در میانه و درمانده، نه قادریم نظمِ قدیمی را که ما را ناراحت می‌کرد رها کنیم، نه می‌توانیم جهانی جدید با توسل به درس‌هایی که آموختیم، بسازیم. از اضطراب خسته‌ایم، مملو از خشمیم؛ ذهن‌ها و دفاعیات‌مان غالباً در هم شکسته‌اند.

همان‌طور که رنگِ سفید ترکیبی از تمام رنگ‌هاست، بی‌تفاوتی نیز ترکیبی از احساساتِ بسیاری است: اضطراب، ناامیدی، سردرگمی، خستگی، رنجش...

اریک فروم در تاکید بر همین موضوع توضیح می‌دهد که چطور یک فرد پس از آزردگیِ ناشی از تزلزل و آسیب‌پذیری، سعی می‌کند از طریق یکسان‌فرض‌کردن خود با تعدادِ زیادی از مردم احساسِ امنیت و عزت‌نفس خود را بازیابد.

مشکل گروه‌های هم‌اندیشی یا حباب‌های رسانه‌های اجتماعی این است که تکرار را تشویق و تشدید می‌کنند

بی‌تفاوتی؛ احساسی به‌ظاهر آرام اما احتمالاً مخرب‌ترین احساسِ انسانی. همان‌طور که رنگِ سفید ترکیبی از تمام رنگ‌هاست، بی‌تفاوتی نیز ترکیبی از احساساتِ بسیاری است: اضطراب، ناامیدی، سردرگمی، خستگی، رنجش... اگر این‌ها را سریع و شدید با هم ترکیب کنید، در نهایت فلجِ سراسری و بی‌حسی را تجربه می‌کنید.

«وقتی این چیزها همگی پایان گرفت، دوست دارم در جهانی متفاوت زندگی کنم که در آن صدایم شنیده می‌شود.»

مادربزرگ گفت: «از من تشکر نکن. تمام حواس‌ات را معطوفِ بهترکردن زندگیِ دخترت بکن. ما شرایط‌مان را از نسلِ قبل به ارث می‌بریم اما برای نسلِ بعدی باید بهترش کنیم. من تحصیلاتِ زیادی ندارم، دوست داشتم تو بهتر از من باشی. حالا تو باید مطمئن شوی دخترت بهتر از تو می‌شود. مگر این همان روندِ طبیعی جهان نیست؟»

سرزمین‌های مادری، قلعه‌هایی شیشه‌ای هستند. برای ترکِ آنان، باید چیزی را بشکنید؛ یک دیوار، یک عُرفِ اجتماعی، یک هنجارِ فرهنگی، یک سدِ روانشناختی، یک قلب را. پس مهاجربودن، یعنی همیشه باید در جیب‌های‌تان خرده‌شیشه‌ها را حمل کنید. ممکن است به‌راحتی فراموش‌شان کنید چراکه بسیار کوچک و سبک هستند، بعد به زندگی‌تان ادامه دهید و به جاه‌طلبی‌هایِ کوچک و برنامه‌های مهم‌تان برسید اما با کوچکترین تماس، شیشه‌خرده‌ها حضورشان را اعلام می‌کنند و برش عمیقی بر بدن‌تان باقی می‌گذارند.

بی‌تردید ما به اطلاعاتِ کمتر، دانش بیشتر و خِرَد خیلی بیشتری نیاز داریم.

خشم در مواجهه با بی‌عدالتی و سرکوب نه تنها یک واکنشِ انسانیِ موقرانه است بلکه نقطهٔ مقابلِ بی‌تفاوتی هم هست. خشم همچنین احساسی است که طولانی‌ترین خاطره را به همراه دارد.

«من سراسرِ وجودم درد است که رویش را پوستی گرفته.»

بچه‌ها وقتی می‌بینند والدین‌شان در خانه پریشانند، به‌مرور آن‌ها هم همین احساس را پیدا می‌کنند.