بریده‌هایی از کتاب معادشناسی

وزنه و شاخص آخرت «حق» و «عدل» است و اعمال را بررسی می‌کنند تا ببینند چقدر با حق و عدل مطابق است و به همان مقدار به او نمره می‌دهند؛ وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَق (الأعراف ۷: ۸) وسیله سنجش در آن روز حق است. در آن روز امور اعتباری و پنداری و آداب و رسوم و پست و مقامها و قوم و خویشی‌ها اثر ندارد و فقط و فقط حق است که معیار سنجش قرار می‌گیرد.

یکی از جلوه‌های قیامت ظهور و طلوع شاهدان اعمال برای انسانهاست یا به تعبیری ظهور حقیقت ولایت اولیاء الهی است و همه می‌بینند که امام عصرشان واسطه میان ایشان و خداوند بوده و احاطه به اعمال ایشان داشته است و اگر نیاز باشد بر هر حقیقتی شهادت می‌دهد.

ارزش انسان و عمل به نیت و افکار و روحیات است باید شاهدان اعمال علاوه بر آگاهی از ظاهر اعمال از نیات و افکار و روحیات نیز آگاه باشند و باید صداقت در گفتار داشته باشند و جز حق چیزی بیان نکنند. در عالم هستی افراد و اشیاء فراوانی شاهد بر اعمال انسان هستند: الف) اولیاء الهی در مباحث راهنماشناسی خواندیم که اولیاء الهی که به مقام ولایت رسیده‌اند بر همه چیز اشراف دارند و هرگاه بخواهند بر چیزی واقف شوند به محض اراده از آن آگاه می گردند. ولی تنها امام هر عصر است که چون امامت همگان را بر عهده دارد به طور تفصیلی به اعمال امت عصر خود توجه نموده و همه را از درون سیر می‌دهد. از این رو امام هر عصری شاهد بر اعمال همه امت خود است و اولیاء دیگر به نحوی جزئی بر برخی از اعمال شاهد می‌باشند.

عالم کتاب اعمال شخصی از اولین مواطن عالم قیامت است و انسان در آنجا با حقیقت اعمال خود مواجه می‌شود و اعمالش بر وی عرضه می‌گردد و لذا آن را «عالم عرض» نیز می‌نامند.

وقتی انسان وارد عرصه قیامت می‌شود چون تجرد می‌یابد و از حجاب زمان و مکان خارج می‌شود اولین کتابی که برای او منکشف می‌شود کتاب نفس خود اوست که در یک آن تمام عمر خود را با تمام جزئیاتش آن چنان می‌بیند که گویا همان لحظه مشغول عمل می‌باشد.

قرآن کریم هر یک از عوالم فوقانی را در جایگاه خود کتاب می‌نامد؛ پس انواعی از کتاب در نظام عالم وجود دارد؛ مانند: ۱. بزرگترین کتاب هستی «کتاب مبین» یا «امّ الکتاب» است (البته برخی امّ الکتاب را کتابی بزرگ‌تر از «کتاب مبین» می‌شمرند). کتاب مبین عالیترین مرتبه عالم مخلوقات الهی است که همه حقائق را در خود جای داده

در روایات در وصف برخی از حیوانات آمده که اهل بهشتند؛ مثلاً روایت شده هر شتری که هفت سال بر او به حج مشرف شوند از اهل بهشت می‌باشد و اگر گوسفندی به دیگری ظلم نموده و او را شاخ بزند از او حساب می‌کشند.

در روایات آمده که هر کسی در قیامت با کسی محشور می شود که او را دوست دارد، حتی اگر سنگی را دوست داشته باشد با آن محشور می شود. امام رضا(ع) فرمودند: «إنْ سَرَّکَ أنْ تَکونَ مَعَنا فی الدَّرَجاتِ الْعُلَی مِنَ الْجِنانِ، فَاحْزَنْ لِحُزْنِنا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنا وَ عَلَیْکَ بِوَلایَتِنا، فَلَوْ أنَّ رَجُلًا تَوَلَّی حَجَراً لَحَشَرهُ اللهُ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیَمَة» («اگر خشنود می‌شوی که با ما در درجات عالی باشی از اندوه ما اندوهگین و از شادی ما شاد باش و همواره ولایت ما را داشته باش که اگر مردی سنگی را هم دوست داشته باشد در قیامت با او محشور خواهد شد».

این نکته از معارف بسیار بلند قرآن است که می‌فرماید همه اعمال انسان و همه گذشته او در نزد خداوند موجود است و انسان آن را در قیامت مشاهده خواهد کرد. قرآن نمی‌فرماید که انسان در آخرت فقط پاداش اعمالش را می‌یابد، بلکه تأکید می‌کند هر کس هر عملی انجام داده عین آن را حاضر می‌بیند و آن را با حقیقتش ادراک می‌کند. وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرا (الکهف ۱۸: ۴۹) و آنچه را انجام داده‌اند حاضر می یابند. فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ * وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَه (

از جهت فلسفی محال است که چیزی در همان ظرفی که موجود شده است معدوم گردد؛ زیرا اجتماع نقیضین پیش می‌آید. ما هر گاه از معدوم شدن چیزی صحبت میکنیم در حقیقت از نبودن آن در ظرفی جدید و پس از ظرف قبلی خود سخن می‌گوئیم؛‌ نه از معدوم شدن آن در همان گذشته. بنابراین اگر کسی بتواند از حجاب زمان خارج شده و به ظرف گذشته سفر کند حتماً آن چیز را با تمام خصوصیاتش باید بیابد.

با علامات چهارگانه مخلصین در مباحث پیامبر و امام‌شناسی آشنا شدیم. ایشان همان کسانی هستند که از شرک پاک شده و در وجودشان جز خداوند کسی حکومت نمی‌کند. ایشان پیشاپیش راه خدا را طی نموده و با رسیدن به فناء و سپس بقاء در محضر الهی حاضر شده‌اند و دیگر نیازی به احضار ندارند. به جز مخلصین دیگران همگی به فزع و صعقه قیامت که ترسناک‌ترین حقیقت عالم هستی است دچار خواهند شد و هیچ کس چاره‌ای از آن نخواهد داشت.

با توجه به این معنای لغوی حرکت موجودات از عوالم خود به سوی مقام لقاء الله و گردآمدن همه در نزد خداوند با نفخ صور اول «حشر» نامیده می‌شود و بازگشت هر یک به جایگاه خود با نفخ صور دوم «نشر» اسم‌گذاری می‌گردد. البته در اصطلاح گاهی این دو کلمه به جای هم به کار رفته و مثلاً از نفخ اول به نشر تعبیر می‌کنند. در هر حال هر مؤمنی باید به حقانیت حشر و نشر معتقد باشد.

که تصرفی واقعی و تکوینی در عالم هستی از سوی خداوند به دست ملک مقربش حضرت اسرافیل به تنهائی یا با همراهی حضرت عزرائیل انجام می‌شود که نفوس انسانی را از برزخ به قیامت سیر می دهد و چون این کار مانند بیدار کردن انسان خفته یا حرکت دادن لشکر به سوی جائی است از آن به فریاد یا کوبیدن یا دمیدن در بوق تعبیر می شود. حضرت اسرافیل چون عزرائیل حقیقتی گسترده و وسیع دارد که همه نفوس را در خود جای می‌دهد و با یکایک نفوس از درون متصل است و قوتی ملکوتی دارد که با آن قوت ملکوتی می‌تواند حرکتی عظیم را در آن واحد در همگان ایجاد نماید.

بعد از آنکه نفوس انسانی در برزخ جمع شدند و اولین و آخرین به هم پیوستند، چون هنگامه سفر به عالم قیامت می‌شود ملک الهی اسرافیل با یک کشش و جذبه همه را از برزخ به سوی قیامت و لقاء الله و رجوع به سوی خداوند حرکت می‌دهد و البته چون این نفوس در برزخ گرفتار بوده و به راحتی به عالم قیامت منتقل نمی‌شوند نیازی به حرکت‌دادن و تکانی شدید دارند تا جابجا شوند.

دعوت و فراخوانی که انسان را به سوی عالم بالا حرکت می‌دهد حد اقل برای انسانهای عادی دعوتی سهمگین است؛ گویا با صدا زدن عادی حرکت نمی‌کنند و نیاز به فریادی بلند می‌ّباشد، مانند کسی که در خوابی عمیق فرورفته و می‌خواهیم او را از عالم خواب به بیداری حرکت دهیم و لذا در قرآن گاهی از این دعوت‌ها به «صیحه» و «زجره» (فریاد)، «صاخه»(فریاد بلند) «کوبیدن بر ناقور» و «دمیدن در شیپور» تعبیر شده است.

گاه یک حقیقت ملکوتی آن قدر عظمت دارد که مانند تصاویر چند بعدی از هر زاویه‌ای به آن بنگریم چهره‌ای از خود بروز می‌دهد. عرصه قیامت و مواقف آن چنین است و از هر زاویه‌ای تصویر و شکلی از آن دیده می‌شود و همه آنها نیز حق است. از همین رو گاه در ترسیم یک بخش از قیامت در روایات گزارشهای متفاوتی بیان شده است که اگر کسی چشم ملکوتی را بگشاید همه آنها را می‌تواند هر یک در زاویه خود ببیند و می فهمد که میان این روایات تعارض و ناسازگاری هم نیست. این نکته کلید طلائی فهم حجمی فراوان از آیات و روایات است.

حالِ پیامبران الهی نیز در بیان معارف عالم ملکوت برای مردم، مانند حال ما بزرگترها در بیان مسائل برای کودکان است؛ لذا پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِنَّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِیَاءِ أُمِرْنَا أَنْ نُکَلِّمَ النَّاسَ عَلَی قَدْرِ عُقُولِهِمْ.» به ما پیامبران دستور داده شده که با مردم بر میزان عقلشان سخن بگوئیم.

۳. قرآن هیچگاه نفرموده انسانها از دل خاک به روی خاک می‌آیند بلکه در آیات متعددی فرموده انسانها از زمین یا قبرهایشان به سوی پروردگار رفته و در محضر او حاضر می‌شوند. وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ الْأَجْداثِ إِلی رَبِّهِمْ یَنْسِلُون (یس ۳۶: ۵۱) یخْرجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ کَأَنَّهُم جَرادٌ مُنتشِر * مُهْطِعِینَ إِلَی الدَّاع (القمر ۵۴: ۷ ـ ۸)

کسانی که قیامت را دنیائی دوباره فرض کرده‌اند چنین فهمیده‌اند که خروج از قبرها به معنای بیرون آمدن جسدهای انسانها از قبرهای مادی و زنده شدن دوباره آنها در دنیاست، گوئی قبرها یک به یک شکافته شده و بدنهای پوسیده و ذرات متلاشی شده دوباره به هم چسبیده و انسانها با بدنهائی جدید در روی زمین صف می‌کشند. کسانی که چنین تصوری از معاد دارند، همان کسانی هستند که معاد را بر خلاف تأکیدات فراوان قرآن کریم بازگشت دوباره به دنیا می‌دانند نه بازگشت به سوی خداوند.

بنابراین حضور انسانها در عالم برزخ دوگونه است؛ گروهی اندک درنگی کوتاه و موقت دارند و وارد قیامت می‌شوند ولی عموم مردم سالها منتظر می‌مانند تا پسینیان به پیشنیان ملحق شده و نسل انسانی خاتمه یابد و حادثه قیامت دنیا برپا گشته و همه با هم وارد عرصه عالم قیامت شوند.