بریده‌هایی از کتاب معادشناسی

مؤمن باید هر روز و هر هفته و هر ماه در حال نزدیک شدن به خداوند باشد و علامت نزدیک شدن به خداوند این است که ایمان و توحیدش قوی‌تر شده و محبتش به دنیا کمتر و به آخرت بیشتر می‌شود.

بداخلاقی، سخن چینی، بی توجهی به پاکی و نجسی و ... موجب فشار قبر می‌شود.

مهارت رد کردن توپ با پا از لای دو آهن از بی‌خاصیت‌ترین مهارتهای عالم هستی است که نه در آخرت و نه در دنیا تأثیری در رشد بشر ندارد، ولی چون عده‌ای سودجو برای سرگرم کردن مردم برای این مهارت پول و جائزه می‌دهند، ما نیز توهم زده شده و آن را فضیلت می‌شمریم

در قیامت نوشتن و ضبط نیست؛ آنجا خود انسان را می‌آورند با همان عملی را که انجام داده درحالی‌که انسان همان عمل را دارد انجام میدهد و به علم حضوری خود را می‌یابد که دارد آن عمل را انجام میدهد. کتاب عمل کتاب تکوینی است و همه حقائق، واقعیتشان آنجا محفوظ است و به همین جهت با تمام خصوصیات و ظرائفش و با تمام نیتها و همه اخلاق و صفات روحی که همراه آنها بوده حضور دارند و هیچ چیزی از آن مخفی نیست.

همان طور که نطفه در سیر تکاملی خود به علقه و مضغه و جنین تبدیل می‌شود و جنین چندی را در عالَم رحم مادر می‌گذراند و ناگهان با تحولی دفعی قدم به عالم دنیا می‌گذارد و متولد می‌شود، به همین شکل انسان نیز مرحله به مرحله مراتب رشد را طی می‌کند تا زمانی که از این عالم برون رفته و با مرگ تولدی دوباره می‌یابد و سیر تکامل خود را ادامه می‌دهد. این استدلالِ بر وجود معاد را گاه «برهان حرکت» می‌نامند.

خدمت امام رضا(ع) عرض کردم: یا ابن رسول الله! بفرمائید که آیا بهشت و جهنم امروز خلق شده‌اند؟ فرمودند: بله و رسول خدا(ص) در معراج وارد بهشت شدند و آتش جهنم را دیدند. عرض کردم: گروهی می‌گویند بهشت و جهنم امروزه خلق نشده‌اند و بناست که در آینده خلق شوند. حضرت فرمودند: ایشان از ما نیستند و ما نیز از ایشان نیستیم و هر کس خلق شدن بهشت و جهنم را انکار کند پیامبر اکرم و ما را تکذیب کرده و از ولایت ما بهره‌ای ندارد. (عیون أخبار الرضا(ع) ، ج ۱، ص ۱۱۶)

در قیامت در مرحله‌ای اعمال و نیات انسان بر انسان عرضه می‌شود و انسان از همه آنها آگاه می‌شود و ریز و درشت اعمالش حتی «مثقال ذره» را بعینه می‌یابد (عالم عرض) و در کنار آن اعمال سنجیده می‌شود و انسان ارزش عمل را هم می‌فهمد (عالم میزان) و پس از آن اثر اعمال و نیات را هم مشاهده نموده و بازخواست شده و در نهایت تکلیفش مشخص می‌شود (عالم حساب و سوال).

وَ کُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ کِتاباً یَلْقاهُ مَنْشُوراً * اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیباً (الإسراء ۱۷: ۱۳ ـ ۱۴) «ما اثر نفسانی اعمال هر کس را ملازم و همراه او قرار داده‌ایم (که در دنیا و برزخ و قیامت همراه اوست)، و برای هر کس در قیامت کتابی را بیرون می‌آوریم (کتابی که عین اعمال در آنست نه اثر نفسانی آن) و او آن کتاب را باز شده و گسترده می‌یابد و به او گفته می‌شود: خودت کتاب خودت را بخوان! امروز کافیست که خودت حسابگر خود باشی!»

هر کسی برای خود کتابی شخصی دارد که همه زندگی وی با جزئیات آن در او موجود است و آن کتاب بخشی از کتاب ابرار یا کتاب فجار است که هر کدام در کتاب علیین یا کتاب سجین وجود دارد. وقتی انسان وارد عرصه قیامت می‌شود چون تجرد می‌یابد و از حجاب زمان و مکان خارج می‌شود اولین کتابی که برای او منکشف می‌شود کتاب نفس خود اوست که در یک آن تمام عمر خود را با تمام جزئیاتش آن چنان می‌بیند که گویا همان لحظه مشغول عمل می‌باشد.

همین که بخواهند زبان عذرخواهی به درگاه الهی گشایند فرمان دورباش و ساکت باش، خاموششان می‌کند پس به دوزخبانان پناه می‌برند که شما از خدا بخواهید که اندکی از عذاب ما بکاهد، پاسخ می‌شنوند: مگر خدای متعال، پیامبرانش را مبعوث نفرمود و حجت را بر شما تمام نکرد؟ بار دیگر، درخواست مرگ می‌کنند و جواب می‌شنوند که شما برای همیشه در دوزخ خواهید ماند و با اینکه مرگ از هر سوی برایشان می‌بارد نمی‌میرند و هر چه پوست بدنشان بسوزد بار دیگر پوست نو می‌روید و عذابشان ادامه می‌یابد. از بهشتیان درخواست اندکی آب و خوراک می‌کنند و پاسخ می‌شنوند که خدای متعال نعمتهای بهشتی را بر شما حرام کرده است

دوزخ، جایگاه کافران و منافقاتی است که هیچ نور ایمانی در دلهایشان وجود ندارد، و گنجایش آن، چنان است که پس از در برگرفتن همه تبهکاران، باز هم «هل من مزید» می‌گویند! سراسر آتش است و آتش، عذاب است و عذاب!! شعله های آتش از هر سو زبانه می‌کشد و صدای گوش خراش و خشم آلود آنها بر وحشت و اضطراب می‌افزاید، قیافه ها عبوس و درهم کشیده و سیاه و زشت و چروکیده است و حتّی در چهره فرشتگان دوزخیان هم اثری از مهر و عطوفت و نرمی دیده نمی‌شود. دوزخیان با غل و زنجیر و بندهای آهنین، بسته شده اند و آتش، سراپای آنان را فراگرفته و خودشان آتش گیره آنند. در فضای دوزخ جز آه و ناله و ضجّه و فریاد دوزخیان و نهیب دوزخیان، صدایی به گوش نمی‌رسد

۲. گروه دوّم جمعی از بهشتیانند که هم بر بهشتیان و هم بر جهنمیان برای همیشه اشراف دارند و هرگز حجابی میان ایشان و جهنمیان به وجود نمی‌آید. اینان در عین اینکه در بهشتند بر بالای اعراف حضور دارند و از حجاب و محدودیت خارجند. این گروه همان مخلَصین هستند که در درسهای گذشته دانستیم که در جهات متعددی حسابشان از دیگر بهشتیان جداست و از همه برتر می‌باشند و به خاطر درجه وجودی عالی خود هیچ گاه در حجاب و بی‌اطلاعی نسبت به جهنمیان واقع نمی‌گردند. نمونه اعلای این گروه پیامبر اکرم و اهل بیت آن حضرت صلوات الله علیهم هستند و دیگر پیامبران و پیروان مخلَص ایشان نیز به آنها ملحق می‌باشند.

دو گروه در اصطلاح «اصحاب اعراف» نامیده می‌شوند: ۱. گروه اوّل کسانی هستند که هنوز در این شرائط تکلیفشان مشخص نشده و هنوز وارد بهشت یا جهنم نشده و در برزخ میان بهشت و جهنم (قسمت پائین اعراف) متوقف شده‌اند؛ اینان خوبان گنهکاری هستند که امید است به واسطه شفاعت دستگیری شده و در بهشت مستقر شوند و شاید به ورود در جهنم مبتلا گردند. ایشان منتظر شفاعت و دستگیری اولیاء خدا می‌ّباشند تا تکلیفشان یکسره گردد یا برای همیشه در همین برزخ متوقف شوند.

سالک الی اللَّه را لازم است که اوصاف خبیثه و اخلاق سیّئه خود را تبدیل به اوصاف کامله و فانی در بحر متلاطم بی‌پایان اوصاف کمالیّه حق، و ارض مظلمه طبیعیه شیطانیّه را تبدیل به ارض بیضاء مشرقه نماید، و اشْرَقَتِ اْلَارْضُ بِنُورِ رَبِهّا را در خود دریابد، و مقام اسماء جمال و جلال ذات مقدّس را در مملکت وجود خود متحقّق نماید؛ و در این مقام در ستر جمال و جلال واقع شود و تخلّق به اخلاق اللَّه پیدا کند و مقابح [و زشتیهای] تعیّنات نفسیّه و ظلمات وهمیّه بکلی مستور گردد. و اگر بدین مقام متحقّق شد، مورد عنایات خاصّه حق جلّ جلاله واقع گردد و بالطف خفی خاص خود از او دستگیری فرماید و در تحت پرده کبریای خود او را به طوری مستور گرداند که جز خودش او را کسی نشناسد و او نیز جز حق کسی را نشناسد:

«همانا علمای شیعیان ما محشور می‌شوند؛ و بر آنها خلعت می‌پوشند از خلعتهای کرامت به قدر کثرت علومشان و جدّیّت کردن آنها در ارشاد بندگان خدا؛ حتّی آنکه به بعضی آنها هزار هزار خلعت از نور داده شود- تا آنکه می‌فرماید- یک رشته از آن خلعتها افضل است از آنچه شمس بر آن طلوع می‌کند هزار هزار مرتبه».» این راجع به نعیمش. و امّا راجع به عذابش، جناب فیض رحمه اللَّه در علم الیقین از مرحوم صدوق حدیث کند که به اسناد خود از حضرت صادق سلام اللَّه علیه روایت کند در ضمن حدیثی که جبرئیل به رسول خدا(ص) عرض کرد که «اگر یک حلقه از آن سلسله‌ای که طولش هفتاد ذراع است بر دنیا نهاده شود، همانا دنیا ذوب شود از حرارت آن. و اگر قطره‌ای از زقّوم و ضریع آن بچکد در آبهای اهل دنیا، می‌میرند اهل آن از گند آن.» نعوذ باللَّه من غضب الرّحمن.

پس انسان باید با عمل صالح سطح معرفت حقیقی خود را بالا ببرد تا افق خواست و اراده اش تغییر نموده و در عالم آخرت از خداوند جز خودش را طلب ننماید. در عوض جهنمیان همواره در رنج به سر می‌برند و از آنچه در عالم ملکوت می‌بینند درد می‌کشند و اذیت می‌شوند. البته دانستیم که خداوند سراسر نور و رحمت است و رنجی که جهنمیان می‌کشند از نقص و محدودیت وجودی خود است که نمی‌توانند نور الهی را تحمل نمایند و این فشار و سختی به اشکال مختلفی چون آتش و مار و عقرب و ... در آن عالم تجلی کرده و ایشان را می‌سوزاند.

در آن عالم هم پاداش‌های جسمانی در انتظار انسان است و هم پاداش‌های روحانی و هر کس در آنجا بر سر سفره عمل و نفس خود می‌نشیند. بهشت و جهنم هر یک مراتبی دارد و هر کس به حسب درجه عمل و نفس خود در مرتبه‌ای مستقر می‌شود. مراتب انسانها در بهشت و جهنم تابع ظرفیت وجودی ایشان است. بهشتیان در بهشت در آرامش مطلق به سر می‌برند؛ چون بهشت دار السلام است، خانه سلامت و امنیتِ از هر بدی و عیبی است و هیچ کس در آنجا با درد و سختی مواجه نمی‌شود و هیچ باطل و کذبی در آنجا راه ندارد و همه در انواع لذتهای بی‌پایان غرق می‌گردند و هر کس هر آنچه خواست و اراده اش تعلق بگیرد برایش حاضر می‌گردد.

در آن عالم هم پاداش‌های جسمانی در انتظار انسان است و هم پاداش‌های روحانی و هر کس در آنجا بر سر سفره عمل و نفس خود می‌نشیند. بهشت و جهنم هر یک مراتبی دارد و هر کس به حسب درجه عمل و نفس خود در مرتبه‌ای مستقر می‌شود. مراتب انسانها در بهشت و جهنم تابع ظرفیت وجودی ایشان است. بهشتیان در بهشت در آرامش مطلق به سر می‌برند؛ چون بهشت دار السلام است، خانه سلامت و امنیتِ از هر بدی و عیبی است و هیچ کس در آنجا با درد و سختی مواجه نمی‌شود و هیچ باطل و کذبی در آنجا راه ندارد و همه در انواع لذتهای بی‌پایان غرق می‌گردند و هر کس هر آنچه خواست و اراده اش تعلق بگیرد برایش حاضر می‌گردد.

مثل مؤمن گنهکار در آخرت مثل همین ماشینی است که بدنه‌ای خراب دارد و موتوری سالم، منتها در برزخ و مراحل اولیه قیامت آثار آن بدنه خراب را می‌بیند و همه درد و رنج و حسرت می‌باشد و در پایان قیامت ملکوت قلب و جانش طلوع کرده و به فریاد او می‌رسد و او را کمک (شفاعت) می‌نماید. قلبی که از محبت و اتصال به اولیاء خدا بهره دارد و قیمت و ارزش آن انسان را که تا به حال بی‌قیمت بود کلاً تغییر می‌دهد. پس شفاعت یک امر حقیقی است نه یک امر تعارفی یا قراردادی و محصول تلاش خود انسان در دنیاست و به همین جهت آیات شفاعت با این اصل قرآنی ناسازگار نیست که فرموده: لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعی (النجم/۳۹)«انسان جز تلاش و سعی خود در آخرت چیزی ندارد».

هر چه چیزی درجه وجودیش قوی‌تر باشد اتصال به او تأثیر بیشتری در رشد و تحول معنوی دارد و ظهور آن ارتباط در آخرت بیشتر به انسان کمک می‌کند. بنابراین بالاترین شفیع انسان در آخرت محبت و ربط با پیامبر اکرم(ص) و سپس اوصیاء گرامی ایشان است و بعد از آن مؤمنین هر کدام به درجه خود می‌توانند از یک یا چند نفر شفاعت نمایند؛ یعنی رابطه قلبی یک شخص با یک مؤمن می‌تواند آن شخص را به سوی خدا حرکت داده و وارد بهشت نماید.